فلج معده یا گاستروپارزی نوعی بیماری گوارشی است که در آن معده به طور کامل از کار می افتد.در این مطلب از اسمارتک نیوز شما با بیماری فلج معده یا گاستروپارزی و راه های تشخیص و درمان آن آشنا خواهید شد.
فلج معده چیست ؟
بیماری فلج معده به این معنی است که معده نمیتواند به طور طبیعی غذای هضم شده را تخلیه کند. این امر به این معنی است که مشکلی در اعصاب و عضلات معده وجود دارد، به همین دلیل تحرک لازم برای تخلیه مواد غذایی وجود ندارد. در حالت عادی عضلات معده با حرکات انقباضی، غذای بلعیده شده را خرد و له میکنند. پس از آن غذا برای هضم و جذب بیشتر به روده کوچک هدایت میشوند.
در گاستروپارزی خبری از حرکات انقباضی عضلات معده نیست و یا حرکات بسیار ضعیف هستند. به هر حال غذا مدت زمان طولانی در معده باقی میماند و باعث بروز سایر ناراحتیهای گوارشی میشود.برای درمان چنین بیماری نیاز است که به فوق تخصص گوارش مراجعه شود تا طی انجام دادن آزمایشات لازم روش درمان توسط پزشک تعیین گردد.
گاستروپارزی یا فلج معده چه زمانی رخ می دهد ؟
علت گاستروپارزی اغلب ناشناخته است. برخی مواقع این بیماری در نتیجه دیابت به وجود میآید، برخی از افراد بعد از جراحی به این مشکل دچار میشوند، بعضی داروها مانند داروهای فشارخون بالا، داروهای ضد افسردگی، مسکنهای مخدر و داروهای مربوط به آلرژی ممکن است گاستروپارزی یا تخلیه آهسته معده و یا ایجاد علائم مشابه این بیماری را در پی داشته باشد.
همچنین میتوان گفت در بعضی مواقع این بیماری ممکن است در نتیجه آسیب عصب کنترلکننده عضلات معده یعنی عصب واگ به وجود آید. وظیفه عصب واگ مدیریت فرآیندهای پیچیده دستگاه گوارش است. این فرآیندها شامل فشار آوردن غذا برای انتقال به روده کوچک و ارسال سیگنال به ماهیچههای معده برای انقباض است.
عصب واگی که آسیب دیده باشد قادر نیست به عضلات معده سیگنال ارسال کند و همین موضوع سبب میشود غذاها برای زمان طولانیتری در معده بمانند و به روده کوچک منتقل نشود در نتیجه هضم هم نمیشود. بهطور کلی میتوان گفت گاستروپارزی اغلب در اثر جراحی معده، دیابت و روده کوچک به وجود میآید.
فلج معده سبب اختلال در هضم طبیعی میشود؛ در نتیجه درد شکم و تهوع را در پی دارد. این بیماری در افراد مبتلا سبب مشکل در تغذیه و قندخون میشود. متأسفانه برای گاستروپارزی درمان قطعی وجود ندارد، اما اگر رژیم غذاییتان را تغییر دهید و داروهای مسکن را مصرف کنید تا حدودی بهبود مییابید.
علت فلج معده چیست ؟
آسیبدیدن اعصابی که عضلات معده را فعال میکنند، علت اصلی فلج معده است. علت کمتر شایع آن آسیبدیدن خود عضلات معده است. این مسئله انقباض عضلانی معده را که غذا را حرکت میدهد و آن را وارد روده میکنند مختل میکند که نتیجه آن سوءهاضمه و تأخیر تخلیه معده است. در ادامه، برخی از عوامل زمینهساز فلج معده را بررسی کردهایم.
۱. دیابت
فلج معده ممکن است از عوارض جانبی دیابت (نوع ۱ یا ۲) باشد که به آن فلج معده ناشی از دیابت میگویند. قند خون زیاد به اعصاب و عروق خونی حملکننده اکسیژن به بافت آسیب میزند و اعصاب و عضلات معده را تحتتأثیر قرار میدهد.
۲. جراحی
جراحی معده و اطراف آن ممکن است به اعصاب واگ آسیب بزند و موجب فلج معده شود. احتمال بروز این بیماری هر زمانی بعد از جراحی وجود دارد.
