اطلاع رسانی کند مبانی اندیشه و فرهنگ تبلیغی«توبه» مخصوص گناه یا افراد خاصی نیست و محدودیت زمانی ندارد. آیات قرآن بر شمول توبه برای همه گناهان و در هر زمان دلالت دارد; مثلاً: در آیه 53 سوره زمر می خوانیم: «…خداوند همه گناهان را می آمرزد، زیرا بسیار آمرزنده و مهربان است».
«مایو می بخشد» حرفی است که نشان دهنده تداوم است. تنها استثناء – طبق آیه 85 سوره غافر – در پذیرش توبه زمانی است که انسان در آستانه برزخ باشد یا عذاب الهی فرا رسیده باشد.
پاسخ تفصیلی:
در پايگاه اطلاع رساني حضرت آيت الله العظمي مكارم آمده است: «توبه» مخصوص گناه و گناه خاصي نيست، افراد خاصي را شامل نمي شود و زمان و سن معيني ندارد. سال و عصر و ساعت در آن ذکر نشده است. بنابراین، توبه برای همه گناهان است و برای همه مردم در هر زمان و مکان است، زیرا اگر شرایط یکسان باشد مورد قبول خداوند است.
تنها استثنایی که در پذیرش توبه وجود دارد و در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده این است که اگر انسان در آستانه برزخ توبه کند و مقدمات گذر از دنیا یا عذاب الهی برای او فراهم شده باشد. می آید (مثل توبه فرعون که عذاب الهی رسید و در امواج نیل غرق می شد) پذیرفته نمی شود و در آن زمان درهای توبه بسته می شود زیرا اگر در آن لحظه توبه کند توبه او است. فوری، نه داوطلبانه و با میل کامل انجام شده است. قرآن می فرماید:
«وَ لَیْسَمْ أَنْ تَوْبَةٌ مِنْ أَعْمَلُونَ مِنْ أَسْتَعُونَ مِنْ هُمْ عَلَیْهِمْ عَذَابَهُمْ عَذَابَهُمْ»; (توبه کساني که کار بدي انجام مي دهند و چون مرگ فرا مي رسد، يکي از آنها مي گويد: اکنون توبه کردم، قبول نيست، و توبه کساني که در حال کفر از دنيا مي روند (و در دنيا توبه مي کنند) قبول نيست. برزخ).) (پس عذاب دردناک است!)
در داستان فرعون می خوانیم: هنگامی که فرعون و لشکریانش از راه خشکی وارد نهر شدند و ناگهان آب فرو ریخت و فرعون در حال غرق شدن بود، گفت: به خدایی جز آن که بنی اسرائیل بر او توکل می کنند اعتماد ندارم. من از مسلمانان هستم». (من معتقدم که معبودی نیست جز آن که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند و من از مسلمانانم!).
ولى فوراً جواب شنيد: «الاعين و قاد قبلاً نافرماني كردند و تو از مفسدان بودى». (الان ایمان داری؟! در حالی که پیش از این قیام می کردی و از مفسدان بودی، اکنون توبه ات پذیرفته نمی شود)!
در مورد برخی از انسجام های گذشته نیز می خوانیم: «فَلَمَّا رَعَوْ بَعَصَناً کَلواً امانا بالله وحده و کافرنا بیما کونا به مشرکین». (چون عذاب سخت ما را دیدند گفتند: ما به خدای یگانه ایمان آوردیم و به خدایی که همتای او می شمردیم ایمان نیاوردیم!
قرآن در پاسخ به آنان می فرماید: «پس ایمانشان سودی برایشان نداشت، زیرا سنت خدا را نزد ما دیدند که برای بندگانش ثابت شده بود و کافران زیانکار بودند». (امّا چون عذاب مرا دیدند ایمانشان سودی برایشان نداشت، این سنت خداست که همیشه در میان بندگانش منتشر می شد و کافران زیانکار بودند).
و به همین دلیل در حدود اسلامی وقتی گناهکار پس از گرفتار شدن و گرفتار شدن در چنگال عدل و کیفر توبه کند، توبه او پذیرفته نمی شود; زیرا چنین توبه ای معمولاً فوری است و به معنای تغییر در وضعیت مجرم نیست.
