به گزارش بازار، روزنامه فرهیختگان در گزارشی به قلم سید احسن حسینی به تحلیل علت بسته شدن مسیر واردات گاز ترکمنستان به ایران پرداخت و نوشت: مسعود بیزیکیان رئیس جمهور دو روز پیش در نشست «تولید طرح پرش گاز» وی با اشاره به سرنوشت واردات گاز ایران از ترکمنستان، با بیان اینکه طرف ترکمنستانی آمادگی امضای قرارداد با ایران را ندارد، گفت: دیروز در سازمان برنامه و بودجه بودم و همکارانم گفتند که ترکمنستان نیست. حاضر به امضای قرارداد گاز با دولت ما حالا زیاد در این مورد صحبت نکنید. ” اما سابقه تجارت گاز ایران و ترکمنستان تا این مرحله چه فراز و نشیب هایی داشته است؟ قرارداد واردات گاز از ترکمنستان به میزان 12 میلیارد مترمکعب در سال 1375 امضا شد، اما در زمستان 1395، 20 سال پس از اجرای این قرارداد، با دستور بیژن زنگنه، وزیر نفت، به حالت تعلیق درآمد. دولت یازدهم
اشتباه بزرگ زنگنه در تغییر روش تسویه گاز در ترکمنستان
ماجرا از این قرار است که تجارت گاز بین دو کشور تا دوره اول تحریم ها بدون مشکل انجام می شد، اما با شروع تحریم ها، نقل و انتقالات مالی برای تسویه حساب قیمت گاز با طرف ترکمنی با مشکل مواجه شد. در آن زمان رستم قاسمی وزیر نفت ایران بود و موفق شد با ترکمن‌ها به توافق برسد تا در ازای واردات گاز از این کشور، خدمات فنی و مهندسی، کالا و تجهیزات صادر کند.
این توافق تا زمان روی کار آمدن دولت یازدهم برقرار بود و بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت، بدون هیچ دلیل موجهی در شهریور 1392 به این نتیجه رسید که توافق دولت قبل مبنی بر «مبادله گاز در برابر کالا» فاجعه است و توافق جدید برای حل و فصل قیمت گاز در ترکمنستان برای امضای بیانیه ارز.
به نظر می رسد ایده بیژن زنگنه این بوده است که دولت تدبیر و امید می تواند تحریم های آمریکا را لغو کند، هرچند در این صورت هم تصفیه گاز با کالا بهینه ترین راه برای توافق با ترکمنستان است، زیرا گاز مورد نیاز شمال کشور است. استان های کشور نیز از این مسیر تامین می شد، قیمت گاز در ترکمنستان ارزان بود و ایران می توانست گاز بیشتری را با قیمت بالاتری به ترکیه صادر کند، هزینه انتقال گاز از جنوب به شمال ایران کاهش یافت. از همه مهمتر ایرانی. محصولات به ترکمنستان صادر می شود و منافع دو کشور در سایر زمینه های سیاسی نیز متحد است.
به هر حال بیژن زنگنه تصمیم گرفت مدل تسویه گاز ترکمنستان را تغییر دهد و البته به دلیل عدم افتتاح بانک برای ایران قبل و بعد از برجام، دولت یازدهم نتوانست بدهی خود به ترکمنستان را پرداخت کند. اما جالب اینجاست که ترکمن ها از عدم تسویه حساب شکایت دارند. او به جای تفکر و برنامه ریزی با رفتار قهری دولت یازدهم مواجه شد.
پنج سال سردی روابط ایران و ترکمنستان با جریمه 2 میلیارد دلاری
حاکمان یازدهم که وسواس امضای برجام و رفع تحریم ها داشتند، حتی به فکر چینی ها نبودند و آنها را از صنعت نفت ایران بیرون کردند. اکنون شکایت ترکمنستان برای پرداخت بدهی جای خود را دارد. سرانجام در زمستان 1394 ایران واردات گاز از ترکمنستان را متوقف کرد و همه چیز به محاکمه و حکم دادگاه بین المللی داوری ارائه شد. نتیجه تصمیم دادگاه جریمه دو میلیارد دلاری ایران به دلیل بدهی گاز به ترکمنستان بود.
به این ترتیب نه تنها روابط گازی دو کشور قطع شد، بلکه دولت ترکمنستان که به دلیل وابستگی به درآمد حاصل از صادرات گاز از ایران آسیب جدی دیده بود، تصمیم گرفت تمامی روابط اقتصادی خود را با همسایه جنوبی خود قطع کند. . و روابط دو کشور پایان یافت. آمدن دولت سیزدهم به کما رفت. در دولت سیزدهم اگرچه نگاه همسایگان تغییر کرد و تلاش هایی صورت گرفت، اما باید توجه داشت که روزنه فرصت همیشه باز نیست و کشورهای جهان منتظر ایران نیستند. در واقع ترکمنستان در این پنج سال سردی روابط به سمت غرب متمایل شده است و شاید برای احیای روابط با این کشور کمی دیر بود.