۳. عفونت
عفونتهای گوارشی هم ممکن است موجب گاستروپارزی شوند. عفونتهای ویروسی مثل نوروویروس و روتاویروس از موارد شایعاند، اما عفونتهای باکتریایی هم موجب فلج معده میشوند. البته دانشمندان مطمئن نیستند که آیا خود عفونت موجب آسیب میشود یا سلولهای ایمنی برای ازبینبردن عفونت به اشتباه به اعصاب آسیب میزنند.
۴. داروها
بعضی داروهای خاص و مواد مخدر پیام عصبی فعالکننده عضلات معده را مسدود میکنند که این مسئله موجب فلج معده موقت میشود. اگر فلج معده دارید یا در گذشته داشتهاید، باید از مصرفی بعضی از داروهای اجتناب کنید، از جمله:
- مواد مخدر؛
- نیکوتین؛
- ماریجوآنا؛
- داروهای ضدافسردگی سهحلقهای؛
- پروژسترون؛
- داروهای ضدحساسیت؛
- مسدودکنندههای کانال کلسیم (برای فشار خون زیاد)؛
- آنالوگهای آمیلین/آنتاگونیست های جی.ال.پی.۱ (GLP-۱؛ برای درمان دیابت)؛
- سیکلوسپورین (برای جلوگیری از رد پیوند)؛
- کلونیدین (برای درمان فشار خون بالا)؛
- لیتیوم (برای درمان اختلال دوقطبی)؛
- داروهای ضدروانپریشی.
۵. موارد کمتر شایع
- بیماری کلاژن عروقی؛
- اختلال غدد درون ریز؛
- سیستیک فایبروزیس؛
- بیماریهای عصبی مثل بیماری پارکینسون، مالتیپل اسکلروزیس یا اختلال خودایمنی.
علائم فلج معده چیست ؟
نشانهها و علائم بیماری فلج معده شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع
- استفراغ
- شکم درد
- نفخ شکم
- رفلکس اسید
- فقدان اشتها
- احساس سیری پس از خوردن تنها چند لقمه
- تغییرات میزان قندخون
- استفراغ غذایی که که چند ساعت زودتر خورده شده و هنوز هضم نشده است
- سوءتغذیه و کاهش وزن
لازم به ذکر است بسیاری از بیماران مبتلا هم هستند که نشانه یا علائم قابل توجهی ندارند.
عوامل خطر گاستروپارزی (فلج معده) چیست ؟
عواملی وجود دارند که احتمال خطر ابتلا به این بیماری را افزایش میدهد:
- جراحی شکم یا مری
- اسکلرودرمی- یک بیماری بافت همبند
- کم کاری تیروئید
- دیابت
- عفونت، معمولاً از طریق ویروس
- بیماری مربوط به سیستم عصبی مثل پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس
- داروهایی که سرعت تخلیه معده را کم میکنند؛ مثل داروهای مسکن
لازم به ذکر است زنان بیش از مردان به فلج معده مبتلا میشوند.
گاستروپارزی دیابتی چیست ؟
فلج معده دیابتک به وضعیت گوارشی گاستروپارزی که منجر به دیابت میشود اشاره میکند. برای هضم طبیعی معده غذاها را به روده منتقل میکند و برای کمک به تجزیه غذا خود را منقبض میکند. گاستروپارزی سبب اختلال در انقباض معده میشود و این امر فرآیند هضم را با مشکل مواجه میکند.
دیابت بهعلت عوارضی که بر بدن بر جای میگذارد سبب فلج اعصاب معده میشود و موجب به وجود آمدن گاستروپارزی میشود. دیابت هم نوع ۱ و هم نوع ۲ این آسیب را در پی خواهند داشت و اصلیترین آسیب را به عصب واگ که وظیفه کنترل حرکت غذا در بدن را دارد وارد میکند.
گاستروپارزی در کودکان
این بیماری در کودکان هم به وجود میآید و خبر خوب این است که در اغلب کودکان مبتلا به گاستروپارزی علائم تا حد بالایی برطرف میشوند و در نهایت ممکن است بهطور کامل از بین بروند. بهطور کلی گاستروپارزی بهخصوص برای کودکان بیماری مزمن و طولانی مدت است و درمان آن مدت زمان زیادی به طول میانجامد.
