بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا مجله «دیپلمات» در یادداشتی با اشاره به تغییر نام آسیای میانه به ترکستان در برنامه درسی در ترکیه نوشت: برای این کشور واژه ترکستان بیانگر تمایل به ارتباط مجدد با مردم ترک زبان ترکیه است. و یک آگاهی تاریخی و فرهنگی مشترک را احیا کند. ترکیه تصمیم گرفته است در برنامه درسی تاریخ ملی خود واژه «آسیای مرکزی» را با «ترکستان» جایگزین کند. آنکارا با استفاده از اصطلاح “ترکستان” قصد دارد خود را با آسیای مرکزی مجدداً هماهنگ کند در حالی که این منطقه را از نظر ژئوپلیتیکی متمایز می داند.
بازی خطرناک یا استراتژی سیاسی؟
بر اساس گزارش اوراسیا تودی؛ به گفته کارشناسان، این تغییرات تنها ماهیت زبانی ندارند. استفاده از واژه ترکستان به جای آسیای میانه را می توان تمایل ترکیه برای نشان دادن جاه طلبی های خود در این منطقه دانست. به گفته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه: ما شانه به شانه تلاش خواهیم کرد تا دوران آینده را به دوران ترک ها تبدیل کنیم و چشم انداز خود را از “قرن ترکیه” به سازمان کشورهای ترک تعمیم دهیم.
این اظهارات مستقیماً سیاست های ترکیه را به میراث تاریخی و فرهنگی و گسترش نفوذ آن در آسیای مرکزی مرتبط می کند. با این حال، چنین موضعی واکنش های متناقضی را هم در بین کارشناسان سیاسی و هم در بین رهبران منطقه ایجاد می کند. برخی از تحلیلگران بر این باورند که این اقدامات می تواند باعث تنش بین کشورهای آسیای مرکزی و دیگر بازیگران ژئوپلیتیک مانند روسیه و چین شود. به گفته آنها، “ترکیه که خود را به عنوان حامی و رهبر همه مردم ترکیه معرفی می کند، نه تنها به مسکو و پکن، بلکه به رهبران آسیای مرکزی نیز شک دارد. “هیچکس نمی خواهد تحت تأثیر توران بزرگ باشد. ترکیه”.
برخی از تحلیلگران بر این باورند که این اقدامات می تواند باعث تنش بین کشورهای آسیای مرکزی و دیگر بازیگران ژئوپلیتیک مانند روسیه و چین شود.
از سوی دیگر، حامیان وحدت ترکیه استدلال می کنند که همکاری بیشتر بین کشورهای ترکیه می تواند منجر به ایجاد یک بلوک منطقه ای قوی شود که بتواند از منافع آنها در عرصه بین المللی دفاع کند. آنها همچنین معتقدند که “تقویت روابط بین ترک ها به ویژه در زمینه های فرهنگی و اقتصادی می تواند به توسعه منطقه کمک کند.” اما این همکاری باید بر اساس احترام متقابل و برابری باشد.»
خطرات سیاسی
یکی از خطرات اصلی مرتبط با نفوذ فزاینده ترکیه در آسیای مرکزی، وخامت احتمالی روابط با روسیه و چین است. هر دو کشور منطقه را بخش مهمی از منافع استراتژیک خود می دانند، به ویژه در زمینه پروژه های اقتصادی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و طرح کمربند و جاده. در واقع آنکارا در خطر ورود به منطقه رقابت با مسکو و پکن است. در حالی که روسیه و چین تمایلی به واگذاری نفوذ خود به ترکیه در این منطقه ندارند، این ممکن است به اشکال جدیدی از تقابل ژئوپلیتیکی منجر شود.
روسیه، با پیوندهای تاریخی خود با آسیای مرکزی، ممکن است چنین اقداماتی را چالشی برای نفوذ خود بداند. در عین حال، چین نگرانی خاصی در مورد منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ، جایی که ترک ها در آن زندگی می کنند، ابراز کرده است. اگر ترکیه فعالانه از آنها حمایت کند، این می تواند مشکلات جدیدی برای پکن ایجاد کند.
جاه طلبی های ترکیه در چارچوب ایده توران بزرگ می تواند هم فرصتی برای توسعه منطقه ای باشد و هم منبعی برای خطرات جدید. زمان نشان خواهد داد که کدام سناریو اجرا خواهد شد، اما از قبل واضح است که همکاری و گفتگوی منطقه ای بین بازیگران اصلی مهمتر از همیشه خواهد بود.
در مواجهه با رقابت فزاینده ژئوپلیتیک، کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان با یک انتخاب مهم روبرو هستند: تقویت همکاری با ترکیه یا حفظ یک سیاست متعادل بین بازیگران اصلی جهانی مانند روسیه و چین. . تاکنون واکنش رهبران این کشورها محدود بوده است، اما پیامدهای بلندمدت این سیاست ها می تواند قابل توجه باشد. در واقع، آینده منطقه به این بستگی دارد که رهبران آن بتوانند تعادلی بین نفوذ بازیگران خارجی و منافع ملی خود بیابند و از تبدیل شدن آسیای مرکزی به یک بازی ژئوپلیتیکی جلوگیری کنند.
