حساسیت به شیر مشکلی است که برای خیلی از انسان ها پیش می آید اما بیشتر تا سن 16 سالگی است.در این مطلب از اسمارتک نیوز شما قرار است با علائم و روش های درمان حساسیت به شیر آشنا شوید.
حساسیت به لبنیات یکی از مشکلات رایجی است که میتواند مصرف شیر و سایر فرآوردههای لبنی را با چالش روبرو کند. محصولات لبنی غذاهایی هستند که از شیر حیوانات و معمولاً از شیر گاو تولید میشوند، در حالی که جایگزینهای لبنیات از شیر گیاهی تهیه میشوند. لبنیات به دلیل داشتن پروتئین، انواع ویتامینها و مواد معدنی جایگاه ویژهای در رژیم غذایی دارند. با این حال، شیر گاو شایعترین غذای آلرژیزا در شیرخواران و کودکان خردسال است و ممکن است حساسیت به آن تا دوران بزرگسالی ادامه یابد.
آلرژی به لبنیات یا شیر زمانی رخ میدهد که بدن فرد در هنگام مواجهه با پروتئینهای موجود در شیر یک واکنش ایمنی را تجربه میکند. سیستم ایمنی این افراد پروتئینهای لبنیات را مثل عوامل بیماریزا و باکتریها به عنوان یک عامل خارجی تشخیص میدهد. این موضوع باعث ایجاد پاسخ ایمنی میشود که علائم آن میتواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد.
حساسیت به شیر چیست ؟
سیستم ایمنی بدن بعضی از کودکان به پروتئینهای موجود در شیر واکنش نشان میدهد. حساسیت به شیر گاو در بزرگسالان هم دیده میشود، اما بسیار اندک و محدود. این حساسیت در کودکان رایج است که البته شیر گاو تنها عامل بروز آن نیست. شیر برخی از حیوانات دیگر مانند بز هم ممکن است سبب چنین واکنشهایی شود.
علت حساسیت به شیر
بدن افراد حساس به شیر هنگامی که نخستین بار شیر مصرف میکنند، ایمونوگلوبولین ای (immunoglobulin E) تولید میکند که نوعی آنتیبادی یا همان محافظ سیستم ایمنی بدن است که با انواع مشخصی از محرکهای حساسیتزا مقابله میکند.
این آنتیبادیها به سلولهای ماده حساسیتزا روی پوست، در مجاری تنفسی و سیستم قلبیعروقی متصل میشوند. ایمونوگلوبولینها در مواجهه با پروتئینهای شیر ماده هیستامین (histamine) ترشح میکنند. همین ماده است که علامتهای آلرژی به شیر را نمایان میکند. این واکنش بعد از هضم شیر و خیلی سریع رخ میدهد.
گاهی اوقات حساسیت به شیر با خطرات جدی مانند مشکلات تنفسی شدید و حتی مرگ همراه است. اگر کودکتان دچار چنین واکنشی به شیر یا مواد خوراکی حاوی آن شد، باید فوری به مرکز فوریتهای پزشکی مراجعه کنید.
چه کسانی دچار حساسیت به شیر میشوند ؟
حساسیت به شیر ممکن است در هر سنوسالی رخ دهد؛ بااینحال در کودکان زیر ۱۶ سال رایجتر است. معمولا این مشکل با بزرگشدن کودکان از بین میرود. چنین حساسیتی در کودکانی که شیر خشک مصرف میکنند هم ممکن است رخ دهد.
امکان بروز ناگهانی حساسیت هم وجود دارد؛ یعنی برخی از افراد پیشتر به شیر حساسیت نداشتهاند و یکباره دچار آن میشوند. حساسیت به شیر مسری نیست و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمیشود.
راه پیشگیری از بروز حساسیت به شیر چیست ؟
راه پیشگیری خاصی برای این مشکل وجود ندارد. تنها راهی که ممکن است مانع از بروز حساسیت شود، همان خطکشیدن دور نوشیدن شیر است. پیش از مصرف هرگونه ماده و محصول خوراکی هم باید از نبود شیر در ترکیبش مطمئن شوید.