عوارض فلج معده
- کاهش وزن و سوءتغذیه و کمآبی؛
- عوارض بازگشت اسید مثل التهاب مری؛
- افت شدید فشار خون یا افزایش سریع قند خون با تخلیه غذا به روده؛
- انسداد خروجی معده با ایجاد توده سفت بنداک.
تأثیر فلج معده بر عمل دفع
فلج معده کل فرایند گوارش را آهسته میکند و میتواند حرکت روده را به تأخیر بیندازد. همچنین شاید تکهای بزرگ از غذای هضمنشده را وارد روده کند که حرکت آن سخت است. هرچند فلج معده مستقیما بر حرکت عضلات روده اثر نمیگذارد، بعضی از عوارضش این کار را میکنند. به همین دلیل بعضی افراد همزمان با فلج معده دچار یبوست هم میشوند.
تشخیص فلج معده
پزشک برای تشخیص بیماری از علائم و سابقه پزشکی شما میپرسد و برای اطمینان ممکن است از تصویربرداری و آزمایش حرکت معده کمک بگیرد. در این آزمایش فعالیت عضلات معده ارزیابی میشود.
تصویربرداری انسدادها را مشخص میکند و موارد مختلفی را شامل میشود، از جمله:
- اندوسکوپی بالایی؛
- اندوسکوپی کپسولی؛
- سی.تی اسکن؛
- ام.آر.آی (MRI)؛
- سونوگرافی شکمی.
بررسی معده خالی برای اندازهگیری تحرک معده انجام میشود، از جمله:
- سنتیگرافی تخلیه معده (GES): این آزمایش با مصرف مقداری داروی رادیواکتیو همراه با غذا یا نوشیدنی انجام میشود و میزان حرکت غذا در مسیر گوارش بررسی میشود.
- تست تنفسی حرکت معده (GEBT): با اندازهگیری گازهای تنفسی فرایند پردازش غذا در دستگاه گوارش بررسی میشود. در این آزمایش، یک وعده غذایی خاص حاوی مولکول کربن مصرف میشود که کربندیاکسید خاص قابلاندازهگیری تولید میکند. بعد از رسیدن غذا به روده، این گاز در تنفس شما قابلاندازهگیری است.
کپسولهای هوشمند: در این روش یک دستگاه الکتریکی بیسیم به اندازه یک قرص را میبلعید. این دستگاه همان طور که در طول لوله گوارش حرکت میکند، اطلاعاتی را ذخیره میکند. ۱ یا ۲ روز بعد، دستگاه همراه با مدفوع دفع میشود و با تحویل دستگاه به متخصص اطلاعات آن بررسی میشود.
آیا فلج معده درمان دارد ؟
راهی برای درمان قطعی فلج معده وجود ندارد، اما این به آن معنا نیست که تسلیم این بیماری شوید. با رعایت توصیههای پزشکی و داشتن سبک زندگی سالم میتوانید بیماری و عوارض آن را کنترل کنید. درمان میتواند شامل گزینههای زیر باشد:
دارو درمانی
دارو برای فلج معده با توجه به شرایط بیمار میتواند یکی از موارد باشد:
- دومپریدون. این داور باعث انقباض عضلات معده میشود و باید قبل از غذا مصرف شود.
- اریترومایسین: این داور نوعی آنتیبیوتیک است که در انقباض معده هم موثر است.
- آنتیامتیک: این داروها برای کنترل تهوع، تجویز میشوند.
اگر بیماری به داروها پاسخ مثبت ندهد، با استفاده از جراحی یک محرک الکتریکی(GES) که دارای باتری است، در زیر پوست شکم کاشته میشود. پالسهای الکتریکی دستگاه، عضلات معده را تحریک میکنند.
تغییر رژیم غذایی
برای درمان خانگی فلج معده توصیه میشود تا از غذاهایی استفاده شود که هضم راحتتری دارند. ممکن است متخصص تغذیه پیشنهادات زیر را ارائه دهد:
- وعده غذایی روزانه خود را به ۴ تا ۶ وعده افزایش دهید.
