گرمازدگی بیماری است که بسیار در فصل تابستان شایع میشود. در این مطلب از اسمارتک نیوز قصد داریم به شما اطلاعاتی را در مورد گرمازدگی بدهیم و شما را با روشهای تشخیص و درمان این بیماری آشنا کنیم.
گرمازدگی زمانی اتفاق میافتد که بدن دیگر نمیتواند دمای خود را کنترل کند: دمای بدن به سرعت بالا میرود، مکانیسم تعریق از کار میافتد و بدن قادر به خنک شدن نیست.در علم پزشکی هم به حالتی که درجه حرارت بدن بهطور غیرطبیعی بالا باشد، گرمازدگی میگویند.
نام کلی این بیماری در علم پزشکی با نام هایپرترمی (Hyperthermia) نیز شناخته میشود. شدیدترین درجه از هایپرترمی گرمازدگی (heatstroke) نام دارد. در مواقعی که دمای بدن خیلی بالا برود گرمازدگی میتواند یک تهدید جدی برای زندگی شخص باشد.
گرمازدگی چیست ؟
گرمازدگی جدیترین شکل آسیب گرمایی است و یک اورژانس پزشکی محسوب میشود. تعریف پزشکی گرمازدگی عبارت است از: دمای مرکزی بدن بیش از 104 درجه فارنهایت بالا میرود و با عوارضی مانند اختلال سیستم عصبی مرکزی بدن (پس از قرار گرفتن در معرض دمای بالا) رخ میدهد.
سایر علائم رایج گرمازدگی عبارتند از حالت تهوع، تشنج، گیجی، بی نظمی و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری و کما. همچنین گرمازدگی ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در دمای بالا، معمولاً همراه با کم آبی است که منجر به از کار افتادن سیستم کنترل دمای بدن میشود.
اگر مشکوک هستید که فردی دچار این عارضه شده است فوراً با فوریتهای پزشکی تماس بگیرید و تا رسیدن امدادگران کمکهای اولیه را انجام دهید. گرمازدگی میتواند مغز و سایر اندامهای داخلی را بکشد یا به آن آسیب برساند. اگرچه این مشکل عمدتاً افراد بالای 50 سال را تحت تأثیر قرار میدهد، اما ورزشکاران جوان سالم را نیز ممکن است به آن دچار شوند.
علائم گرمازدگی
علامت بارز گرمازدگی، درجه حرارت بالاتر از 40 درجه بدن است. اما غش کردن می تواند اولین نشانه مهم در هنگام رخداد گرمازدگی باشد. علائم دیگر شامل موارد زیر باشد:
- سردرد تپنده
- سرگیجه و سبکی سر
- عدم تعریق علی رغم گرما
- پوست قرمز، گرم و خشک
- ضعف یا گرفتگی عضلات
- تهوع و استفراغ
- ضربان قلب سریع که ممکن است قوی یا ضعیف باشد
- تنفس سریع و کم عمق
- تغییرات رفتاری مانند گیجی
- تشنج
- بیهوشی و عدم هوشیاری
عوامل خطر گرمازدگی چیست ؟
گرمازدگی به احتمال زیاد افراد مسنتری را که در آپارتمانها یا خانههایی زندگی میکنند که تهویهی مطبوع یا جریان هوای خوبی ندارند، تحت تاثیر قرار میدهد. سایر گروههای پرخطر شامل: افرادی (در هر سنی هستند) که به اندازه کافی آب نمینوشند؛ افرادی که بیماریهای مزمن دارند؛ یا مقادیر زیادی الکل مصرف میکنند.
چه کسانی بیشتر در معرض گرمازدگی هستند ؟
شرایط زیر، برخی از افراد را بیشتر در معرض گرما قرار میدهد: سن: نوزادان و کودکان تا سن 4 سال و بزرگسالان بالای 65 سال بسیار آسیبپذیر هستند زیرا نسبت به سایر افراد، آهستهتر با گرما سازگار میشوند.