اگر کودکتان به شیر حساسیت دارد، حتما این موضوع را با او در میان بگذارید. به کودک یاد بدهید که محصولات حاوی شیر را میل نکند و این موضوع را با مسئولان مدرسه یا مهدکودکش را هم در میان بگذارید.
نشانههای حساسیت به شیر چیست ؟
شدت علائم حساسیت به شیر از متوسط تا خفیف متغیر است. نشانههای خفیف تا متوسط این حساسیت عبارتاند از:
- بثورات پوستی (کهیر یا اگزما)؛
- تورم لبها و صورت و چشمها؛
- سوزنسوزنشدن اطراف دهان؛
- استفراغ و اسهال.
در اسمارتک نیوز بخوانید : درمان اسهال و دل پیچه در طب سنتی و همه راه های درمان سریع خانگی دل درد
درباره آنافیلاکسی پیشتر هم گفتیم؛ این واکنش شدید بدن ممکن است خطرناک و مرگآور باشد و علامتهای آن عبارتاند از:
- تنگی نفس؛
- گرفتگی صدا؛
- گرفتگی سینه؛
- ورمکردن زبان؛
- افت فشار خون؛
- تورم و گرفتگی گلو؛
- خسخس سینه و تنفس صدادار؛
- ازدستدادن هوشیاری و بیحالی کودک.
عوامل خطر ایجاد آلرژی به شیر
عوامل مختلفی وجود دارد که میتواند احتمال ابتلا به آلرژی نسبت به شیر را افزایش دهد؛ از جمله:
سابقه خانوادگی
بروز آلرژی غذایی از جمله حساسیت به شیر در والدین یا سایر اعضای خانواده میتواند شانس ابتلای سایر اعضا را بالاتر ببرد. اگر یکی از والدین یا هر دوی آنها به انواعی از آلرژی مثل آلرژی غذایی، آسم، کهیر یا اگزما دچار باشند احتمال ابتلای کودکان هم بیشتر خواهد بود. درباره درمان کهیر پوستی و قرص های مناسب آن مطلب مشخص شده را مطالعه نمایید.
ابتلا به سایر آلرژیها
معمولا افرادی که به شیر آلرژی دارند، به انواع آلرژیهای دیگر هم دچار هستند. آلرژی به شیر میتواند قبل یا بعد از سایر آلرژیها ایجاد شود.
سن
بروز آلرژی به شیر در کودکان و در نخستین سالهای زندگی شایعتر است. افزایش سن باعث تکامل سیستم گوارشی آنها شده و باعث میشود تا کمتر به شیر حساسیت نشان دهند.
درماتیت آتوپیک
این بیماری یک التهاب شایع و مزمن پوستی است که به نظر میرسد کودکان مبتلا به آن بیش از سایرین به آلرژیهای غذایی مثل آلرژی به شیر دچار میشوند.
در هنگام حساسیت به شیر در بدن چه اتفاقی می افتد ؟
در صورت بروز aplv یا آلرژی به پروتئین های شیر گاو، بدن تعداد بیشتری از آنتی بادی های به اصطلاح IgE تولید می کند. آنتیبادیها باعث میشوند سلولهای سیستم ایمنی هنگام ورود ماده حساسیتزا به بدن، ماده پیامرسان هیستامین را آزاد کنند. هیستامین باعث التهاب غشاهای مخاطی و در نتیجه واکنش های آلرژیک معمولی می شود.
مهم: آلرژی به شیر، عدم تحمل لاکتوز نیست و این دو بیماری باید متفاوت تشخیص داده شوند و درمان شوند. در عدم تحمل لاکتوز، روده ها در پردازش قند شیر (لاکتوز) مشکل دارند. برخلاف آلرژی، عدم تحمل لاکتوز تقریباً به طور انحصاری خود را با اختلالات دستگاه گوارش مانند نفخ و اسهال نشان می دهد.
حساسیت به شیر در نوزادان و کودکان
آلرژی به شیر شایع ترین شکل آلرژی غذایی در نوزادان و کودکان خردسال است. اولین واکنشها معمولاً زمانی ظاهر میشوند که پس از شیردهی، غذاهای جامد را وارد رژیم غذایی کودک خود میکنید. در موارد بسیار نادر، آلرژی می تواند در دوران شیردهی خود را نشان دهد.