- از مایعات پر کالری استفاده کنید.
- به سراغ غذاهای پرچرب نروید.
- نوشیدن الکل و نوشابههای گازدار را محدود و حتی قطع کنید.
- سعی کنید مولتی ویتامین مصرف کنید.
- از مصرف برخی گوشتها و لبنیات خودداری کنید.
- بهتر است سبزیجات و میوههای را بپزید. به این ترتیب فیبر آنها کاهش پیدا میکند.
- بعد از غذا خوردن بلافاصله دراز نکشید و نخوابید.
برای داشتن رژیم غذایی مناسب با بیماری فلج معده بهتر است به دکتر متخصص تغذیه مراجعه کنید یا از طریق مشاوره آنلاین با دکتر تغذیه برنامه غذایی مناسبی را دریافت کنید.
لوله تغذیه
لوله تغذیه به شکلهای موقت بصورت دائمی و موقت مورد استفاده قرار میگیرد.در موارد شدید گاستروپارزی پزشک متخصص این شیوه درمان را پیشنهاد میکند. نوع موقت آن به نام لوله نازوژژونال است که از طریق بینی وارد دستگاه گوارش میشود. این لوله غذا را مستقیما به سمت روده کوچک هدایت میکند. گاهی اوقات نیز لوله تغذیه (ژژنوستومی) از طریق برش شکم وارد روده میشود.
بوتاکس
تزریق بوتاکس به دریچهایی که بین معده و روده کوچک قرار دارد، میتواند به درمان بیماری فلج معده کمک کند. بوتاکس باعث فلج شدن این دریچه میشود و در نتیجه برای مدت زمان بیشتری باز میماند. به این ترتیب زمان بیشتری برای تخلیه معده وجود خواهد داشت.
چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری فلج معده قرار دارند ؟
-
- دیابتیها و کسانی که به کم کاری تیروئید مبتلا هستند.
- افرادی که سابقه جراحی مری یا شکم دارند.
- بیمارانی که به عفونت بخصوص عفونت ویروسی مبتلا شدهاند.
- کسانی که به بیماریهای عصبی مانند پارکینسون و MS مبتلا هستند.
- افرادی که از اسکلرودرمی (نوعی بیماری بافت همبند) رنج میبرند.
- کسانی که داروهای خاص مصرف میکنند. برخی داروها مانند داروهای ضد دردهای نارکوتیک سرعت تخلیه معده را کاهش میدهند.
راه تشخیص فلج معده
متخصص معده و گوارش برای تشخیص این بیماری از چندین آزمایش و رد شرایطی که ممکن است مشابه بیماری گاستروپارزی باشد، استفاده میکند. آزمایشاتی که برای تشخیص گرفته میشود در دو دسته و شامل موارد زیر است:
- آزمایشات تخلیه معده
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی
آزمایشات تخلیه معده برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)
پزشکان برای اینکه متوجه شوند محتویات معده با چه سرعتی تخلیه میشود، ممکن است به تجویز آزمایشاتی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، بپردازند:
- سیتی گرافی: مهمترین آزمایشی که در تشخیص گاستروپارزی انجام میشود، سیتی گرافی است. آزمایش به این شکل است که بیمار یک وعده غذایی سبک میخورد مثل نان تست و تخممرغ. این غذاها دارای مقدار کمی رادیواکتیو هستند. سپس با استفاده از یک اسکنر که قادر به تشخیص رادیواکتیو است حرکت مواد در بدن را بررسی میکنند و سرعت تخلیه غذا از معده را متوجه میشوند.
زمانی که به این بیماری مبتلا شدهاید باید از مصرف داروهایی که تخلیه غذا را کند میکند پرهیز کنید و با پزشک خود در مورد داروهایی که استفاده میکنید مشورت بگیرید.
- تستهای تنفسی: برای انجام این آزمایش بیمار باید غذایی مایع یا جامد استفاده کند که دارای موادی است که به بدن جذب میشوند. سپس این ماده در تنفس تشخیص داده میشود. نمونههای تنفس شما طی چند ساعت متوالی گردآوری میشود و میزان ماده موجود در بدن اندازهگیری میشود.
