بازار؛ گروه بین الملل: کریدور واخان، نوار باریکی از قلمرو ولایت بدخشان افغانستان، در چهارراه چهار کشور چین، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان قرار دارد. این کریدور حدود 350 کیلومتر طول و بین 16 تا 64 کیلومتر عرض در انتهای شرقی آن دارد و تا حدی یک ساخت سیاسی از “بازی بزرگ” بین امپراتوری بریتانیا و روسیه است.
در شمال، قرارداد بین امپریالیستی در سال 1873، منطقه تاریخی واخان را به طور مؤثر تقسیم کرد و رودخانه‌های پنج و پامیر را به مرز بین افغانستان و امپراتوری روسیه سابق تبدیل کرد. در جنوب، معاهده خط دیورند در سال 1893 مرز بین هند بریتانیا و افغانستان را مشخص کرد. این امر باعث شد که یک نوار باریک از زمین تحت حکومت افغانستان به عنوان حائل بین دو امپراتوری باقی بماند که در قرن بیستم به کریدور واخان معروف شد.
دلیل اهمیت روزافزون کریدور واخان
واخان در منتهی الیه شمال شرقی افغانستان قرار دارد که شامل سرچشمه های آمودریا می شود. جمعیت کل آن حدود 10600 نفر تخمین زده می شود. اکثر ساکنان آن به زبان واخی صحبت می کنند. مردم واخان از کمبود آموزش، فقر، ناامنی غذایی و اعتیاد رنج می برند. این راهرو بیش از یک قرن است که به روی ترافیک عادی تجاری بسته شده است و هیچ جاده مدرنی وجود ندارد. اگرچه زمین بسیار ناهموار است، اما از نظر تاریخی از این راهرو به عنوان یک مسیر تجاری استفاده می شد. مسیر تجارت از طریق دره از زمان های قدیم توسط مسافرانی که به شرق، جنوب و آسیای مرکزی می رفتند استفاده می کردند.
افغانستان 300 کیلومتر با پاکستان، بیش از 260 کیلومتر با تاجیکستان و 74 کیلومتر با چین مرز دارد. کریدور واخان به عنوان پلی بین کشورهای جاده ابریشم ظاهر شده است. این راهرو ارزش تاریخی زیادی دارد زیرا بخشی از جاده ابریشم باستانی است. امروزه نیز پتانسیل بالایی برای ارتباط و گردشگری منطقه ای دارد. قلمرو واخان بسیار آرام و بدون مشکل امنیتی تلقی می شود.
تاریخ گواه این است که اهمیت استراتژیک این منطقه باعث جذب کشورهای همسایه مانند افغانستان، ترکیه، ایران و اخیراً هند، پاکستان، روسیه و چین شده است. این کریدور علیرغم بی توجهی مقامات در گذشته، تحت کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) مورد توجه مجدد قرار گرفته است. علاوه بر این، اروپایی‌ها و چینی‌ها مدت‌هاست که از کریدور واخان به‌عنوان یک مسیر تجاری برای دسترسی به اقیانوس هند از طریق سواحل دریای عرب به‌عنوان یک نقطه اتصال حیاتی جاده ابریشم استفاده می‌کنند. در مجموع، کریدور واخان به دلیل تغییر خطوط منطقه ای اهمیت ژئواستراتژیک زیادی برای افغانستان، چین و پاکستان خواهد داشت.
مزایای توسعه کریدور واخان برای ایران
تعهد ایران به دولت افغانستان به رهبری طالبان، همانطور که در سفر ملا برادر نشان داد، بر منافع استراتژیک افغانستان در تقویت روابط خود با ایران تاکید دارد. در حالی که افغانستان به دنبال راه های تجاری جایگزین برای محدود کردن وابستگی خود به پاکستان بوده است، ایران یکی از گزینه های بالقوه در این زمینه است. این برای در نظر گرفتن تداوم زنجیره تامین تجار از افغانستان تا چابهار، نقش حیاتی درد است. علاوه بر این، داده های اخیر نیز عدم تعادل تجاری بین افغانستان و ایران را نشان می دهد و بر نیاز به تسهیلات مرزی بهتر و سازوکارهای مالی ساده شده تاکید می کند. گفتنی است که پاکستان همچنان بزرگترین شریک تجاری افغانستان است و تجارت دوجانبه در ماه اوت 2023 به 135.30 میلیون دالر رسیده است.
