بازار؛ گروه بین الملل: پروژه کریدور اقتصادی هند_خاورمیانه_اروپا که اخیراً اعلام شده و هند را با بازارهای خاورمیانه و اروپا مرتبط می کند، نقطه برجسته اجلاس جی ۲۰ در سال جاری بود، در حالی که این کریدور جدید نیمی از اقتصاد جهانی و ۴۰ درصد از جمعیت جهان را نشان می دهد.
بر اساس یادداشت تفاهم امضا شده در ۹ سپتامبر توسط اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، عربستان سعودی، امارات و ایالات متحده، کریدور هند_خاورمیانه_اروپا شامل یک کانال ریلی چندوجهی است که هم از مسیرهای راه آهن و هم مسیرهای کشتیرانی در فاصله ۵۰۰۰ کیلومتری استفاده می کند، ضمن اینکه در کنار هم، شبکه ای از کابل های برق زیر دریا و خطوط لوله انرژی سبز بین هند و یونان گذاشته خواهد شد.
اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، با نامیدن این کریدور به عنوان «خیلی بیشتر از یک راه آهن یا کابل»، کریدور جدید را پلی سبز و دیجیتالی بر روی قاره ها و تمدن ها توصیف کرده است در حالی که بر اساس نظر کارشناسان، گسترش هند را تثبیت می کند و مزایای زیادی ارائه می دهد.
اول، کریدور هند_خاورمیانه_اروپا با کاهش هزینه‌ها، دسترسی ژئواکونومیک هند به خاورمیانه را تثبیت می‌کند، زیرا کانتینرهای حمل و نقل می‌توانند از بندر بمبئی به دبی و سپس به بندر حیفا در ۴۰ درصد زمان کمتر برسند. حتی با افزایش وابستگی دهلی نو به صنعت انرژی خاورمیانه، این کریدور می‌تواند ارتباط امن و ارتقای روابط را با کشورهای عربی که در آن مهاجران هندی زیادی وجود دارد، فراهم کند. همزمان، دهلی نو قصد دارد به همکاری با روسیه برای پیشبرد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال_جنوب ادامه دهد؛ اولین قطار باری مستقیم روسیه_عربستان سعودی ماه گذشته وارد جده شد. در واقع، روابط تجاری آن با مسکو از سال ۲۰۲۲ به شدت افزایش یافته است.
پروژه کریدور اقتصادی هند_خاورمیانه_اروپا یک پیشرفت دیپلماتیک بزرگ بین عربستان سعودی و اسرائیل و همچنین ارائه مزایای حمل و نقل و ارتباطات چند ملیتی است
دوم، سرمایه گذاری هند و خلیج فارس می تواند از نظر سیاسی به عادی سازی روابط بین ریاض و تل آویو سرعت ببخشد و با تلاش های واشنگتن برای ایجاد تفاهم بین عربستان سعودی و اسرائیل همگام شود؛ در حالی که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل از این اقدام استقبال کرد. این ابتکار یک پیشرفت دیپلماتیک بزرگ بین عربستان سعودی و اسرائیل و همچنین ارائه مزایای حمل و نقل و ارتباطات چند ملیتی است.
سوم، این پروژه می تواند به ریاض و ابوظبی در ایجاد تعادل بین روابط واشنگتن و پکن کمک کند، زیرا عامل سازگاری و هم زیستی این کریدور یک امتیاز مثبت قطعی است. کریدور هند_خاورمیانه_اروپا شامل دو کریدور مجزا است، در حالی که انتهای شرقی آن، هند را به خلیج فارس وصل و سمت شمالی خلیج فارس را به اروپا متصل می کند.
از آنجایی که پکن بندر پیرئوس یونان را اداره می کند و در بندر حیفا حضور دارد، این کریدور جدید می تواند به موازات طرح کمربند_جاده چین عمل کند. در نهایت، از آنجایی که این کریدور با برنامه چشم انداز عربستان سعودی ۲۰۳۰ مطابقت دارد و امارات متحده عربی را با مخاطبان جهانی گسترده تری مرتبط می کند، می تواند از نظر ژئوپلیتیکی به یک مرکز ترانزیت حیاتی تبدیل شود.
کشورهایی مانند ایران و ترکیه در کریدور تجاری هند_خاورمیانه_اروپا گنجانده نشده اند
با این وجود، چالش هایی در انتظار این کریدور است. برای شروع، کشورهایی مانند ایران و ترکیه در کریدور تجاری گنجانده نشده اند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در اجلاس سران گروه ۲۰ اظهار داشت که هیچ کریدوری بدون ترکیه وجود ندارد، زیرا این کریدور پایگاه مهم تولید و تجارت و مناسب ترین خط برای تردد از شرق به غرب است. در عوض، او مسیر دیگری را به نام پروژه جاده توسعه عراق پیشنهاد کرده است.
