فیلتر کردن کمتر از شصت افراط گرا

امین جمشیدزاده

هدف امروز: در بحبوحه جنجال بر سر پاسخ موشکی قاطع ایران به اسرائیل و در جریان اخبار جنگ و تهدید؛ رئیس جمهور هفته گذشته در جلسه شورای عالی فضای مجازی شرکت کرد. که خبر اولین جلسه این شورا در دولت چهاردهم و حضور دکتر مسعود بیزیکیان در آن، شعاع امیدی را در دل تحلیلگران و فعالان اینترنت آزاد روشن کرد که با اطلاعیه های روشن این چنین بود و درک شد. موضع ریاست جمهوری، همان رویکردی که در روزهای اول کاندیداتوری بارها در نشست خبری پس از ثبت نام در خیابان فاطمی و در ساختمان وزارت کشور در مقابل رسانه ها برجسته کرده بود. در واقع، ممکن است آغاز فصل جدیدی از بحث در سطوح عالی و عالی و در نهایت، نگاهی به مسئله فیلترینگ هزینه و فایده باشد. تصویب این سیاست کند، فرساینده و بی اثر خواهد بود. اما بر خلاف نظر اهالی این منطقه و اطلاعات و فناوری، خبری که از این جلسه به بیرون درز کرد، نه رضایت بخش بود و نه امیدوارکننده. بر اساس آخرین گزارش کیفیت اینترنت منتشر شده توسط انجمن تجارت الکترونیک تهران در بهار 1403؛ نظر شما کاملا متفاوت از نظرات قبلی است. مبنای اصلی محاسبات در اینجا، گزارش نظرسنجی مرکز ایسپا و اتاق فکر حکمرانی فناوری دانشگاه شریف است که بر اساس آن 83.6 درصد از کاربران ایرانی از فیلتر سوئیچ استفاده می کنند. بررسی ایسپا از اسفند 1402 نیز نشان می دهد که استفاده از فیلترشکن پس از فیلتر شدن «اینستاگرام» و «واتس اپ» در پاییز 1401 تا زمان نظرسنجی سه برابر شده و به طور میانگین هر کاربر ایرانی از فیلتر استفاده می کند. شکن به مدت 4 ساعت در روز با توجه به قطعی های گسترده ای که بسیاری از آنلاک کننده های رایگان شخص ثالث را فلج کرده است، منطقی است که حداقل برخی از این کاربران برای دسترسی به یک بازکننده با کیفیت هزینه پرداخت کنند. بر اساس گزارش آزمایشگاه داده و حکومتداری شریف، این کاربران حداقل 30 درصد از کاربران اینترنت کشور را شامل می شوند که ماهیانه تا 150 هزار تومان برای خرید یا تمدید اشتراک VPN پرداخت می کنند. بر این اساس و با در نظر گرفتن تعداد کاربران اینترنت در کشور، گزارش مالی بازار خرید و فروش ابزار فیلترینگ تهیه می شود. تخمین زده می شود که بیش از 5000 میلیارد تومبا در سال باشد.

در مجموع صورتحساب فروش فیلترشکن در سطحی نیست که بتواند در سیاست فیلترینگ موثر باشد و کارشناسان آن را ناشی از مبارزه با فروش فیلترشکن می دانند. بهترین راه حل و روش حذف فیلتر است. کلماتی مانند مبارزه با فروش که فیلترها را می شکند نشان می دهد که سیاستمداران همچنان ادبیات این حوزه را کنترل نکرده و به دنبال راه حل های ثانویه و کوتاه مدت هستند. در واقع فیلترینگ گسترده شبکه های اجتماعی و وب سایت ها پس از مشکلات اقتصادی و معیشتی نیاز به فیلتر سوییچ را در بین عموم مردم ایجاد کرده و سطح تقاضا برای این سرویس به شدت افزایش یافته و دو برابر شده است. تجربه نشان داده است که جامعه در چنین شرایطی به هر ترتیبی پاسخگوی نیازهای خود خواهد بود و امکان جنگ با تامین کنندگان وجود ندارد. زیرا تنها نتیجه آن افزایش هزینه های مردم خواهد بود. ظاهراً لازم است بار دیگر سیاست های شکست خورده جنگ با ماهواره و بیرون راندن کماندوها از منازل مردم را به یاد بیاوریم که چیزی جز آسیب به مردم نداشته و بر سطح مطالبات آنان تأثیری نداشته است. نکته دیگری که سخنان رئیس جمهور مورد توجه رسانه ها قرار گرفته تاکید بر اینکه در شرایط فعلی گزینه رفع فیلترینگ را نمی توان روی میز گذاشت. چرا رئیس جمهور با ابهام و تردید به این سوال که برخی از رسانه ها و تندروهای جریان علیه دولت چهاردهم خواسته اند در این محیط حاکم و متاثر از روندهای منطقه ای از آب تیره چشمانشان خارج شوند، با ابهام و تردید پاسخ داده است؟ ? و مسائل آتش زا بین المللی به دام انداختن در میان خرچنگ های باتلاقی بر اساس باورهای نادرست آنها و موضوع کلاغ های قیل و قال پرست در یاد محمدعلی بهمنی شاعر نامی کشور که صفحه ادبی و هنری وی زنده است. تازه وارد آخرین ایستگاه و استراحت در دره خاموش به آنها می فهماند که نخ تخیلات نادرست پاسخ سوء استفاده و باورهای نادرست آنهاست. چرا که قبل و در اواسط تبلیغات انتخاباتی، دکتر مسعود بیزیکیان و مشاورش دکتر محمدجواد ظریف گفته بودند که همه کشورها در شرایط بحرانی محدودیت هایی را بر بستر اینترنت اعمال می کنند. اما دلیلی برای ادامه این محدودیت ها در دوره های پس از بحران وجود ندارد.

در واقع برخورد با فروش فیلترشکن مشکل اصلی رفع فیلتر نبوده است. چه بسا در جلسه شورای عالی فضای مجازی در کنار سایر بحث ها، بحث های جدی در مورد هزینه های فیلترینگ برای مردم مطرح شود. یعنی به خرید فیلترشکن اشاره شده و رئیس جمهور هم تاکید کرده که دامنه این ماجرا را جمع آوری کنند و زمینه ماجرا را حذف کنند. این تصور اشتباهی است که می گویند رئیس جمهور خواستار برچیدن فیلترشکن ها شده است. بلکه وقتی فرمود باید زمینه داستان را حذف کرد; یعنی به درستی فیلتراسیون را هدف قرار داده که محدوده فروش فیلترشکن و آسیب های مشابه است. واکنش ها به اظهارات رئیس جمهور در این جلسه به گونه ای بود که ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه افتتاحیه هفته جهانی فضا و در پاسخ به سوال خبرگزاری ایرنا درباره محتوای مطرح شده در این جلسه گفت: رئیس‌جمهور در این جلسه اعلام کرد که «باید ارزیابی جامعی از وضعیت اینترنت انجام و گزارش شود.» وی درخواست این گزارش را با هدف رفع فیلتر می‌داند؛ اما در رسانه‌ها این موضوع مطرح شده است. تحت الشعاع بحث های مربوط به ساماندهی فیلترشکن ها چیزی که واضح و مبرهن است این است که تغییر برخی سیاست ها مانند فیلترینگ به طور کامل در اختیار دولت ها نیست.