این آزمایش نشان میدهد میزان ماده موجود در تنفس شما چقدر است و از این طریق تشخیص میدهد غذا با چه سرعتی از بدن خارج میشود.
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)
از این روش برای بررسیهای بصری مربوط به دستگاه گوارش فوقانی یعنی معده، مری، و ابتدای روده کوچک (اثنیعشر) استفاده میشود. با استفاده از یک لوله بلند انعطافپذیر که در انتهای آن دوربینی نصب شده است، آزمایش انجام میشود. از این روش تشخیصی برای بررسی سایر بیماریها مثل زخم معده، تنگی پیلور و غیره که ممکن است علائمی شبیه به گاستروپارزی داشته باشد، استفاده شود.
سونوگرافی برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)
سونوگرافی با ارسال امواج صوتی با فرکانس بالا بهمنظور تولید تصاویری از بافتهای درونی بدن مورد استفاده قرار میگیرد. این تست با تشخیص اینکه در کلیه یا کیسه صفرا شما مشکلی وجود دارد یا خیر به این موضوع میپردازد که آیا علائم شما ناشی از این مشکلات است یا ناشی از گاستروپارزی ؟
فلج معده (گاستروپارزی) را چگونه درمان کنیم ؟
اولین قدم برای درمان گاستروپارزی بررسی بیماریهای زمینهای در بیماران است. برای مثال ممکن است علت پیدایش این بیماری در برخی افراد دیابت باشد، در این موارد پزشک ابتدا به شما کمک میکند دیابت خود را کنترل کنید.
سؤالی که برای بیماران پیش میآید این است که آیا فلج معده درمان دارد ؟ لازم به ذکر است این بیماری بهطور کامل درمان نمیشود، تنها با تغییر رژیم غذایی، درمانهای دارویی، جراحی و غیره میتوان کمی آن را بهبود بخشید.
البته شما میتوانید برای کسب نتیجه بهتر به یک متخصص مغز و اعصاب هم مراجعه کنید.
تغییرات در رژیم غذایی
از مهمترین راهکارهای درمانی در درمان گاستروپارزی تغییر رژیم غذایی است. بسیاری از بیماران مبتلا تنها با تغییر رژیم غذایی توانستهاند این بیماری را کنترل کنند. به این منظور احتمالاً پزشکتان شما را به یک دکتر تغذیه ارجاع دهد تا برنامه تغذیهای مناسب با وضعیت جسمانی شما برایتان تجویز کند.
این برنامه به شما کمک خواهد کرد به میزان کافی مواد مغذی و کالری دریافت کنید. پزشک تغذیه ممکن است توصیههایی بهترتیب زیر برای شما داشته باشد:
- غذا را بهطور کامل بجویید.
- میزان وعدههای غذایی را کوچک و دفعات آن را بیشتر کنید.
- سبزیجات و میوههای پخته شده را جایگزین میوهها و سبزیجات خام کنید.
- حدود ۱ تا یک و نیم لیتر در روز آب بنوشید.
- بیشتر غذاهای کم چرب استفاده کنید، اما اگر میتوانید غذای چرب میل کنید، وعدههایی کوچک از آنها را هم به رژیمتان بیافزایید.
- از نوشیدنیهای گازدار، سیگار و الکل بپرهیزید.
- بعد از غذا، ورزشهای آرام مثل پیادهروی انجام دهید.
- هر روز یک مولتیویتامین بخورید.
- تا دو ساعت پس از صرف غذا از دراز کشیدن بپرهیزید.
