ایسپا هفته گذشته نتایج آخرین نظرسنجی ملی استفاده ایرانیان بالای 18 سال از پیام رسان و شبکه های اجتماعی را منتشر کرد. این نظرسنجی از تاریخ 20 تا 24 شهریور 1403 از طریق مصاحبه حضوری انجام شده و با 3990 نفر از ساکنان مناطق روستایی و شهری کشور مصاحبه شده است.
بر اساس گزارش نهایی ایسپا، 82.2 درصد از ایرانیان حداقل در یک پیام رسان یا شبکه اجتماعی حساب کاربری دارند و از آن استفاده می کنند. یکی از نکات قابل توجه نتایج نظرسنجی، تفاوت معنادار تعداد افرادی است که از پیام‌رسانی فیلتر شده خارجی و پیام‌رسان رایگان داخلی استفاده می‌کنند. در ادامه این گزارش درصدها، آمار اعلام شده و شرایط فیلترینگ را بررسی خواهیم کرد.
تلگرام، پرکاربرد و محبوب
در فروردین 1396 و قبل از لو رفتن تلگرام، 59.7 درصد از مردم از این پیام رسان استفاده می کردند و در شهریور ماه سال جاری و شش سال پس از مسدود شدن آن، نرخ استفاده به 56.9 درصد رسید، یعنی تنها 2.8 درصد کاهش داشته است. نکته دیگر اینکه ساکنان مراکز استان ها، شهرها و شهرستان های غیر مرکزی همچنان بیشتر از پیام رسان های سراسری از تلگرام استفاده می کنند.
واتس اپ برتر از نرم افزارهای ایرانی است
در ژوئن 1401 و قبل از لو رفتن واتس اپ، میزان استفاده از این پیام رسان به 71.1 درصد رسیده بود که پس از لو رفتن به 42 درصد در مارس 1401 کاهش یافت. روند نزولی استفاده از واتس اپ همچنان ادامه دارد و طبق آخرین نظرسنجی به 33.3 درصد می رسد، با این حال کاربران همچنان واتس اپ فیلتر شده را به «بله» و «ایتا» ترجیح می دهند. در این صورت تفاوتی بین ساکنین شهرهای مرکز استان و ساکنین شهرک وجود ندارد.
بازگشت اینستاگرام به اوج پیش فیلترینگ
طبق نظرسنجی جولای 1400، در اوج فیلترینگ و محدودیت دسترسی به پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی، استفاده از اینستاگرام به 40.4 درصد افزایش یافت و در مارس 1401 به 33 درصد رسید. در شهریور ماه سال جاری میزان استفاده از این نرم افزار به 39.3 درصد رسید و باز هم رشد و دور زدن فیلترینگ را نشان می دهد. اینستاگرام همچنان در میان ساکنان پایتخت ها (55.7 درصد) و شهرها (43.8 درصد) محبوب است.
تاخیر نرم افزار ایرانی حتی به زور
ایتا با 28.9 درصد استفاده از سایر پلتفرم ها پیشی گرفته است و «بله» تنها 9.7 درصد کاربر دارد. روبیکا که عمدتاً به عنوان نرم افزار تماشای فیلم و تلویزیون مورد استفاده قرار می گیرد، نتوانسته توجه بیش از 28.5 درصد از مردم ایران را به خود جلب کند.
روبیکا تنها پلتفرم ایرانی نزدیک به تلگرام است و بیشتر مورد استفاده اهالی روستا است، اما میزان استفاده از این پلتفرم همچنان کمتر از اینستاگرام است. اینستاگرام 43.8 درصد در بین ساکنان شهر محبوب است و از آن استفاده می کنند و درصد کلی استفاده از آن 50.6 است.
این تفاوت‌ها زمانی آشکارتر می‌شود که به یاد بیاوریم تعداد زیادی از مردم به دلیل تعهد به استفاده از برخی خدمات بانکی و سایر مؤسسات و سازمان‌های دولتی، نه به میل خود یا ارتباط با دیگران، نرم‌افزارهای داخلی را نصب و استفاده می‌کنند.
نادیده گرفتن اطلاعات رسمی توسط دانش آموزان
نظرسنجی دیگری که اخیراً منتشر شده است، به وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان می پردازد که از آنها در مورد استفاده از پیام رسانی فوری و شبکه های اجتماعی خارجی نیز سؤال شده است. تلگرام (89.5 درصد)، اینستاگرام (85.7 درصد)، واتس اپ (66.7 درصد) و یوتیوب (55.4 درصد) پرطرفدارترین نرم افزارها در بین دانشجویان کشور هستند.
شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها نه تنها برای ارتباط یا سرگرمی استفاده می‌شوند، بلکه به‌عنوان منبع دریافت اخبار و اطلاعات از صدا و سیما جلوتر هستند و 20.4 درصد دانش‌آموزان از آنها در این راه استفاده می‌کنند.
شکست کامل فیلتر
این آمار و ارقام اگر به یاد داشته باشیم که فرآیند فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسانی از 15 سال پیش و پس از اعتراضات انتخاباتی سال 2008 آغاز شد و تا سال 2001 ادامه داشت، بیشتر به چشم می‌خورد. چاه هایی مانند گردش مالی 50 میلیارد تنی فیلترشکن، بازتابی بارز و گویا از خرابی فیلترها در ایران است که نتیجه آزار و اتلاف وقت مردم نیست. زمان، تحمیل هزینه های مالی به خانوارها و آسیب های نرم افزاری و سخت افزاری بر روی تلفن همراه ندارید.