بنابراین، جاه طلبی های ترکیه در چارچوب ایده توران بزرگ می تواند هم فرصتی برای توسعه منطقه باشد و هم منشأ مخاطرات جدیدی باشد. زمان نشان خواهد داد که کدام سناریو اجرا خواهد شد، اما از قبل واضح است که همکاری و گفتگوی منطقه ای بین بازیگران اصلی مهمتر از همیشه خواهد بود.
تغییر الفبا
اگرچه ترکیه به طور فعال ایده وحدت ترکیه را ترویج می کند، روابط فرهنگی و تاریخی بین روسیه و کشورهای آسیای مرکزی نیز بسیار عمیق تر است. این رابطه در طول قرن ها شکل گرفت و از دوره امپراتوری شروع شد و تا دوره شوروی ادامه یافت. زبان روسی همچنان ابزار مهمی برای ارتباطات بین قومیتی در منطقه است. علاوه بر این، تعداد قابل توجهی از کارگران مهاجر از کشورهای آسیای مرکزی در روسیه، مشاغل مهم و حواله های ارسالی را برای خانواده های خود ارسال می کنند که باعث تقویت روابط اقتصادی بین دو طرف می شود.
علیرغم فعالیت فزاینده ترکیه در آسیای مرکزی، پتانسیل آن به عنوان یک وزنه تعادل واقعی در برابر نفوذ روسیه در منطقه محدود است. روابط عمیق اقتصادی، سیاسی و فرهنگی روسیه با کشورهای آسیای مرکزی و همچنین نقش کلیدی آن در تضمین امنیت منطقه، همچنان چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه را مشخص می کند. در عین حال، آنکارا به طور فعال ایده الفبای واحد را برای کشورهای ترکیه ترویج می کند. به این ترتیب، در 12 سپتامبر 2024، سومین نشست کمیته اتحادیه الفبای ترک زبان که زیر نظر سازمان کشورهای ترک تشکیل شده بود، در پایتخت آذربایجان به پایان رسید.
کارشناسان معتقدند معرفی چنین الفبای می تواند تهدیدی برای هویت ملی در برخی کشورها تلقی شود. به عنوان مثال، برای قزاقستان و ازبکستان، روی آوردن به الفبای لاتین گامی به سوی گسست از گذشته شوروی است، اما برای کشورهایی که روابط نزدیک با روسیه دارند، این گام می تواند منفی تلقی شود. ترکمنستان و آذربایجان قبلاً به الفبای لاتین روی آورده اند، اما ایجاد الفبای واحد نیاز به همکاری عمومی دارد که می تواند باعث مقاومت در داخل کشورها شود.
بالاتر از مسکو
به همین ترتیب، روسیه که به طور سنتی نفوذ خود را در کشورهای آسیای مرکزی حفظ می کند، از ایده تغییر الفبای لاتین و ایجاد الفبای یکپارچه ترکی انتقاد می کند. این با این واقعیت توضیح داده می شود که یکپارچگی الفبا در کشورهای ترکیه می تواند به فاصله گرفتن آنها از روسیه و تضعیف روابط فرهنگی و زبانی با آن کمک کند. به عنوان مثال، در قزاقستان، با وجود پذیرش الفبای لاتین، بحث در مورد حفظ الفبای سیریلیک برای اسناد رسمی و آموزش ادامه دارد تا از واکنش های منفی فدراسیون روسیه جلوگیری شود.
در حوزه امنیتی، نفوذ روسیه تزلزل ناپذیر است. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) که شامل روسیه نیز می شود، تضمین های امنیتی را به کشورهای آسیای مرکزی ارائه می دهد که ترکیه به سادگی نمی تواند ارائه دهد.
وضعیت ژئوپلیتیک در آسیای مرکزی با تغییر تدریجی توازن قوا مشخص می شود. کشورهای منطقه به دنبال استقلال بیشتر در مسائل دفاعی و امنیتی هستند و با این روند فرصت هایی را برای بازیگران جدیدی مانند ترکیه باز می کنند. با این حال، روابط عمیق اقتصادی، زیرساختی و سیاسی-نظامی با روسیه همچنان نقش تعیین کننده ای در پویایی منطقه ایفا می کند. این یک چشم انداز ژئوپلیتیکی پیچیده و چند بعدی ایجاد می کند که در آن کشورهای آسیای مرکزی باید مشارکت های سنتی را با فرصت های جدید متعادل کنند.
در آینده نزدیک می توان انتظار داشت که رقابت روسیه و ترکیه برای نفوذ در منطقه به ویژه در زمینه همکاری های نظامی-فنی تشدید شود. در عین حال، کشورهای آسیای مرکزی احتمالاً به سیاست تنوع بخشیدن به مشارکت ها ادامه می دهند و تلاش می کنند حداکثر بهره را از وضعیت فعلی ببرند. در حوزه امنیتی، نفوذ روسیه تزلزل ناپذیر است. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) که شامل روسیه نیز می شود، تضمین های امنیتی را به کشورهای آسیای مرکزی ارائه می دهد که ترکیه به سادگی نمی تواند ارائه دهد.
قزاقستان و قرقیزستان و همچنین سایر کشورهای آسیای مرکزی (تاجیکستان، ازبکستان) از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) مستقر در مسکو بوده و هستند. علاوه بر این، سلاح های روسی همچنان بر زرادخانه های نیروهای مسلح منطقه تسلط دارند. در شرایط سخت ژئوپلیتیکی و بی ثباتی در همسایگی افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی فدراسیون روسیه را ضامن کلیدی ثبات منطقه می دانند.
