فلج معده یا گاستروپارزی به‌معنی ازکارافتادگی معده است. این بیماری نوعی اختلال عملکردی است که بر اعصاب و عضلات معده اثر می‌گذارد و باعث تنبلی معده می‌شود، بنابراین انقباض عضلات معده برای هضم مواد غذایی و انتقال آن به روده ضعیف‌تر و آهسته‌تر می‌شود و غذا مدت بیشتری در معده باقی می‌ماند. این بیماری ممکن است خفیف یا شدید باشد و بر کیفیت زندگی فرد اثر بگذارد. می‌دانید فلج معده چرا اتفاق می‌افتد و عوارض و راه درمان آن چیست؟ برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این عارضه تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
فلج معده چیست؟
فلج معده (Gastroparesis) نوعی بیماری است که اعصاب و عضلات معده را درگیر و فعالیت ماهیچه‌هایی را که غذا را از معده به روده منتقل می‌کنند مختل می‌کند. زمانی که اعصاب و عضلات معده فعالیت درستی نداشته باشند، معده نمی‌تواند آن‌طور که باید غذا را هضم و تخلیه کند. این مسئله بر کل فرایند گوارش اثر می‌گذارد.
افراد مبتلا به گاستروپارزی در طول مدت گوارش، علائم ناراحت‌کننده‌ای دارند. این مسئله ممکن است عوارض بلندمدتی ایجاد کند، مثلا اشتهای این افراد کم شود و مواد مغذی لازم را دریافت نکنند یا تنظیم قند خونشان دچار مشکل شود. درنهایت هم غذای پردازش‌شده کاملا به روده تخلیه نمی‌شود و مقداری از آن در معده باقی می‌ماند. این غذای باقی‌مانده ممکن است سفت شود و توده‌ای به‌نام بنداک (bezoar) ایجاد کند.
علت فلج معده چیست؟
آسیب‌دیدن اعصابی که عضلات معده را فعال می‌کنند، علت اصلی فلج معده است. علت کمتر شایع آن آسیب‌دیدن خود عضلات معده است. این مسئله انقباض عضلانی معده را که غذا را حرکت می‌دهد و آن را وارد روده می‌کنند مختل می‌کند که نتیجه آن سوءهاضمه و تأخیر تخلیه معده است. در ادامه، برخی از عوامل زمینه‌ساز فلج معده را بررسی کرده‌ایم.
۱. دیابت
فلج معده ممکن است از عوارض جانبی دیابت (نوع ۱ یا ۲) باشد که به آن فلج معده ناشی از دیابت می‌گویند. قند خون زیاد به اعصاب و عروق خونی حمل‌کننده اکسیژن به بافت آسیب می‌زند و اعصاب و عضلات معده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
۲. جراحی
جراحی معده و اطراف آن ممکن است به اعصاب واگ آسیب بزند و موجب فلج معده شود. احتمال بروز این بیماری هر زمانی بعد از جراحی وجود دارد.
۳. عفونت
عفونت‌های گوارشی هم ممکن است موجب گاستروپارزی شوند. عفونت‌های ویروسی مثل نوروویروس و روتاویروس از موارد شایع‌اند، اما عفونت‌های باکتریایی هم موجب فلج معده می‌شوند. البته دانشمندان مطمئن نیستند که آیا خود عفونت موجب آسیب می‌شود یا سلول‌های ایمنی برای از‌بین‌بردن عفونت به اشتباه به اعصاب آسیب می‌زنند.
۴. داروها
بعضی داروهای خاص و مواد مخدر پیام عصبی فعال‌کننده عضلات معده را مسدود می‌کنند که این مسئله موجب فلج معده موقت می‌شود. اگر فلج معده دارید یا در گذشته داشته‌اید، باید از مصرفی بعضی از داروهای اجتناب کنید، از جمله:
- مواد مخدر؛
- نیکوتین؛
- ماری‌جوآنا؛
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای؛
- پروژسترون؛
- داروهای ضدحساسیت؛
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم (برای فشار خون زیاد)؛
- آنالوگ‌های آمیلین/آنتاگونیست های جی.ال.پی.۱ (GLP-۱؛ برای درمان دیابت)؛
- سیکلوسپورین (برای جلوگیری از رد پیوند)؛
- کلونیدین (برای درمان فشار خون بالا)؛
- لیتیوم (برای درمان اختلال دوقطبی)؛
- داروهای ضدروان‌پریشی.