تعهد ایران به دولت افغانستان به رهبری طالبان، همانطور که در سفر ملا برادر نشان داد، بر منافع استراتژیک افغانستان در تقویت روابط خود با ایران تاکید دارد. در حالی که افغانستان به دنبال راه های تجاری جایگزین برای محدود کردن وابستگی خود به پاکستان است، ایران یکی از گزینه های بالقوه است.
در سفر اخیر ذبیح الله مجاهد به ایران، طالبان اعلام کردند که تمایل دارند دره واخان را برای برقراری روابط مستقیم تجاری و اقتصادی بین ایران و چین فراهم کنند، علاوه بر این، این کریدور مسیر مستقیم ایران به چین و امکان صادرات گاز را فراهم می کند. طرفین توافق کردند که گروه های مشترکی را برای تسریع کار عملی و عملی در این راستا ایجاد کنند. طالبان همچنین آمادگی دارند ایران را از طریق خاک افغانستان به ازبکستان متصل کرده و پروژه راه آهن را در این مسیر تا کریدور واخان گسترش دهند. به گفته مجاهد، پس از دیدار با سران ایران، توافقاتی برای افزایش صادرات و واردات از افغانستان از طریق بندر چابهار ایران صورت گرفت.
اشاره به کریدور واخان در نشست اخیر به این روایت عمق می‌بخشد، زیرا پتانسیل تأثیرگذاری بر مسیرهای تجاری و ارتباطات منطقه‌ای را دارد. علاوه بر این، علیرغم چالش ها و تاخیرها، منافع رو به رشد هند در افغانستان و ایران، در راستای سیاست اتصال آسیای مرکزی در سال 2012، لایه دیگری به پیچیدگی منطقه می افزاید. با تقویت روابط هند با ایران و تعمیق مشارکت خود در افغانستان، چشم انداز ژئوپلیتیک پیچیده تر می شود و سوالاتی را در مورد استراتژی پاکستان در مدیریت روابط با همسایگان خود و هند ایجاد می کند.
اهمیت ژئوپلیتیکی کریدور واخان
گشایش دهلیز واخان نفوذ سیاسی افغانستان را افزایش می دهد و روابط آن را با قدرت های بزرگ و کشورهای منطقه متعادل می کند. این امر دسترسی دولت طالبان را به این مناطق افزایش می دهد و به ایجاد زیرساخت ها و بهبود استانداردهای زندگی برای فقرا در افغانستان کمک می کند. کریدور واخان افغانستان را به چین و پاکستان متصل می کند و تلاش های این کشور برای اتصال افغانستان به هند از طریق بندر چابهار را تضعیف می کند. طرح کمربند و جاده چین با پیشنهاد این کشور برای تبدیل افغانستان به یک مرکز منطقه ای تجارت ترانزیتی هماهنگ است و برنامه های پاکستان برای تبدیل بندر گوادر به یک مرکز ارتباطی منطقه ای به ادغام افغانستان در طرح کمربند و جاده چین کمک خواهد کرد. علاوه بر این، چین فرصت نادری برای اتصال پکن از طریق شبکه‌های جاده‌ای در سراسر منطقه خواهد داشت که به آن نسبت به رقبای خود، به‌ویژه ایالات متحده، در سرمایه‌گذاری در بازی جدید آسیای مرکزی برتری می‌دهد.
طرح کمربند و جاده چین با پیشنهاد این کشور برای تبدیل افغانستان به یک مرکز منطقه ای تجارت ترانزیتی هماهنگ است و برنامه های پاکستان برای تبدیل بندر گوادر به یک مرکز ارتباطی منطقه ای به ادغام افغانستان در طرح کمربند و جاده چین کمک خواهد کرد.
