انقلاب ها با نوید آینده ای روشن و میل به ایجاد یک جامعه ایده آل به وجود می آیند. توده‌ها نیز خیابان‌ها را فتح می‌کنند و به امواج انقلاب می‌پیوندند به امید فردایی بهتر که در آن آشتی دوگانگی‌هایی مانند پیشرفت و عدالت، دین و جهان، آزادی و برابری ممکن باشد. اما واقعیت این است که تا کنون انقلاب ها نتوانسته اند به وعده های خود عمل کنند. البته انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نبود و با ارائه گفتمان دموکراتیک نتوانست دموکراسی را برای ایرانیان به ارمغان بیاورد. حداقل شاید به دلایل زیر:
تداوم انقلاب های جهانی: انقلاب اسلامی ادامه غرش دگرگونی هایی بود که در اواخر دهه 1960 جهان را فرا گرفت، از پایتخت های اروپایی که به کانون نسل جوان انقلابی تبدیل شدند تا مستعمرات سابق که جنگ های چریکی در دستور کار آنها بود. روشنفکران ایرانی نیز از این الگو پیروی کردند و توجه خود را بیشتر به جهان سوم معطوف کردند. تجربه موفق انقلاب های الجزایر و کوبا، همراه با شکست اخلاقی ایالات متحده در ویتنام، این گروه از روشنفکران را تشویق کرد تا بخشی از این جنبش انقلابی فراگیر باشند.
تجویز خشونت توسط برخی از روشنفکران: در زمانی که چپ به عنوان گفتمان مسلط در کشورهای جهان سوم به شمار می رفت، روشنفکران ایرانی نیز به فکر رهایی خود از سلطه امپریالیسم بودند که توانسته بود با استعمار نو آنها را تحت سلطه خود درآورد. برخی از روشنفکران ایرانی در مواجهه با این دشمن فریبنده و با الهام از آموزه های سارتر و فانون تلاش کردند تا استفاده از خشونت مشروع علیه حکومت پهلوی را به عنوان نمادی از این نوع استعمار تئوریزه کنند. مثلاً حاج سید جوادی صراحتاً بر انباشت مهمات برای پیروزی در دعوا تأکید می کرد.
غرب در مسیر زوال: روشنفکران این دوره با استناد به آثار توینبی و اشپنگلر مدعی بودند که غرب در مسیر انحطاط قرار دارد و متفکران آن کشور حتی قبل از ما این حقیقت را درک کرده بودند. نقل قول هایی از سارتر، مارکوزه و فروم نیز افول غرب را در ایران رونق بخشید. از آل احمد و شریعتی گرفته تا داریوش عشوری و احسان نراقی، روشنفکرانی بودند که در این کوره دمیدند. سوال اساسی این بود که؛ اگر غرب در حال انحطاط و انحطاط است، چگونه می توانیم به دنبال دموکراسی آن باشیم و از آن به عنوان هدیه استفاده کنیم؟ شاید بازگشت به خود دستور بهتری باشد.
روشنفکران و دغدغه اصالت: در این دوره روشنفکران ایرانی با استفاده گسترده از مفهوم امپریالیسم فرهنگی سعی در تجویز نسخه ای از بومی گرایی داشتند. تهدید غرب نه تنها برتری آشکار صنعتی آن بود، بلکه بزرگترین خطر در تلاش برای کنترل رشد فکری کشورهای عقب مانده خلاصه می شد. در نتیجه رسالت روشنفکران جهان سوم مبارزه با این خطر از طریق ترویج فرهنگ جدید و آرمان نو بود. دغدغه اصالت در آثار شریعتی، هزارخانی و کسمایی در واقع شکوه توانایی گذشته ما در خلق چیزهایی بود که فقط متعلق به خودمان بود. اگرچه محصولات بهترین نبودند، اما نشان اصالت ما را داشتند.
نکته پایانی: جوانانی که به شدت بر انتخاب نخست وزیری ضد امپریالیست تاکید داشتند به مهدی بازرگان اشاره کردند. او معتقد بود که بر خلاف آیت الله خمینی اسلام را برای ایران می خواهد و بیش از امت به فکر ملت است. کرین برینتون در کالبد شکافی چهار انقلاب بر اساس تجربه انقلاب های انگلیس، آمریکا، فرانسه و روسیه، عقب نشینی میانه روها را در جریان شکل گیری نظام پس از انقلاب پیش بینی کرده است، بنابراین می توان گفت استعفای بازرگانان این نتیجه اجتناب ناپذیر انقلاب بود.
منبع: کانال نویسنده
بیشتر بخوانید:
چگونه زنان به کابوس اقتدارگرایان تبدیل می شوند؟ / دموکراتیزاسیون با الگوی تربیت فرزندان توسط زنان زیر سوال رفت
صولتی: مسئولان نمی خواهند از سنت گره گشایی انتقاد کنند/ تمدن نیازمند نظام نقد است
چرا دولت ایران قادر به حل مشکلات نیست؟
موانع اجتماعی رشد علم در ایران!
216216