بنابراین توبه در یک مورد پذیرفته نمی شود و آن زمانی است که موضوع از اختیاری بودن فراتر رفته و حالت اضطراری و واجب به خود می گیرد.
برخی پنداشته اند که در سه مورد دیگر توبه پذیرفته نیست:
نخست در مورد شرک و بت پرستی، زیرا قرآن کریم می فرماید: «خداوند شریک او را نمی بخشد و برای هر که بخواهد می بخشد». (خداوند شرک را (هرگز) نمی بخشد و برای هر کس که بخواهد و شایسته باشد آن را پایین می آورد!)
اما این گفته صحیح نیست; چون در این آیه نه از توبه، بلکه در مورد «غفرت بدون توبه» است، قطعاً همه کسانی که در آغاز اسلام از شرک توبه کردند و مسلمان شدند، توبه آنها پذیرفته شد و همچنین همه مشرکانی که امروز توبه می کنند. به اسلام گروید، به گفته همه علمای اسلام، توبه او پذیرفته شده است، اما اگر مشرک توبه نکند و دنیا را در حالت شرک ترک کند، مشمول آمرزش و عفو خداوند نمی شود، در حالی که اگر مشرک را ترک کند. دنیا با ایمان و توحید، مرتکب گناه شده است، ممکن است مشمول مغفرت الهی شود و این همان معنای آیه فوق است.
خلاصه اینکه بخشش خداوند شامل مشرکان نمی شود، بلکه مؤمنان را شامل می شود، اما توبه همه گناهان از جمله شرک را می بخشد.
نکته دوم و سوم این است که توبه باید در فاصله کم از گناه باشد نه در فاصله زیاد و همچنین باید برای گناهانی باشد که از روی جهل انجام می شود نه از روی لجاجت، زیرا هر دو معنا در آیه آمده است. 17. سوره نساء می فرماید: «توبه نزد الله برای کسانی است که از روی نادانی بدی می کنند، سپس از عزیزان خود توبه می کنند، سپس خداوند در پیشگاه آنان توبه می کند و خداوند می شنود». (توبه فقط برای کسانی است که از روی نادانی مرتکب اعمال بد می شوند و بلافاصله توبه می کنند، خداوند توبه این گونه افراد را می پذیرد و خداوند دانا و حکیم است).
اما شایان ذکر است که بسیاری از مفسران این آیه را به توبه کامل تفسیر کرده اند، زیرا به درستی که اگر مردم از روی لجاجت و لجاجت مرتکب گناه شوند، سپس از لجاجت و غرور پایین بیایند و به درگاه خداوند متوسل شوند، توبه آنها پذیرفته می شود. و در تاریخ اسلام نمونه های فراوانی وجود دارد که در صف دشمنان لجاجت و لجاجت کردند و سپس برگشتند و صمیمانه دوست شدند.
همچنین مسلم است که اگر انسان سالها گناه کند و سپس توبه کند و واقعاً توبه کند و اصلاح کند، توبه او پذیرفته می شود.
در حدیث معروفی می خوانیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «کسی که یک سال قبل از مرگش توبه کند، خداوند توبه او را می پذیرد و آن ماه را اضافه می کند». زیاد است، هر کس یک روز جمعه (یک هفته) قبل از مرگش توبه کند، توبه او مورد قبول خداوند قرار می گیرد، افزود: یک روز جمعه زیاد است، هر کس یک روز قبل از مرگش توبه کند خداوند توبه او را می پذیرد، باز هم می فرماید: روز خیلی طولانی است! هر کس یک ساعت قبل از مرگش توبه کند خداوند توبه او را می پذیرد، سپس اضافه کرد که یک ساعت زیاد است! هر كه پيش از آنكه جانش به گلو برسد (در آخرين لحظه عمر و در اختيارش) توبه كند، خداوند توبه او را مي پذيرد!» (6)
البته منظور این است که توبه با تمام شرایطش باید انجام شود; مثلاً اگر بلافاصله به افراد امین توصیه شود که حق مال باختگان را ادا کنند و سپس توبه کنند.