شرایط سلامتی:
عبارتند از بیماری قلبی، ریوی یا کلیوی، چاقی یا کمبود وزن، فشار خون بالا، دیابت، بیماری روانی، اعتیاد به الکل، آفتاب سوختگی و هر شرایطی که باعث ابتلا به تب شود. بر اساس مطالعه اخیر ارائه شده در نشست سالانه انجمن غدد درون ریز امریکا، افراد مبتلا به دیابت ممکن است در طول موج گرما خطر گرمازدگی را دست کم بگیرند.
داروها:
این داروها شامل آنتی هیستامینها، قرصهای لاغری، دیورتیکها، آرام بخشها، محرکها، داروهای ضد تشنج، داروهای قلبی و فشار خون مانند مسدودکنندههای بتا و منقبضکننده عروق و داروهای بیماریهای روانپزشکی مانند داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی هستند. داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و مت آمفتامین نیز با افزایش خطر این عارضه مرتبط هستند.
انواع گرمازدگی
در حالت کلی دو نوع گرمازدگی وجود دارد :
- گرمازدگی ناشی از فعالیت (Exertional heatstroke): این نوع گرمازدگی به علت فعالیت فیزیکی بیش از حد در شرایط جوی گرم و مرطوب ایجاد میشود. معمولا این حالت به مدت چند ساعت در بدن شخص بروز پیدا میکند.
- گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی (Non-exertional heatstroke): این عارضه را با نام گرمازدگی کلاسیک نیز میشناسند. این حالت به دلیل فعالیت بدنی زیاد رخ نمیدهد، بلکه سن و وضعیت سلامتی بدن شخص از عوامل بروز آن هستند. معمولا این نوع گرمازدگی تا چند روز در بدن شخص باقی میماند.
همانطور که گفتیم گرمازدگی شدیدترین نوع عارضه هایپرترمی است. در نوعی از هایپرترمی که با نام گرماگرفتگی (Heat exhaustion) شناخته میشود، دمای بدن به حدود ۴۰ درجه سانتیگراد میرسد. در صورت عدم مراقبت صحیح از بیمار، این حالت میتواند به گرمازدگی تبدیل شود و با افزایش دمای بدن به بیش از ۴۱ درجه سانتیگراد برسد و زندگی فرد را تهدید کند. برخلاف حالت گرماگرفتگی، زمان گرمازدگی در عملکرد مغز و سایر اندامهای بدن اختلال بهوجود میآید.
بنابراین گرماگرفتگی شدت کمتری دارد و در بدن مشکلات عصبی ایجاد نمیکند.
چه کسانی در معرض ابتلا به گرمازدگی هستند ؟
همه افراد ممکن است به این عارضه مبتلا شوند. اما در حالت کلی گرمازدگی کودکان، گرمازدگی نوزادان و افراد مسن شایعتر است. بدن این گروه از افراد ممکن است قادر به تنظیم موثر دما نباشد. لازم به ذکر است که ورزشکاران، سربازان و افرادی که شغلشان احتیاج به فعالیت فیزیکی زیادی دارد، بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
عوامل زیر میتوانند خطر گرمازدگی را در بدن شخص افزایش دهند :
- نوشیدن الکل
- معمولا گرمازدگی آقایان نسبت به خانمها خطرناکتر است.
- نوشیدن کم آب
- مصرف داروهایی که روی توانایی بدن برای تنظیم دما تاثیر میگذارند. (مثل دیورتیکها، آرامبخشها، داروهای قلب و فشار خون)
- ابتلا به بیماریهایی که روی میزان تعریق بدن تاثیر میگذارند. (مثل بیماری فیبروزکیستیک (cystic fibrosis))
- داشتن بیماریهایی مثل اختلال در خواب، مشکلات قلبی، ریوی، کلیه، کبد، تیروئید و رگهای خونی
- پوشیدن لباسهای بسیار سنگین یا تنگ
- اضافه وزن
هنگام مواجهه با فردی که دچار گرمازدگی شده است باید اقدامات زیر انجام شود.
- فرد را به جای خنک منتقل کنید، مصدوم دراز بکشد و پاهای او را بالا بیاورید.
- لباس های مصدوم را درآورده، ملحفه خیس روی فرد انداخته و آب ولرم روی بیمار بپاشید. حمام گرفتن برای افراد هوشیار توصیه می شود.