در ادامه به ذکر فهرست کوچکی از غذاها و خوراکیهایی که میتوانید استفاده کنید خواهیم پرداخت:
نشاسته ها:
- پنکیک
- شیرینی مافین انگلیسی
- نان سبوس دار بدون دانه و آجیل، نان سفید و رول
- تورتیلا آرد یا ذرت
- نان شیرینی ساده یا تخممرغی
- غلات پف کرده برنج و گندم
- کراکر سفید
- برنج
- سیبزمینی سرخ شده و پخته شده
- سیبزمینی شیرین (بدون پوست)
- پاستا
- خامه گندم یا برنج
پروتئینها
- تخممرغ
- گوشت گوساله، گاو بدون چربی (کباب شده)
- ماهی تن
- توفو
- خرچنگ، میگو، صدف، گوشماهی
- مرغ و بوقلمون (بدون پوست و سرخ نشده)
- غذای کودک گوشت صاف شده
لبنیات
- در صورت امکان شیر
- ماست منجمد
- ماست بدون تکههای میوه
- پودینگ و کاسترد
میوهها و سبزیجات
- سس گوجهفرنگی، رب، آب، پوره
- سبزیجات و میوههای پوره شده مثل غذای کودک
- قارچ پخته شده
- چغندر پخته شده
- هویج پخته شده
- آب میوه و نوشیدنی
- آب سبزیجات
- موز
- سس سیب
- هلو و گلابی
درمان دارویی گاستروپارزی (فلج معده)
معمولاً داروهایی که برای درمان این بیماری تجویز میشود شامل موارد زیر است:
- داروهایی برای تحریک عضلات معده: از داروهای مربوط به این مورد میتوان به متوکلوپرامید (رگلان) و اریترومایسین اشاره کرد. توکلوپرامید متأسفانه عوارض جانبی خطرناکی دارد، اما اریترومایسین گاستروپارزی پس از گذشت مدتی اثر خود را از دست میدهد و عوارض جانبی حاصل از آن اسهال است.
البته داروی جدیدتری برای حل این مشکل ساخته شده است که دسترسی به آن محدود است و با نام دومپریدون ارائه میشود.
- داروهایی برای کنترل استفراغ و حالت تهوع: داروهایی که برای کاهش حالت تهوع و استفراغ مورد استفاده قرار میگیرد دیفن هیدرامین است. در صورتی که حالت تهوع تداوم داشته باشد Zofran انداسترون تجویز میشود و برای استفراغ هم پروکلروپرازین تجویز میکنند.
درمان جراحی فلج معده
بعضی از افرادی که به فلج معده مبتلا میشوند قادر نخواهند بود هیچ مایع یا غذایی را تحمل کنند. در این شرایط پزشکان برای تغذیه لولهای به نام لوله ژژنوستومی در روده کوچک بیماران قرار میدهند. البته امکان دارد پزشکان برای کمک به کم شدن فشار از روی معده لوله تهویه معده را هم به بیماران توصیه کنند.
لولههای تغذیه بهواسطه دهان، بینی یا مستقیماً بهواسطه پوست به بدن انتقال داده میشود. اغلب این لولهها موقتی هستند و فقط برای زمانی که گاستروپارزی به اوج خود رسیده باشد یا زمانی که دیابت و سطح قندخون به هیچ طریق دیگری قابل مدیریت نباشد، این لولهها در بدن کار گذاشته میشود.
در این بیماری برخی افراد ممکن است به لوله تغذیه داخلی نیازمند باشند، بنابراین در این مواقع این لوله مستقیماً به داخل سیاهرگ قفسه سینه وارد میشود.
شیوه زندگی و درمانهای خانگی فلج معده (گاستروپارزی)
برخی از عادتهای روزمره هستند که میتوانند موجب تشدید خطر ابتلا به فلج معده شوند. چنانچه این عادات اصلاح شوند میتوانند از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنند. اگر بعد از ابتلا به بیماری هم این عادات را ترک کنید سبب میشود علائم گاستروپارزی در شما کاهش یابد.
برای مثال سیگار کشیدن یکی از عادتهایی است که خطر ابتلا به فلج معده را افزایش میدهد و در افراد مبتلا به بیماری موجب تشدید علائم میشود.
گاستروپارزی در طب سنتی و طب جایگزین
به جزء درمانهایی که ذکر شد راههای دیگری هم برای حل این مشکل وجود دارد، از جمله اینها استفاده از طب سوزنی است. طب سوزنی به معنی وارد کردن سوزنهای نازک به نقاط استراتژیک بدن است. زمانی که این درمان در حال انجام است جریان الکتریکی خیلی کمی وارد بدن میشود.
تحقیقات انجام شده نشان میدهد این درمان بیش از سایر درمانها برای این بیماری مؤثر بوده است.