نزدیکی ترکمنستان به غرب و تلاش دولت سیزدهم برای احیای روابط
اما اولین سفر خارجی جواد اوجی وزیر نفت دولت سیزدهم به ترکمنستان با هدف احیای روابط گازی بود. احیای روابط به سرعت به واقعیت تبدیل شد و در 7 دسامبر 1400 قرارداد تبادل سه جانبه بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان امضا شد. این قرارداد اولین رابطه اقتصادی ایران و ترکمنستان پس از زمستان 1395 بود. با این حال، سطح تعاملات هنوز به سطح قبلی نرسیده است.
علاوه بر این، دولت سیزدهم و دولت ترکمنستان توافق کردند که بدهی حدوداً دو میلیارد دلاری ایران شامل «اصل بدهی» و «جریمه تاخیر» پرداخت شود. به این ترتیب، 1.6 میلیارد دلار بدهی (معادل اصل بدهی) از محل آزادسازی منابع مسدود شده توسط ایران در عراق تسویه شد و ایران تمایل خود را برای بهبود روابط با ترکمنستان نشان داد.
همزمان با تلاش ایران برای امضای قرارداد واردات گاز از ترکمنستان، مذاکراتی نیز بین دو کشور برای تسویه بدهی باقیمانده در جریان بود، اما ظاهرا ترکمن‌ها تنها به دنبال دریافت مطالبات خود بودند و قرارداد جدید گاز امضا نکردند. . در همین مدت ایران و روسیه نیز برای امضای قرارداد واردات و مبادله گاز روسیه به میزان 9 و 6 میلیون متر مکعب در روز از طریق ترکمنستان به توافق رسیدند که البته ترکمنستان با آن مخالفت کرد.
روابط تیره و تار ایران و ترکمنستان در پنج سال حکومت روحانی باعث شد تا نفوذ غرب و اسرائیل در همسایه شمالی ایران افزایش یابد و اکنون معادلات ترکمنستان در زمینه روابط امنیتی، اقتصادی و سیاسی با ایران از مسیر تجارت گاز تغییر کرده است. . . علاوه بر این، ترکمن‌ها نگاهی جزئی به پروژه تاپی آمریکا دارند تا بتوانند گاز خود را از افغانستان به پاکستان و هند انتقال دهند و از ایران دوری کنند.
دو پیشنهاد برای توسعه تجارت گاز با ترکمنستان
البته اگر چه اکنون مسعود مزیکیان مانند سیدابراهیم رئیسی با تخریب روابط با ترکمنستان هیزم گذشته را می خورد اما برای بهبود روابط دیر نیست. پیشنهاد می شود که دولت چهاردهم همان مسیر دولت سیزدهم را برای بهبود بیشتر روابط با ترکمنستان طی کند. در پایان دولت سیزدهم، ایده مبادله و واردات گاز ترکمنستان به عراق از طریق ایران مطرح و تکلیف نهایی مشخص شد.
بر اساس این قرارداد، ترکمن‌ها قصد دارند گاز خود را از طریق ایران به عراق برسانند و اکنون ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و اجرای توافق مبادله را به شرط امضای قرارداد واردات گاز از ترکمنستان در دستور کار قرار دهد. . همچنین ایران با فعال کردن قرارداد صادرات گاز به پاکستان و خرید گاز از ترکمنستان می‌تواند این کشور را در بازار پاکستان تحت کنترل خود درآورد و پروژه خط لوله گاز تاپی را در اولویت قرار دهد.
فعال شدن سفارت ایران در ترکمنستان، افزایش روابط دیپلماتیک و سفر مقامات وزارت امور خارجه و وزارت نفت به این کشور و تعریف پروژه های اقتصادی، انرژی و فرهنگی با ترکمن ها از جمله موضوعاتی است که دولت چهاردهم باید در دستور کار روابط خود با ترکمنستان باشد.
اگر سیاست خارجی دولت چهاردهم به عنوان دولت تدبیر و امید عمل کند، باید انتظار داشت که پروژه هایی علیه امنیت ملی ایران مانند کریدور زنگ زور از غرب دریای خزر به شرق گسترش یابد که نقطه شروع آن است. می تواند کشور ترکمنستان باشد.