۵. موارد کمتر شایع
به فلج معده‌ای که هیچ علت مشخصی ندارد، فلج معده ناشناخته یا ایدیوپاتیک می‌گویند. شایع‌ترین نوع فلج معده نوع ناشناخته آن است، زیرا علتش مشخص نیست. بااین‌حال، فلج معده ناشی از دیابت حدود یک‌سوم مواد ابتلا را به خود اختصاص می‌دهد.
علائم فلج معده
علائم فلج معده در افراد مختلف متفاوت است. بعضی افراد درد معده مداومی را گزارش می‌کنند که بر زندگی روزمره آنها اثر می‌گذارد. البته شدت این درد نشان‌دهنده شدت بیماری نیست. بعضی افراد درد بیشتری حس می‌کنند، زیرا اعصاب آنها حساس‌ترند.
دیگر علائم گاستروپارزی عبارت‌اند از:
- سوءهاضمه؛
- نفخ معده؛
- احساس سیری سریع یا سیری به‌مدت طولانی؛
- درد بالای شکم؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- بالاآوردن غذای هضم‌نشده؛
- کاهش اشتها؛
- برگشت اسید و سوزش سردل؛
- نوسان قند خون؛
- یبوست.
عوارض فلج معده
- کاهش وزن و سوءتغذیه و کم‌آبی؛
- عوارض بازگشت اسید مثل التهاب مری؛
- افت شدید فشار خون یا افزایش سریع قند خون با تخلیه غذا به روده؛
- انسداد خروجی معده با ایجاد توده سفت بنداک.
تأثیر فلج معده بر عمل دفع
فلج معده کل فرایند گوارش را آهسته می‌کند و می‌تواند حرکت روده را به تأخیر بیندازد. همچنین شاید تکه‌ای بزرگ از غذای هضم‌نشده را وارد روده کند که حرکت آن سخت است. هرچند فلج معده مستقیما بر حرکت عضلات روده اثر نمی‌گذارد، بعضی از عوارضش این کار را می‌کنند. به همین دلیل بعضی افراد هم‌زمان با فلج معده دچار یبوست هم می‌شوند.
تشخیص فلج معده
پزشک برای تشخیص بیماری از علائم و سابقه پزشکی شما می‌پرسد و برای اطمینان ممکن است از تصویربرداری و آزمایش حرکت معده کمک بگیرد. در این آزمایش فعالیت عضلات معده ارزیابی می‌شود.
تصویربرداری انسدادها را مشخص می‌کند و موارد مختلفی را شامل می‌شود، از جمله:
- اندوسکوپی بالایی؛
- اندوسکوپی کپسولی؛
- سی.تی اسکن؛
- ام.آر.آی (MRI)؛
- سونوگرافی شکمی.
بررسی معده خالی برای اندازه‌گیری تحرک معده انجام می‌شود، از جمله:
- سنتی‌گرافی تخلیه معده (GES): این آزمایش با مصرف مقداری داروی رادیواکتیو همراه با غذا یا نوشیدنی انجام می‌شود و میزان حرکت غذا در مسیر گوارش بررسی می‌شود.
- تست تنفسی حرکت معده (GEBT): با اندازه‌گیری گازهای تنفسی فرایند پردازش غذا در دستگاه گوارش بررسی می‌شود. در این آزمایش، یک وعده غذایی خاص حاوی مولکول کربن مصرف می‌شود که کربن‌دی‌اکسید خاص قابل‌اندازه‌گیری تولید می‌کند. بعد از رسیدن غذا به روده، این گاز در تنفس شما قابل‌اندازه‌گیری است.