- برای تسریع دفع حرارت از کولر یا پنکه استفاده کنید. از قرار دادن کیسه های یخ در کشاله ران، زیر بغل، زانو، مچ دست و پا نیز می توان استفاده کرد.
- در صورتی که فرد هوشیار باشد می توان او را تشویق کرد تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد.محلولORSیا محلول آب و نمک و شکر(یک قاشق چای خوری نمک با 8 قاشق چای خوری شکر در یک لیتر آب) در این شرایط مفید است
- حوله نم دار روی پیشانی و عضلات فرد گرما زده قرار دهید ودرصورت هوشیاری می توان مصدوم را داخل وان یا لگن آب سرد قرار داد.
- به محض خنک شدن بدن فرد، عمل خنک کردن (در آب سرد یا به شکل دیگر) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او مجدداً افزایش یافت، عمل خنک کردن را مجدد شروع کنید.
- ماهیچه های گرفته و گرمازده فرد را ماساژ دهید.
- اگر نشانه های گرمازدگی بهبود نیافت یا وخیم تر شد، بیمار را سریعا به مرکز درمانی منتقل کنید.
- بهتر است در هنگام سفر در گرمای تابستان علاوه بر نوشیدن آب ، چند عدد خیار و نمک در اختیار کودکان قرار دهید.
- شربت آبلیمو و خاک شیر و دوغ تامین کننده آب و املاح از دست رفته بدن هستند. نوشیدن نوشابه در گرما مناسب نیستند.
برای بیماران مسن، کودکان خردسال، بیماران مبتلا به بیماری مزمن یا کسی که گرمازدگی بدون ورزش شدید برای او اتفاق افتاده است از یخ استفاده نکنید. انجام این کار می تواند خطرناک باشد. سعی کنید بدن فرد را با آب و تهویه هوا خنک کنید.
عوارض گرمازدگی چیست ؟
افرادی که به گرمازدگی مبتلا شدهاند، ممکن است دچار شوک شوند یا به کما بروند. عوراض دمای بالای بدن شامل موارد زیر است:
- سندرم اختلال تنفسی
- تورم مغز
- نارسایی کلیه
- نارسایی کبد
- اختلال متابولیک
- آسیب عصبی
- کاهش جریان خون به قلب و سایر مشکلات مرتبط با گردش خون
گرمازدگی چگونه تشخیص داده میشود ؟
این عارضه معمولا در بخش اورژانس بیمارستانها تشخیص داده میشود. در این بخش علائم شما را بهدقت بررسی میکنند و دمای بدن شما را پس از معاینه فیزیکی اندازه میگیرند. همچنین برای تشخیص ممکن است احتیاج به آزمایش خون یا ادرار باشد.
از سایر آزمایشها برای تشخیص میتوان به عکسبرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس و نظارت بر عملکرد قلب به کمک الکتروکاردیوگرام اشاره کرد.
مواد غذایی مفید برای گرمازدگی کدامند ؟
خوراکیهایی که باید در تابستان برای غلبه بر گرمازدگی بیشتر مصرف کنید شامل موارد زیر هستند: آب نارگیل تازه این نوشیدنی طبیعی را در تابستان بهترین دوست خود کنید، زیرا علاوه بر آبرسانی، سرشار از مواد معدنی ضروری است که به بدن کمک میکند تعادل الکترولیت خود را حفظ کند.
هندوانه
هندوانه آبدار و شیرین کاملاً بدون چربی، مملو از برخی از مهمترین آنتی اکسیدانهای موجود در طبیعت است و ویتامین C، بتاکاروتن، ویتامینهای B لازم برای تولید انرژی، منیزیم، پتاسیم و سایر مواد مغذی را فراهم میکند. از آنجایی که نسبت به بسیاری از میوههای دیگر دارای محتوای آب بالاتر و کالری کمتری است (یک فنجان کامل هندوانه حاوی تنها 48 کالری است)، مواد مغذی بیشتری در هر کالری ارائه میکند!
جو
جو نه تنها یک غلات ادرارآور عالی است که به دفع سموم از روده کمک میکند، بلکه به خنک نگه داشتن بدن در طول تابستان نیز کمک میکند. برای تهیه نوشیدنی جو، آن را به مدت 20 تا 25 دقیقه بجوشانید و آب آن را صاف کرده و یک عدد لیمو را در آن فشار دهید و خنک بنوشید.