علاوه بر این، پاکستان می تواند از کریدور واخان بهره زیادی ببرد زیرا ارتفاعات شمالی آن در امتداد چیترال یک مسیر تجاری مناسب است که پاکستان، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را از طریق کریدور واخان به هم متصل می کند. گشایش دهلیز واخان همچنین به منافع استراتژیک و امنیتی پاکستان کمک خواهد کرد و این کشور را قادر می سازد تا موقعیت نظامی خود را افزایش دهد و اقدامات متقابلی را در برابر نفوذ هند به گیلگیت-بالتستان از منطقه لاداخ انجام دهد، مشروط بر اینکه پاکستان به تمامیت و استقلال افغانستان احترام بگذارد و به آن پایبند باشد. عدم مداخله در افغانستان امور داخلی شما کمک خواهد کرد.
به طور کلی، رقابت برای نفوذ در کریدور واخان، همراه با عدم تعادل تجاری و مشارکت های بین المللی در حال تحول، موقعیت استراتژیک پاکستان را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. از آنجایی که منطقه دستخوش تحولات می شود، توانایی پاکستان برای ایجاد تعادل در روابط خود و مدیریت چالش های نوظهور در تعیین نقش و نفوذ آن در جنوب آسیا و خاورمیانه بسیار مهم خواهد بود.
نتیجه
کریدور واخان برای افغانستان، ایران، چین و پاکستان اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک زیادی دارد. با این حال، گشایش این دهلیز پیامدهای جدی برای بازیگران منطقه ای و جهانی درگیر در افغانستان به ویژه هند و ایالات متحده خواهد داشت. علاوه بر این، از آنجایی که چین به طور فزاینده ای در مورد افراط گرایی در میان اویغورها در منطقه غربی خود و تسلط طالبان در مجاورت آن نگران می شود، سؤالاتی را در مورد آینده این کریدور باریک ایجاد می کند.
اگر جاده ای از طریق واخان ساخته شود، باعث افزایش تجارت و فعالیت های تجاری در منطقه به ویژه برای پاکستان، ایران، آسیای میانه و افغانستان خواهد شد. این کشور ممکن است کوتاه ترین مسیر تجاری پاکستان برای رسیدن به آسیای مرکزی و چین برای رسیدن به افغانستان باشد
طالبان در حال گسترش روابط خود با همسایگان خود است. در آوریل 2022، دولت طالبان پروژه پارک صنعتی چین را تصویب کرد تا در پایتخت این کشور مستقر شود. در ماه جولای، وزارت مالیه افغانستان با خرید 350 تن نفت و گاز با ایران موافقت کرد و از امضای قرارداد نفتی با روسیه و ترکمنستان خبر داد. نورالدین عزیزی وزیر تجارت و صنایع افغانستان نیز گفت که افغانستان امیدوار است به برنامه های BRI و CPEC بپیوندد.
اکنون توپ در زمین طالبان است که باید با بهبود اعتبار حقوق بشری خود، به ویژه حقوق زنان، به نگرانی های بین المللی رسیدگی کنند. از آنجایی که طالبان بخشی از واقعیت افغانستان است، جامعه جهانی به ویژه همسایگان باید با رژیم طالبان در افغانستان به توافق سیاسی برسند. اگر جاده ای از طریق واخان ساخته شود، باعث افزایش تجارت و فعالیت های تجاری در منطقه به ویژه برای پاکستان، ایران، آسیای میانه و افغانستان خواهد شد. این کشور ممکن است کوتاه ترین مسیر تجاری پاکستان برای رسیدن به آسیای مرکزی و چین برای رسیدن به افغانستان باشد. این روابط تجاری قطعا صلح، امنیت، ثبات سیاسی و شکوفایی اقتصادی را در منطقه به ارمغان می آورد، به ویژه افغان ها را از فقر شدید خارج می کند و از فجایع انسانی در افغانستان جلوگیری می کند.