در بیشتر کودکان، آلرژی به مرور زمان از بین می رود. مطالعه ای روی نزدیک به 300 کودک نشان داد که 50 درصد از کودکان تا پنج سالگی حساسیت به شیر خود را از دست داده اند. در مطالعات دیگر، 80 درصد از کودکان تا سن مدرسه بدون علامت بودند. با این حال، اگر آلرژی تا بزرگسالی ادامه یابد، اغلب در طول زندگی وجود دارد.
خوب است بدانید: بسیاری از کودکانی که به شیر حساسیت دارند، آلرژی های دیگری نیز دارند. آلرژی به شیر اغلب اولین چیزی است که ایجاد می شود. آلرژی غذایی نیز اغلب با نورودرماتیت همراه است.
چه چیزی باعث ایجاد حساسیت به شیر گاو می شود ؟
شیر ویتامین های ضروری مانند ویتامین B12 و ویتامین B2 و همچنین مواد معدنی مانند منیزیم، آهن و روی را فراهم می کند. اما بیش از همه تامین کننده اصلی کلسیم است. به لطف کلسیم موجود در آن، شیر به حفظ تراکم استخوان با افزایش سن کمک می کند، که از ما در برابر پوکی استخوان و شکستگی استخوان محافظت می کند. با این حال، مانند همه غذاها، شیر فقط حاوی مقادیر بسیار کمی ویتامین D است – محصولات لبنی نمی توانند نیاز شما به ویتامین D را از نور خورشید تامین کنند.
شیر 90 درصد آب است و بقیه آن از چربی ها، پروتئین ها و کربوهیدرات هایی به شکل لاکتوز تشکیل شده است. چربی های موجود در آن عمدتاً اسیدهای چرب اشباع هستند که فقط باید بخش کوچکی از رژیم غذایی باشد. از سوی دیگر، بدن می تواند به خوبی از پروتئین های شیر استفاده کند.
تشخیص حساسیت به شیر چگونه است ؟
گاهی اوقات علائم چند دقیقه بعد از نوشیدن شیر ظاهر میشوند. در چنین موقعیتی، تشخیص حساسیت دشوار نیست. برای تأیید این مسئله آزمایشهای مختلفی وجود دارند، از جمله:
- آزمایش خون؛
- خراش پوستی یا اسکین پریک ( Skin prick)؛
- آزمایش مصرف اندک ماده خوراکی (Graded oral challenge).
۱. آزمایش خون
در این آزمایش، با سوزنی باریک از ناحیه بازو کمی خون کشیده میشود. نمونه خون به آزمایشگاه میرود و در آنجا با اضافهکردن شیر به آن به میزان حساسیت پی برده میشود. جواب چنین آزمایشی بعد از ۱ هفته یا بیشتر در اختیارتان قرار میگیرد.
۲. خراش پوستی یا اسکین پریک
در این روش هم بدن در معرض اندکی پروتئین شیر قرار میگیرد. ابتدا بخشی از پوست بدن بهعنوان ناحیه آزمایش یا بتادین یا الکل تمیز میشود. ناحیه انجام آزمایش معمولا بالای کمر یا ساعد است.
از سوزنی باریک برای سوراخکردن بخشی از پوست و قراردادن بدن در معرض پروتئین شیر استفاده میشود. این فرایند درد ندارد و چند ثانیه طول میکشد. البته برخی از متصدیان آزمایشگاه هم از روشی دیگر بهره میبرند. آنها چند قطره از پروتئین شیر را روی پوست میگذارند و از لانست (وسیله نمونهبرداری خون) برای خراشیدن آرام پوست استفاده میکنند. قطرههای پروتئین از راه خراش پوستی به بدن وارد میشوند. متخصصان از دو مسیر موسوم به کنترل مثبت و منفی برای مقایسه واکنشهای بدن در ادامه کار بهره میبرند.
در کنترل مثبت از محلول هیستامینی استفاده میشود که در تماس با پوست منجر به ایجاد حس خارش میشود. محلول سالین یا آبنمک هم کنترل منفی است که واکنشی در پوست ایجاد نمیکند. بعد از آزمایش پوست، باید ۱۵ دقیقه صبر کنید. وجود هرگونه تغییر رنگ روی پوست نیاز به بررسی دارد. این آزمایش حدود ۱ ساعت طول میکشد.