مصر و الجزایر نیز با کریدور شمالی قطع شده اند و ایران، عراق، عمان و یمن نمی توانند از بخش شرقی منتفع شوند. آشوک سواین، استاد تحقیقات صلح و منازعه در دانشگاه اوپسالا در سوئد، گفته که عدم حضور ایران و ترکیه در کریدور اقتصادی هند_خاورمیانه_اروپا برنامه ریزی شده، موجب می شود که این پروژه آغاز نشود. علاوه بر این، هند برای انجام تعهدات خود برای توسعه بندر چابهار در ایران تلاش کرده است؛ پروژه ای که در دو دهه گذشته برای مقابله با بندر گوادر پاکستان تحت حمایت چین در نظر گرفته است.
همچنین، Iین پروژه می‌تواند با در نظر گرفتن کانون توجه، چالشی را برای بندر چابهار ایران ایجاد کند، بندری که به دلیل ناتوانی هند در توسعه بندر به دلیل ادامه تحریم‌های آمریکا در حال رکود است. ماه گذشته، هر دو طرف توافق کردند که به دنبال داوری تجاری خارجی برای اختلافات بر سر پروژه های دوجانبه عقب مانده نباشند.
با این حال، روبرتو نچیا، یک دیپلمات ایتالیایی که قبلا در تهران مستقر شده بود، اعلام کرده که ابتکار عمل هند_خاورمیانه_اروپا، بر منافع هند در توسعه بندر چابهار تأثیری نخواهد گذاشت، همانطور که به نظر می رسد تحولات اخیر نشان می دهد.
ساخت شبکه‌های راه‌آهن گسترده در بیابان‌های عربستان سعودی و امارات مستلزم تأمین مالی بیشتر و زمان زیادی است
از سوی دیگر، کنار گذاشتن ترکیه از دیدگاه تهران قابل توجه است. در صورت از سرگیری مذاکرات با ایالات متحده برای پیوند زیرساخت های گازی خود به کریدورهای انرژی به سمت اروپا را باز می گذارد. این پروژه، پروژه ای قدیمی است که به دلیل فروپاشی برجام متوقف شده است. از آنجایی که کریدور از هر دو بخش دریایی و زمینی تشکیل شده است، فاقد اتصالات حیاتی مانند جاده ها و خطوط راه آهن است که ساخت آن به زمان نیاز دارد.
سواین، تردید جدی در مورد امکان اجرای کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا را ابراز و این سوال را مطرح کرده که آیا آنها منابع مالی لازم را برای انجام چنین پروژه ای در اختیار دارند؟ گرچه زیرساخت های اولیه در حال حاضر وجود دارد، یونان_ نزدیک ترین بندر اروپایی به این کریدور_ دارای جغرافیای کوهستانی و سیستم راه آهن ناکافی است. به همین ترتیب، ساخت شبکه‌های راه‌آهن گسترده در بیابان‌های عربستان سعودی و امارات مستلزم تأمین مالی بیشتر و زمان زیادی است.
با توجه به این عامل، نچیا گفته که اجرای کریدور هند_خاورمیانه_اروپا، با در نظر گرفتن اینکه اجرای واقعی آن مستلزم نوسازی شدید زیرساخت‌های حمایتی است، بر سناریوی کلی ژئوپلیتیک منطقه‌ای تأثیر نخواهد گذاشت.
اولویت ایران، چین است
نچیا در مورد هرگونه تأثیر فوری این پروژه بر منطقه استدلال کرده که در صورت عدم پیشرفت قابل توجه در مذاکرات با ایالات متحده، تهران علاقه بیشتری به توسعه روابط اقتصادی قوی تر با پکن خواهد داشت. در همین حال، سواین در مورد تمایل کشورهای خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی و امارات، برای ایفای نقش رهبری در پروژه ای که به عنوان مقابله با ابتکار کمربند و جاده چین تلقی می شود، ملاحظاتی دارد.
تأثیر داخلی کریدور اقتصادی هند_خاورمیانه_اروپا ممکن است در هند مطلوب تر باشد، زیرا محبوبیت دولت فعلی را افزایش می دهد
تأثیر داخلی این کریدور ممکن است در هند مطلوب تر باشد، زیرا محبوبیت دولت فعلی را افزایش می دهد. در همین راستا، سواین گفته که به نظر می‌رسد که علاقه نخست وزیر هند به این تلاش عمدتاً از مزایای بالقوه برای تاجر مورد علاقه‌اش، گوتام آدانی، که در حال حاضر با چالش‌های اقتصادی مواجه است و منافع تجاری گسترده‌ای در این مسیر از جمله کنترل برخی بنادر دارد، نشات می‌گیرد.
در حال حاضر، معامله فقط روی کاغذ است. عبدالعزیز الوایشق، دستیار دبیرکل در امور سیاسی در شورای همکاری خلیج فارس، در یکی از سخنان خود گفته که این یادداشت یک اعلامیه است، اما هنوز هیچ تعهدی برای هیچ شریکی به منظور اقدام در راستای اجرای کریدور وجود ندارد.
ظاهراً امضاکنندگان در ماه نوامبر مجدداً برای اعلام برنامه اقدام خواهند کرد. برای تکمیل این طرح حدود ۱۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است و حدود ۱۰۰ هزار شغل باید ایجاد شود.