آیات بسیاری از قرآن دلیل بر عمومیت توبه و شمول آن نسبت به همه گناهان است; از جمله:
1- در آیه 53 سوره زمر می خوانیم: «بگو ای بندگانی که بر خود معصیت کرده اید از رحمت خدا ناامید نشوید، همانا اوست که همه گناهان را می بخشد». رحیم»؛ (بگو اى بندگان من كه بر خود ستم كرديد! از رحمت خدا نااميد نشويد كه خداوند همه گناهان را مى آمرزد كه او بسيار آمرزنده و مهربان است).
2- در آیه 39 سوره مائده می خوانیم: «کسی که پس از ارتکاب ظلم توبه کند و آن را اصلاح کند، خداوند پیش او توبه می کند، همانا خداوند آمرزنده و مهربان است». (اما هر کس بعد از ستم توبه کند و اصلاح کند، خداوند توبه او را می پذیرد، خداوند آمرزنده و مهربان است).
درست است که این آیه بعد از حد دزد آمده است، اما معنای عام و وسیعی دارد که شامل همه گناهان می شود.
3- در آیه 54 سوره انعام می فرماید: «هُوَ الذِّینَ مِنَ الْبَسْرَ مِنَ الْجَهِلَةِ ثُمَّ تُوَّبُونَ وَا تَصَحِّبُهُ فَهُوَهُ غَفُورُ الرَّحِیمُ»؛ «هُوَهُ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ مِنَ الْجَهِلَةِ وَ أَوْتِبُ وَا تَصَحِّبُونَ فَهُوَهُ غَفِرُ الرحیم». (هر یک از شما از روی نادانی مرتکب کار بدی شود و سپس توبه کند و اصلاح کند مورد رحمت خدا قرار می گیرد که خداوند آمرزنده و مهربان است).
در این آیه به هر عمل بدی اشاره شده است که همه گناهان را در بر می گیرد و می توان از آن توبه کرد و برگرداند.
4- در آیه 135 سوره آل عمران می فرماید: «وَ الَّذِینَ الذِّنُوا وَ یُسْرَبُونَهُمْ یَذْکُرُوا اللَّهِ وَ الَّذِینَ آمَغْفُرُوا لِذُنُوبِهِ وَ الَّذِینَ أَغْفَرُوا الذُّنُوبَ وَ لَا أَصرارَ عَلَیْهِمْ». آنها این کار را کردند و آن را می دانستند. (و كسانى كه چون كار زشتى انجام دهند يا كار ناشايستى انجام دهند خدا را ياد مى كنند و اصرار بر گناه نمى كنند چون بدانند).
در اینجا نیز با در نظر گرفتن این نکته که ظلم و ستم شامل هر نوع گناه می شود، زیرا برخی از گناهان ظلم به دیگران و برخی دیگر ظلم به خود هستند و در این آیه وعده قبول توبه برای همه آنها داده شده است. توبه برای همه گناهان ثابت شده است.
5- در آیه ای دیگر (آیه 31 سوره نور) همه مؤمنان را خطاب قرار می دهد و می فرماید: «وَتُوبُوا بِاللَّهِ أَیْمَا الْمُؤْمِنِینَ لَا تَنْتَبُونَ»; (ای مؤمنان همه را به سوی خدا بازگردانید تا رستگار شوید). کلمه «کم» یعنی هر گنهکاری به توبه دعوت می شود و اگر توبه فراگیر و عمومی نباشد چنین دعوتی صحیح نیست.
شایان ذکر است که در آیات فوق، در مواردی بر اساس مضمون اسراف و در مواردی بر ظلم و در موارد دیگر بر اعمال ناپسند استوار است و وعده بخشش تمامی این عناوین آمده است. به طور گسترده داده شده است. در صورت توبه؛ پس هر بدی و هر ظلم و هر اسراف انسان اگر اقرار کند و توبه کند خداوند توبه اش را می پذیرد.
به این معنا، در کتب شیعه و سنی روایات فراوانی آمده است که درهای توبه تا آخرین لحظات زندگی باز است، تا زمانی که انسان مرگ را به چشم خود نبیند.