آناناس
آناناس نه تنها مملو از آب، مواد مغذی و آنتی اکسیدانهایی است که دارای خواص ترمیمکنندگی و مبارزه با رادیکالهای آزاد هستند، بلکه دارای آنزیمی عالی به نام بروملین است که به کاهش التهاب بدن در تابستان کمک میکند. پتاسیم و آنزیمهای موجود در آن نیز به کاهش نفخ و سمزدایی بدن کمک میکند.
این اسموتی ساده را امتحان کنید:
1/2 فنجان آناناس، 1/2 فنجان پاپایا، 1 عدد موز، 1/4 خیار(با پوست) را به قطعات کوچک برش دهید و همراه با 1 فنجان آب نارگیل سرد در میکسر بریزید، مخلوط کنید و بنوشید. حتما بخوانید: آشنایی با میوه پاپایا + عجیبترین خواص پاپایا که باید بدانید!
ادویه های خنک کننده
مرزنجوش، گشنیز، بادرنجبویه، نعناع فلفلی و فلفل سفید را به غذاها و نوشیدنیهای خود اضافه کنید. از دارچین و زنجبیل خشک اجتناب کنید زیرا طبع بسیار گرمی دارند. دیگر غذاهای ضد گرمازدگی خیار موز اسفناج کرفس فلفل دلمهای خربزه هلو کدو سبز توتها گل کلم و اگرچه ممکن است یک آبجو یا کوکتل سرد یخی در روزهای گرم جذاب به نظر برسد، اما بهتر است از نوشیدنیهای الکلی دوری و اسموتیها مغذی را جایگزین کنید!
دیگر غذاهای ضد گرمازدگی
خیار موز اسفناج کرفس فلفل دلمهای خربزه هلو کدو سبز توتها گل کلم و اگرچه ممکن است یک آبجو یا کوکتل سرد یخی در روزهای گرم جذاب به نظر برسد، اما بهتر است از نوشیدنیهای الکلی دوری و اسموتیها مغذی را جایگزین کنید!
عوامل خطر برای گرمازدگی
گرمازدگی به احتمال زیاد و در بیشتر مواقع در افراد مسن که در آپارتمان یا خانه هایی زندگی می کنند که تهویه هوای خوبی ندارد، رخ می دهد. سایر گروه های پرخطر شامل افراد در هر سنی هستند که به اندازه کافی آب نمی نوشند، بیماری های مزمن دارند یا مقدار زیادی الکل می نوشند.
گرمازدگی به شدت بادمای هوا مرتبط است. میزان گرمایی را که شما احساس می کنید اگر بالا باشد، ابتدای هشدار گرمازدگی است. رطوبت نسبی 60٪ یا بیشتر باعث تبخیر عرق می شود که مانع توانایی بدن در خنک کردن خودش می شود.
با بالا رفتن شاخص گرما، خطر بیماری مربوط به گرما به طرز چشمگیری افزایش می یابد. بنابراین توجه به شاخص گرمای گزارش شده مخصوصا در موج های گرما و همچنین به خاطر سپردن اینکه در معرض آفتاب کامل بودن می تواند شاخص گرمای گزارش شده را 15 درجه افزایش دهد، مهم است.
اگر در یک منطقه شهری زندگی می کنید، به خصوص اگر شرایط جوی راکد و کیفیت هوای نامناسبی داشته باشید، ممکن است مستعد ابتلا به گرمازدگی در طول یک موج گرمای طولانی مدت باشید. در آنچه تحت عنوان “اثر جزیره گرمایی” شناخته می شود، آسفالت و بتن گرما را در روز ذخیره می کند و فقط به تدریج آن را در شب آزاد می کند و در نتیجه درجه حرارت شب بالاتر می رود.
سایر عوامل خطرناک مرتبط با بیماری های مربوط به گرما عبارتند از :
سن
نوزادان و کودکان تا 4 سال و بزرگسالان بالای 65 سال آسیب پذیرتر هستند زیرا نسبت به افراد دیگر با سرعت کمتری دمایشان تنظیم می شود.