۳. آزمایش مصرف مقدار اندکی از ماده خوراکی
اگر سابقه حساسیتها به خوراکی و نتایج آزمایشهای آلرژی به شیر یکسان نباشد از این روش استفاده میشود. در آزمایش مصرف اندک ماده خوراکی، فرد باید اندکی شیر بنوشد.
متخصص هم روند تغییرات بدن پس از نوشیدن شیر را بررسی میکند. گاهی اوقات لازم است که مصرف شیر کمی بیشتر شود تا نتایج دقیقتری به دست بیایند. این روش ساعتها طول میکشد.
در مواردی که نشانههای حساسیت دیرتر ظاهر میشوند، تشخیص هم سختتر خواهد بود. آزمایش حساسیت به شیر بعضی از کودکان مثبت میشود اما علامت خاصی نشان نمیدهند. پزشکان پیش از انجام آزمایش، پرسشهای زیر را مطرح میکنند:
- سابقه حساسیت به شیر در خانواده وجود دارد ؟
- به مواد خوراکی دیگری هم حساسیت دارید ؟
- نشانههای حساسیت در شما چه بوده است ؟
- از داروهای بینیاز به نسخه برای مهار علائم استفاده کردهاید ؟
- از چه زمانی احساس کردید که نشانههایی از حساسیت در شما بروز کرده است ؟
تفاوت حساسیت به شیر و تحملنکردن لاکتوز چیست ؟
در برخی از افراد، مصرف شیر باعث بروز واکنش حساسیتی به پروتئینهای موجود در آن میشود. برخی افراد هم فقط به لاکتوز یا همان قند موجود در شیر واکنش نشان میدهند. میان این ۲ واکنش حساسیتی تفاوت وجود دارد. تحملنکردن لاکتوز علائمی مانند اسهال، استفراغ، نفخ و درد شکم دارد، اما سبب بثورات پوستی و آنافیلاکسی نمیشود.
روش درمان حساسیت به شیر چیست ؟
اگر شما یا کودکتان دچار این حساسیت هستید، باید شیر را از رژیم غذاییتان حذف کنید. چنین کاری چندان ساده نیست، چون شیر در ترکیب بسیاری از مواد غذایی مانند شکلات، شیرینی، غلات صبحانه و سُسها وجود دارد.
برای درمان حساسیت به شیر باید با دقت از توصیههای پزشک معالجتان پیروی کنید. یادتان باشد که بسیاری از محصولات خوراکی هم حاوی شیر گاوند اما شیر یکی از مواد تشکیلدهنده اصلیشان نیست.
بعضی از عناوین جایگزین شیر که نشان میدهند این ماده در ترکیب یک خوراکی وجود دارد عبارتاند از:
- کره؛
- خامه؛
- کشک؛
- پنیر؛
- آب پنیر؛
- کازئین و کازئینات (محصولی جانبی از شیر که رنگ آن را سفید میکند و ۸۰درصد از پروتئین شیر را تشکیل میدهد).
در واقع اگر به شیر حساسیت دارید، باید در مصرف هرگونه ماده لبنی با پایه شیر هم احتیاط کنید. این را هم بدانید که اغلب، ۹۰درصد افراد حساس به شیر گاو به شیر حیوانات دیگر مانند بز هم حساسیت دارند. بهترین درمان حساسیت به شیر گاو در بزرگسالان حذف آن از رژیم غذایی است.
پزشکان از خودتزریقکنندههای اپینفرین (epinephrine) برای درمان این حساسیت استفاده میکنند. این دستگاه دوزهای مشخصی از اپینفرین را برای رفع و مهار آلرژی به شیر در خود دارد و بیمار میتواند بهتنهایی آن را به عضله خود تزریق کند. اثرگذاری این آمپول سریع است و بعد از تزریق اثرش نمایان میشود.
عوارض جانبی احتمالی تزریق اپینفرین
گاهی اوقات تزریق اپینفرین برای مهار حساسیت به شیر سبب بروز عوارضی به شرح زیر میشود:
- اضطراب؛
- سرگیجه؛
- خستگی؛
- سردرد؛
- تعریق زیاد؛
- خشکی دهان؛
- تهوع و استفراغ.
این عوارض خفیفاند و زود از بین میروند.
پیشگیری و درمان
مانند سایر آلرژیهای غذایی، راه اصلی برای جلوگیری از واکنش آلرژیک، حذف لبنیات از رژیم غذایی است. افرادی که حساسیت به لبنیات دارند، میتوانند برای برنامهریزی وعدههای غذایی و مصرف مکملهای غذایی به منظور جایگزینی مواد مغذی موجود در شیر مانند کلسیم، ریبوفلاوین (ویتامین B2) و ویتامین D از یک متخصص تغذیه کمک بگیرند. توجه به نکات زیر میتواند از بروز واکنشهای جدی جلوگیری کند:
۱. بررسی برچسب مواد غذایی
افراد باید برچسب مواد تشکیلدهندهی خوراکیها را بررسی کنند تا بتوانند غذاهای حاوی شیر و لبنیات را حذف کنند. ترکیبات مشتق شده از شیر مانند پروتئین وی و کازئین هیدرولیز شده در غذاهای فرآوری شده بهوفور یافت میشوند. این افراد باید از مصرف موادی که در نام آنها از پیشوند «لاک» استفاده شده مانند لاکتیتول (Lactitol)، اسید لاکتیک (Lactic acid) و لاکتات سدیم (Sodium lactate) هم اجتناب کنند.
۲. پرسش دربارهی نحوهی تهیهی غذا
هنگام سفارش غذاهای آماده یا صرف غذا در رستوران ضروری است که دربارهی مواد اولیهای که برای درست کردن غذا استفاده شده، سؤال شود. چون ممکن است از محصولات لبنی برای تهیهی آن استفاده شده باشد.
۳. استفاده از آنتی هیستامینها
آنتی هیستامینهای بدون نسخه میتوانند به کنترل واکنشهای آلرژیک خفیف کمک کنند.
۴. همراه داشتن اپی نفرین (Epinephrine)
افراد مبتلا به واکنشهای آلرژیک شدید ممکن است به تزریق اپی نفرین که به آن آدرنالین (Adrenaline) هم گفته میشود، نیاز داشته باشند. بنابراین توصیه میشود که این افراد یا اطرافیانشان برای مواقع اضطراری همیشه اپی نفرین در دسترس داشته باشند.
زمان مراجعه به پزشک
والدینی که نمیدانند فرزندشان به عدم تحمل لاکتوز مبتلا است یا حساسیت به شیر دارد، باید با پزشک مشورت کنند. اگر کودک علائم واکنش آلرژیک از جمله خارش، کهیر و درد شکم را تجربه کرد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود. علاوه بر این، اگر فردی با علائم آنافیلاکسی از جمله موارد زیر مواجه شد، باید فوراً به دنبال درمان باشد:
- مشکل در تنفس
- ایجاد کهیر در سراسر بدن
- تورم صورت، زبان و گلو
افرادی که حساسیت به لبنیات دارند باید با پزشک خود دربارهی نحوهی کنترل واکنشهای آلرژیک شدید صحبت کنند. ممکن است لازم باشد پزشک استفاده از اپی نفرین تزریقی را توصیه کرده و نحوهی استفاده از آن را آموزش دهد.
چه موادی را جایگزین شیر کنیم ؟
شیر گاو حاوی کلسیم است و اگر دچار حساسیتید، باید حتما فکری برای جبران این ماده کنید. برای کودکان تا یکسالگی از موارد زیر بهجای شیر گاو استفاده میشود:
- پروتئین سویا که فقط مناسب کودکان بالای ۶ ماه است.
- شیر هیدرولیزشده (EHF) یعنی شیری که پروتئینهایش تجزیه شدهاند. این محصول همچنان برای کودکان دچار حساسیت به شیر و آنافیلاکسی توصیه نمیشود.
- شیر مبتنی بر پروتئینهای موجود در برنج.
- شیرهای حاوی آمینواسید.
مصرف شیر سویا برای کودکان بالای یک سال جایگزین مناسبی برای شیر گاو است. بنا به وضعیت هر کودک، متخصص تغذیه یا پزشکان مصرف شیر جوی دوسر، برنج یا دانههای دیگر را توصیه میکنند. شیرهای جایگزین شیر گاو باید حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیگرم کلسیم داشته باشند.
تفاوت با عدم تحمل لاکتوز و عدم تحمل پروتئین شیر گاو
بسیاری از مردم حساسیت به لبنیات را با عدم تحمل لاکتوز اشتباه میگیرند. چون علائم هر دو مشکل بسیار شبیهی یکدیگر است و برای کنترل علائم هر دوی آنها نیاز به حذف لبنیات از رژیم غذایی وجود دارد. با این حال، حساسیت به لبنیات روی سیستم ایمنی بدن تأثیر میگذارد، اما عدم تحمل لاکتوز مشکلی است که دستگاهی گوارش را درگیر میکند.
عدم تحمل لاکتوز، یک مشکل گوارشی است که فرد مبتلا به آن فاقد آنزیم لاکتاز است. لاکتاز، آنزیمی است که قند موجود در شیر را که لاکتوز نام دارد، تجزیه میکند. عدم تحمل لاکتوز میتواند با علائمی مانند نفخ، تولید گاز در دستگاهی گوارش، اسهال و درد شکم همراه باشد.
حساسیت به لبنیات ممکن است با عدم تحمل پروتئین شیر گاو (CMPI) هم اشتباه گرفته شود. در بیشتر موارد، علائم حساسیت در عرض چند دقیقه تا چند ساعت بعد از مصرف غذا ایجاد میشوند، اما معمولاً مدت زمان بیشتری طول میکشد تا علائم CMPI ظاهر شوند. بعضی افراد ممکن است از CMPI تحت عنوان «سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذایی» (FPIES) یاد کنند.
CMPI لزوماً سیستم ایمنی را درگیر نمیکند و ممکن است به آسیب معده و روده منجر شود. برخلاف سایر واکنشهایی که میتوانند کل بدن را درگیر کنند، FPIES بهطور معمول روی دستگاهی گوارش تأثیر میگذارد و علائمی مانند خون در مدفوع، کولیک (قولنج)، اسهال و درد و گرفتگی عضلات شکم را ایجاد میکند.
عوامل خطر
بعضی عوامل ممکن است احتمال بروز حساسیت به شیر را افزایش دهند. این عوامل خطر شامل موارد زیر میشوند:
- سن: حساسیت به شیر در شیرخواران و کودکان کمتر از پنج سال شایع است.
- ابتلا به سایر آلرژیها: کودکانی که به شیر حساس هستند، ممکن است حساسیتهای دیگری هم داشته باشند. همچنین ممکن است در معرض خطر ابتلا به «مارش اتوپیک» (Atopic March) باشند که شامل سایر مشکلات آلرژیک مانند اگزما، رینیت آلرژیک (تب یونجه) و آسم میشود.
- سابقهی خانوادگی: در سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۳۹۶ شمسی)، نتایج حاصل از یک مطالعه نشان داد که حساسیت به شیر در کودکانی که والدین آنها آلرژی دارند، سه برابر بیشتر است.
- قرار گرفتن در معرض آنتی بیوتیکها: در سال ۲۰۲۱ میلادی (۱۳۹۹ شمسی)، یک مطالعه که روی موش انجام شد نشان داد که مواجههی زودهنگام با آنتی بیوتیکها ممکن است خطر ابتلا به آلرژی غذایی را افزایش دهد.
- سن شروع تغذیهی تکمیلی: یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۸ شمسی) نشان داد شیرخوارانی که قبل از چهار ماهگی تغذیهی تکمیلی برای آنها شروع میشود، نسبت به کودکانی که بعد از ۶ ماهگی به آنها غذاهای جامد داده میشود، بیشتر در معرض ابتلا به آلرژی غذایی قرار دارند.
از سوی دیگر، به نظر میرسد که طولانی شدن دورهی شیردهی و داشتن حیوانات خانگی در منزل عوامل محافظتی هستند که ممکن است خطر آلرژی به شیر را در کودک کاهش دهند.