دیسکینزی به حرکات غیرارادی عضلات گفته می‌شود که طیفی از تکان و تیک و لرز تا حرکت کل بدن را در بر می‌گیرد. بیماری‌های عصبی یا مصرف داروهای خاص از عوامل زمینه‌ساز ابتلا به دیسکینزی هستند. می‌دانید این بیماری چرا ایجاد می‌شود و روش تشخیص و درمان آن چیست؟ برای آشنایی بیشتر با دیسکینزی تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
دیسکینزی چیست؟
دیسکینزی (Dyskinesia) نوعی اختلال حرکتی است که معمولا به‌صورت تکان، تیک یا لرزش کنترل‌نشده دیده می‌شود. این عارضه معمولا در افراد مبتلا به پارکینسون ایجاد می‌شود که به‌سبب مصرف داروهایی مثل لوودوپا (levodopa) میزان انتقال‌دهنده عصبی دوپامین در مغزشان افزایش می‌یابد و گیرنده دوپامین آنها بیش‌ازحد تحریک می‌شود.
نوع دیگری از دیسکینزی، دیسکینزی دیررس است که بیمار داروهای خاص مسدودکننده گیرنده دوپامین را مصرف می‌کند. دیررس به‌معنی تأخیری است. از آنجایی که این بیماری معمولا به‌سبب مصرف طولانی‌مدت دارو ایجاد می‌شود، به آن دیررس یا تأخیری می‌گویند.
دیسکینزی به علل دیگری هم ایجاد می‌شود، از جمله:
عوامل زمینه‌ساز
افزایش سن و جنسیت مؤنث احتمال ابتلا به دیسکینزی تأخیری را افزایش می‌دهند. مصرف داروهای اعصاب، به‌خصوص به‌مدت طولانی، مهم‌ترین عامل ابتلا به دیسکینزی است. عوامل دیگری هم در ایجاد دیسکینزی نقش دارند از جمله:
انواع دیسکینزی و علت آن
۱. دیسکینزی پارکینسون
این بیماری بیشتر به‌صورت حرکات غیرارادی و کنترل‌نشده در پاها، بازوها، تنه و صورت دیده می‌شود. حرکات ممکن است آهسته یا سریع باشند و به‌صورت اسپاسم عضلانی ظاهر شوند. علائم طیفی از خفیف تا شدید دارند. این بیماری معمولا با مصرف لوودوپا، داروی رایج بیماری پارکینسون، ایجاد می‌شود. بااین‌حال، داروهای دیگری مثل آگونیست دوپامین و مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز بی (B) هم ممکن است موجب دیسکینزی شوند.
حدود ۵۰درصد از افراد ۴۰ تا ۵۹ساله‌ای که برای پارکینسون لوودوپا مصرف می‌کنند، طی ۴ تا ۵ سال دچار دیسکینزی تأخیری می‌شوند.
۲. دیسکینزی تأخیری
این بیماری به‌علت انسداد گیرنده‌های دوپامین مغز ایجاد می‌شود که به‌سبب مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدروان‌پریشی، ضداستفراغ و ضدافسردگی است. این نوع از دیسکینزی معمولا به‌صورت حرکات غیرارادی ظاهر می‌شود که در ابتدا صورت را درگیر می‌کند. ممکن است بیمار شکلک دربیاورد، زبانش را بیرون بیاورد یا با دهانش حرکات مکشی ایجاد کند. عوامل دیگری هم ممکن است در بروز دیسکینزی تأخیری نقش داشته باشند، از جمله:
- جنسیت مؤنث؛
- نژاد آفریقایی‌آمریکایی؛
- سوءمصرف مواد مخدر و الکل.
۳. داءالرقص (Chorea)
بیماری رقصاک یا داءالرقص زمانی ایجاد می‌شود که فرد چند ثانیه انقباضات مختصر و منظم یا حرکات تندی دارد. این حالت ممکن است در اندام‌های حرکتی، سر و صورت ایجاد شود و علائم روی یک طرف بدن یا در دو طرف ایجاد شود.
بیماری هانتیگتون شایع‌ترین علت رقصاک است. علت دیگر رقصاک بیماری کره سیدنهام است که به‌سبب تب روماتیسمی در ