علی میرزایی; بازار: صنعت خودروسازی کشور در یک دهه گذشته در کانون انتقادات جدی قرار داشته است. کیفیت پایین محصول، قیمت های گزاف، طراحی های قدیمی و مصرف سوخت بالا که نقش مهمی در تشدید بحران انرژی ایفا می کند، از مهمترین انتقادات وارده به خودروسازی است. اما این موارد تنها بخشی از مشکلات این صنعت است. در فضای عمومی و رسانه ای به نظر می رسد اعلام شکست صنعت خودرو به دستاوردی برای سیاست گذاران تبدیل شده است. گویی این باور حاکم شده است که خودروسازی ایران کاملا شکست خورده است. سرفصل موفقیت برخی سیاست گذاران آمار خودروهای وارداتی در بنادر و حتی جشن یا ارائه محصولات خارجی است.
اگر امروز خودروسازی کشور شکست خورده، ناشی از شکست دولت، شورای اسلامی، صنعتگران و نهادهای مرتبط در زنجیره این صنعت است.
متهم کردن صنعت خودرو یا مسکن به واردات خودرو
«ناکارآمدی صنعت خودرو» تنها روایتی ساده و سطحی از واقعیت های پیچیده است. در اینجا یک سوال جدی مطرح می شود که آیا کل کشور نتوانسته است صنعت خودروسازی موفقی بسازد؟
دیدگاه غالب کنونی که صنعت خودرو را شکست خورده معرفی می کند و «اقتصاد تولیدمحور» در ایران را ذاتاً شکست خورده می داند، تنها یک دستور ساده برای تجویز واردات خودروهای خارجی به عنوان داروی موقت بیماری است صنعت خودرو و بازار. این نگاه غیرواقعی، نقاط ضعف نهادهای مرتبط با صنعت خودرو را نادیده می گیرد و تنها خودروسازان داخلی را مقصر می داند.
این رویکرد مشکلات ساختاری گسترده‌ای را که نه تنها بر صنعت خودرو بلکه سایر حوزه‌های توسعه ملی را تحت تأثیر قرار می‌دهد نادیده می‌گیرد. اگر امروز خودروسازی کشور شکست خورده، ناشی از شکست دولت، شورای اسلامی، صنعتگران و نهادهای مرتبط در زنجیره این صنعت است. در دنیای امروز، هیچ صنعتی به تنهایی رشد نمی کند. بلکه رشد هر صنعتی در تعامل مستقیم با شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه قابل توجه است.
افت کیفیت صنعت خودروسازی کشور بازتابی از مشکلات عمیق تر اقتصاد و صنعت ملی است. نوسانات جدی اقتصادی در سال‌های اخیر، عدم حمایت مؤثر از رشد صنعتی، کاهش انگیزه برای جذب استعدادهای جوان، ضعف در تربیت مهندسان خلاق، کمبود بودجه برای تحقیق و توسعه و تعدد مدیران چند وظیفه‌ای هستند. از جمله عواملی هستند که صنایع را از مسیر اصلی خود منحرف می کنند. این در حالی است که هیچ سیاستگذار وجود ندارد که جرات اصلاح ساختارهای معیوب را داشته باشد.
از سوی دیگر تحت تاثیر تحریم های بین المللی، زنجیره تامین خودروسازان با مشکلاتی مانند عدم دسترسی به مواد اولیه، فناوری های پیشرفته و منابع مالی مواجه است. دیدگاه کوتاه مدت سیاست گذاران، گسترش اجاره و عدم تحقق اهداف بلندمدت از دیگر موانعی است که اجرای تغییرات اساسی را با مشکل مواجه کرده است.
اگر بخواهیم صنایع مشکل ساز مانند خودروسازی را کنار بگذاریم و فقط نیاز به واردات محصولات خارجی داشته باشیم، برای سایر صنایع چه برنامه ای داریم؟ آیا با «واردات SUVهای خارجی» می توان بحران انرژی را حل کرد؟
انتقاد از صنعت خودرو یا بازتاب ناکارآمدی بیشتر؟
«ناکارآمدی» منحصر به «صنعت خودرو» نیست. همچنین بازتابی از ضعف های ساختاری در سایر بخش های اقتصاد کشور است. از سیستم انرژی ناپایدار گرفته تا بازارهای مالی نابالغ، بخشی از این ساختار معیوب هستند. اگر بخواهیم صنایع مشکل ساز مانند خودروسازی را کنار بگذاریم و فقط نیاز به واردات محصولات خارجی داشته باشیم، برای سایر صنایع چه برنامه ای داریم؟ آیا بحران انرژی با «واردات SUVهای خارجی» قابل حل است؟ یا حاضریم بدون پرداختن به دلایل اصلی شکست، سایر صنایع را مقصر بدانیم؟
اهداف «اقتصاد تولید محور» تقریباً از ذهن سیاستگذاران محو شده و شعارهایی مانند واردات خودروهای فرسوده خارجی جای آن را گرفته است. این روند نشان از کاهش نگرش قانونگذاران در تنظیم اقتصاد کشور دارد.
وقتی تعداد رانندگان تاکسی اینترنتی از کارگران کارخانه ها بیشتر می شود، زنگ خطری در مورد «صنعت زدایی خاموش» و پیامدهای آن به صدا در می آید. اهداف «اقتصاد تولید محور» تقریباً از ذهن سیاستگذاران محو شده و شعارهایی مانند واردات خودروهای فرسوده خارجی جای آن را گرفته است. این روند نشان دهنده کاهش نگرش قانونگذاران در تنظیم اقتصاد کشور است.
کشور صنعتی تنها به معنای تولید کالا نیست. بلکه نماد قدرت یک ملت است. صنایع کشور باید با هم رشد کنند یا با هم سقوط کنند. ترک یک صنعت بدون حل مشکلات ساختاری آن به معنای از دست دادن چالش هاست.
ما باید به توانمندی های جوانان خود ایمان داشته باشیم و در عین حال مدیریت مشاغل متعدد در صنایع کلیدی به ویژه در بخش راه های ویژه را حذف کنیم.
الگوبرداری از تجربیات کشورهای موفق در خودروسازی
تجربه کشورهای موفق نشان داده است که مسیر توسعه هرگز بدون چالش نبوده است. «ژاپن» زمانی به واردات خودرو وابسته بود. اما با حمایت دولت، تمرکز بر کیفیت و بهره‌وری همراه با نوآوری‌هایی مانند تولید ناب، صنعت خودرو متحول شد.
“چین” نیز با سرمایه گذاری های بزرگ در دهه های اخیر رهبری بازار جهانی را هدف قرار داده است. پس از جنگ جهانی دوم، آلمان یک «اقتصاد صنعت محور» ایجاد کرد که بر مهندسی دقیق و برندسازی جهانی متمرکز بود. موفقیت این کشورها نتیجه جاه طلبی دولتمردان، همکاری ملی و رویارویی آشکار با ضعف های داخلی بود.
کشور باید ذهنیتی مبتنی بر خلاقیت اتخاذ کند و به سرزنش های بیهوده سیاسی پایان دهد. ما باید ضمن حذف مدیریت چند شغله در صنایع کلیدی به ویژه جاده های خاص، به توانمندی های جوانان خود ایمان داشته باشیم. «پاداش مالی» صنعتگران و سیاستگذاران در این زمینه نباید تنها به حضور فیزیکی آنها در سازمانها بستگی داشته باشد، بلکه باید به میزان نوآوری و خلاقیت آنها نیز بستگی داشته باشد.
اصلاح مشکلات صنایع نیازمند هم افزایی جمعی است. دولت باید چشم انداز روشنی داشته باشد و در اجرای تغییرات عمده از تردید جلوگیری کند. مؤسسات آموزشی باید متخصصان و سازمان‌های آموزش دیده را برای اولویت‌بندی مسیر نوآوری تربیت کنند. جامعه نیز باید ارزش تولید ملی را بالاتر از مصرف گرایی بداند. پیشرفت واقعی در گرو تبدیل شدن به یک ملت خلاق است.
راه موفقیت چیست؟
شاید امروز صنعت خودروسازی کشور ناکارآمد به نظر برسد، اما بیشترین ناکارآمدی در ساختارهای کلان کشور بیشتر مشهود است. زنگ خطر «صنعت زدایی زودهنگام» مدت هاست به صدا درآمده است. هیچ نسخه آماده توسعه ای وجود ندارد که بتوان آن را مهندسی معکوس کرد. هر جامعه ای باید برای تبدیل شدن از مصرف کننده منفعل به تولید کننده خلاق، استراتژی هایی متناسب با شرایط خود تدوین کند. بنابراین تنها راه «موفقیت» تلاش صادقانه و جدی است.