- کپسول‌های هوشمند: در این روش یک دستگاه الکتریکی بی‌سیم به اندازه یک قرص را می‌بلعید. این دستگاه همان طور که در طول لوله گوارش حرکت می‌کند، اطلاعاتی را ذخیره می‌کند. ۱ یا ۲ روز بعد، دستگاه همراه با مدفوع دفع می‌شود و با تحویل دستگاه به متخصص اطلاعات آن بررسی می‌شود.
همچنین ممکن است برای تعیین علت ایجاد فلج معده آزمایش‌های دیگری مثل آزمایش خون انجام شود.
درمان فلج معده
درمان مستقیمی برای فلج معده وجود ندارد، اما درمان‌هایی برای تحریک انقباض عضلات معده و تشویق آنها به تخلیه پیشنهاد می‌شوند. دارو در خط اول درمان قرار دارد و برای افرادی که دارو برایشان چاره‌ساز نیست، از جراحی استفاده می‌شود. تمام درمان‌ها عوارض جانبی احتمالی دارند و روش درمان یک فرد لزوما برای فرد دیگر کارساز نیست.
درمان اهداف مختلفی دارد، از جمله:
- تحریک عضلات معده و تخلیه آن؛
- دریافت آب و مواد غذایی موردنیاز بدن؛
- مهار علائم و عوارض بیماری؛
- مهار علت احتمالی بیماری و جلوگیری از بدترشدن آن.
برنامه درمانی ممکن است شامل این اقدامات باشد:
- مصرف دارو؛
- دریافت مواد مغذی؛
- جراحی؛
- درمان‌های خاص برای بیماری زمینه‌ای عامل فلج معده.
۱. داروهای درمان فلج معده
پروکینتیک‌ها (Prokinetics) در خط مقدم درمان فلج معده قرار دارند و برای تحریک حرکت معده و روده استفاده می‌شوند، از جمله:
- متوکلوپرامید: برای تحریک انقباض عضله و جلوگیری از حالت تهوع. این دارو با عوارضی مثل لرز همراه است.
- آگونیست‌های موتولین: جایگزین پروکینتیک‌ها هستند و اریترومایسین و آزیترومایسین را شامل می‌شوند که در حالت معمول به‌عنوان آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شوند.
- آگونیست‌های سرتونین: داروهایی مثل تگاسرود و پروکالوپرید آگونیست سرتونین هستند که برای تحریک روده و بهبود یبوست تجویز می‌شوند.
- آگونیست‌های دوپامین: دارویی به‌نام دومپریدون با مسدودکردن انتقال‌دهنده عصبی دوپامین می‌تواند سبب تحرک معده شود و حالت تهوع را مهار کند.
داروهای دیگری هم ممکن است تجویز شوند، از جمله:
- ضداستفراغ برای حالت تهوع و استفراغ؛
- مهارکننده پمپ پروتون برای درمان رفلاکس اسید؛
- مسکن برای درد معده؛
- داروهای دیابت برای تنظیم قند خون.
۲. تغذیه
شاید نیاز باشد رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید، مثلا غذاهایی با فیبر و چربی کمتر مصرف کنید که هضم آسان‌تری دارند. همچنین نیاز است برای جایگزینی مواد مغذی ازدست‌رفته از مکمل‌های غذایی، برای برقراری تعادل الکترولیتی از سرم یا مواد غذایی درون‌رگی استفاده کنید تا مواد مغذی موردنیاز را دریافت کنید.
۳. جراحی
جراحی آخرین مرحله برای درمان فلج معده است. اگر سایر درمان‌ها با شکست مواجه شدند، شاید نیاز باشد از این جراحی‌ها کمک بگیرید:
- پیلوروپلاستی شامل آرام و بازکردن عضلات پیلور (عضلات مربوطه به تخلیه غذا به روده)؛
- بای‌پس معده شامل برداشتن یا بستن بخشی از معده و ایجاد یک خروجی جدید به روده کوچک.
زندگی با فلج معده
معمولا گاستروپارزی تهدیدکننده زندگی نیست. اما بعضی از عوارض جانبی آن مثل سوءتغذیه، کم‌آبی، به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت و نوسان قند خون ناشی از دیابت اگر شدید باشد، ممکن است زندگی شما را تهدید کنند. پزشک سعی می‌کند خطر عوارض جانبی را کمتر کند.