شرایط سلامتی
این موارد شامل بیماری های قلبی، ریوی یا کلیوی، چاقی یا کمبود وزن، فشار خون بالا، دیابت، بیماری روانی، الکلیسم ، آفتاب سوختگی و هر بیماری که باعث تب می شود.
داروها
شامل داروهای آنتی هیستامین، قرص های رژیمی، آرام بخش، محرک ها، داروهای تشنج (ضد تشنج)، داروهای فشار خون و قلب مانند بتا بلاکرها و تنگ کننده های عروق و داروهای بیماری های روانی مانند داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد روان پریشی است. داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و متآمفتامین نیز با افزایش خطر گرمازدگی همراهند.
بر اساس مطالعه اخیر ارائه شده در نشست سالانه انجمن غدد درون ریز، افراد مبتلا به دیابت که در معرض خطر مراجعه به اورژانس، بستری شدن در بیمارستان و مرگ ناشی از بیماری های مرتبط با گرما هستند، ممکن است خطر ابتلا به گرمازدگی را در هنگام امواج گرما دست کم بگیرند.
حتما با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید آیا شرایط سلامتی و داروها احتمالاً بر توانایی شما در کنار آمدن با گرما و رطوبت شدید تأثیر می گذارد یا خیر.
جلوگیری از گرمازدگی
وقتی گرمای هوا زیاد است، بهتر است در یک محیط با تهویه مطبوع قرار بگیرید.. اگر مجبورید که به بیرون از منزل بروید، با انجام این مراحل می توانید از گرمازدگی جلوگیری کنید:
- لباس های سبک، روشن، گشاد و کلاه لبه گشاد بپوشید.
- از ضد آفتاب با ضریب محافظت (SPF) 30 یا بیشتر استفاده کنید.
- مایعات اضافی بنوشید. برای جلوگیری از کمبود آب بدن، به طور کلی توصیه می شود روزانه حداقل هشت لیوان آب ، آب میوه یا آب سبزیجات بنوشید. از آنجا که بیماری های مرتبط با گرما نیز می توانند از کاهش نمک ناشی شوند، توصیه می شود در دوره های گرما و رطوبت شدید یک نوشیدنی ورزشی غنی از الکترولیت مثل آب هندوانه، لیموترش و مرکبات، آب نارگیل و کرن بری را در کنار آب بنوشید.
مواد غذایی مضر برای گرمازدگی
غذاهای تند
ادویهها در هر غذا برای افزودن طعم و عطر استفاده میشود، اما غذاهای تند در تابستان توصیه نمیشود. ادویههایی مانند هل، فلفل، زنجبیل، زیره سبز، سیر و خردل سوخت و ساز بدن را افزایش داده و اثر گرمازایی بر بدن دارند و باعث تولید گرمای بیش از حد و افزایش دمای بدن میشوند.
غذاهای سرخ شده و فرآوری شده
غذاهای سرخ شده مانند سیبزمینی سرخ شده و فست فودهایی مانند پیتزا و همبرگر در تابستان به سختی هضم میشوند. بهتر است در تابستان از مصرف غذاهای سرخ شده و روغنی پرهیز کنید زیرا بر هضم آنها تأثیر میگذارد و منافذ پوست شما را با چربی اضافی مسدود میکند. شیرین کنندههای مصنوعی و عوامل طعم دهنده موجود در غذاهای فرآوری شده نیز برای بدن مضر هستند. غذاهای خیابانی مانند انواع آبمیوه و شیکها در تابستان جذابند، اما دمای بالا برای باکتریها ایدهآل است و غذا را غیربهداشتی میکند.
پروتئین حیوانی
غذاهای دریایی، تنوری، گوشت گوسفند و…همگی خوشمزه هستند. مسمومیت غذایی یک خطر است زیرا این محصولات در صورت نگهداری نادرست میتوانند به سرعت در تابستان آلوده شوند. در طول موج گرما، هضم غذاهای سرشار از پروتئین بیشتر طول میکشد و باعث میشود بدن بیشتر گرم و کم آب شود.
میوههای خشک و آجیل
میوههای خشک و آجیل را میتوان در اسموتیها، شیکها و دیگر غذاهای تابستانی یافت، اما انتخابهای ایده آلی نیستند. میوههای خشک و مغزها مانند بادام هندی و پسته علیرغم ارزش غذایی بالایی که دارند باید در تابستان در حد اعتدال مصرف شوند. میوهها و آجیلها میتوانند دمای بدن شما را به میزان قابل توجهی بالا ببرند؛ به همین دلیل برای مصرف در زمستان مناسبترند.
الکل
نوشیدن مشروبات الکلی، تواناییهای جسمی و ذهنی ما را مختل میکند و در عین حال عملکرد غده هیپوتالاموس را که تنظیمکننده دمای بدن است را کند میکند. از آنجایی که الکلادرارآور است، باعث دفع بیشتر ادرار شده و در نتیجه بدن ما کم آب میشود. از آنجایی که الکل دمای بدن را افزایش میدهد، میتواند باعث این عارضه شود.
چای و قهوه
چای و قهوه اثر آرامبخشی بر ذهن دارند، بنابراین بیشتر ما روز خود را با یک فنجان چای یا قهوه شروع میکنیم. کافئین زمانی که در حد اعتدال مصرف شود برای سلامتی شما مفید است. احتمالاً این جمله را شنیدهاید که «زیاد هر چیزی به همان اندازه که کم است بد است» و این به ویژه در مورد چای و قهوه صدق میکند که هم میتوانند شما را گرم و هم آب بدنتان را کم کنند.
برای مقابله با امواج گرمای تابستان، برنامهریزی صحیح وعدههای غذایی ضروری است. نمک زیاد به دلیل افزایش تولید ادرار باعث کم آبی بدن میشود، در حالی که قند زیاد باعث افزایش دمای بدن در طول هضم میشود. بنابراین، با پرهیز از غذاهای ذکر شده در بالا و توجه به رژیم غذایی سالم خود، میتوانید در عین حال سالم ماندن، از تابستان نهایت لذت را ببرید.
درمان گرمازدگی در طب سنتی
میتوانید برای کاهش دمای بدن یا در امان ماندن از این مشکل، عناب را دم کرده و آب آن را صاف کنید و همراه با کمی عسل، به صورت خنک میل کنید. همچنین مصرف این مواد غذایی بسیار مناسب است:
شربت خاکشیر و تخم شربتی شربت آبلیمو شربت سکنجبین شربت گلاب مصرف میوههایی مانند هندوانه، آلبالو و خیار ماست و دوغ پس از بهبودی، احتمالاً در هفته بعد نسبت به دمای بالا هنوز حساسیت خواهید داشت. بنابراین بهتر است تا زمانی که پزشک به شما بگوید که از سرگیری فعالیتهای عادی بیخطر است، از هوای گرم و ورزشهای سنگین اجتناب کنید.
پیشگیری از گرمازدگی
زمانی که شاخص گرما زیاد است، بهتر است در محیطی با تهویه مطبوع بمانید. اگر مجبور به بیرون رفتن هستید، میتوانید با انجام این اقدامات از گرمازدگی جلوگیری کنید: لباسهای سبک، رنگ روشن و گشاد و کلاه لبه پهن بپوشید. از کرم ضد آفتاب با فاکتور محافظت در برابر آفتاب (SPF) 30 یا بیشتر استفاده کنید.
مایعات اضافی بنوشید
برای جلوگیری از کم آبی، به طور کلی نوشیدن حداقل هشت لیوان آب، آب میوه یا آب سبزیجات در روز توصیه میشود. از آنجایی که بیماریهای مرتبط با گرما نیز میتوانند ناشی از کاهش نمک باشند، توصیه میشود یک نوشیدنی ورزشی غنی از الکترولیت را جایگزین آب در دورههای گرما و رطوبت شدید کنید.
توصیه کلی این است که 4 لیوان مایعات را دو ساعت قبل از ورزش بنوشید و 2 لیوان دیگر آب یا نوشیدنی ورزشی را درست قبل از ورزش اضافه کنید. در حین ورزش، حتی اگر احساس تشنگی نمیکنید، باید هر 20 دقیقه مقداری آب مصرف کنید.