باید به علائم بیماری، غذا و عاداتی که موجب بهتر یا بدترشدن علائم می‌شوند دقت کنید. کوچک‌ترین تغییری ممکن است بر احساس شما اثر بگذارد. بعضی از اقدامات شاید مفید باشند، مثلا:
- روزانه به‌جای ۳ وعده، ۴ تا ۶ وعده کوچک غذا بخورید.
- چربی و فیبر مواد غذایی را کاهش دهید. این مواد هضم طولانی‌تری دارند.
- از مصرف الکل، تنباکو و مواد مخدر که موجب تأخیر تخلیه معده می‌شوند پرهیز کنید.
- بعد از صرف غذا، ورزش‌های سبک مثل پیاده‌روی انجام دهید.
رژیم غذای مناسب برای فلج معده
برای تنبلی معده چه بخوریم؟ مصرف غذاهایی با هضم راحت مثل تخم‌مرغ و کره بادام‌زمینی تا حدی جلوی تأخیر تخلیه معده را می‌گیرد. همچنین بهتر است وعده‌های غذایی کوچک و کم‌چربی باشند. غذاهایی با پروتئین زیاد و سبزیجات با هضم راحت مثل کدوسبز پخته مفیدند. اگر غذایی به‌راحتی جویده و بلعیده شود، یعنی هضم راحتی دارد و برای فلج معده مناسب است، از جمله:
- تخم‌مرغ؛
- کره بادام‌زمینی؛
- موز؛
- نان سفید و غلات با فیبر کم یا تصفیه‌شده؛
- بیسکویت‌های کم‌چرب؛
- آب پرتقال؛
- آب سبزیجات (اسفناج، کاهو، هویج)؛
- پوره میوه.
غذاهای ممنوعه برای افراد دچار گاستروپارزی
اگر به‌تازگی دچار علائم فلج معده شده‌اید، باید از مصرف بعضی از غذاهای پرهیز کنید، از جمله:
- غذاهایی با چربی و فیبر زیاد؛
- نوشیدنی‌های گازدار؛
- الکل؛
- لوبیا؛
- ذرت؛
- دانه‌ها و مغزها؛
- بروکلی و گل‌کلم؛
- پنیر؛
- خامه سنگین؛
- روغن یا کره اضافی.
نکات مهم برای مهار علائم با رژیم غذایی
بعد از اینکه فلج معده شما بهبود پیدا کرد، باید با رژیمی چندمرحله‌ای به‌تدریج مواد غذایی جامد را استفاده کنید. هرچند هیچ راهنمای دقیقی برای این کار وجود ندارد، روش زیر شاید به شما کمک کند:
- مرحله اول: آبگوشت، سوپ گوشت و آب سبزیجات مخلوط مصرف کنید.
- مرحله دوم: سوپ حاوی نودل و کراکر و همچنین پنیر و کره بادام‌زمینی مصرف کنید.
- مرحله سوم: می‌توانید از مواد حاوی نشاسته نرم و منابع پروتئینی نرم مثل مرغ و ماهی استفاده کنید.
در این ۳ مرحله از خوردن گوشت و سبزیجات با فیبر زیاد که هضمشان بیشتر طول می‌کشد، پرهیز کنید.
همچنین نکات زیر را به یاد داشته باشید:
- قبل از بلعیدن غذا آن را به‌خوبی بجوید.
- ابتدا غذاهای مغذی را مصرف کنید تا قبل از سیرشدن سوخت موردنیاز بدنتان را تأمین کنید.
- مولتی‌ویتامین مصرف کنید.
- اگر کاهش وزن داشتید، سعی کنید روزانه ۱۵۰۰ کالری دریافت کنید.
- می‌توانید اسموتی ماست، اسموتی میوه و سبزیجات و شیک پروتئین مصرف کنید.
- آب فراوان بنوشید تا سیستم گوارشی شما دچار کم‌آبی نشود.
شما بگویید
شما چقدر با فلج معده و درمان آن آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال به این عارضه مبتلا شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
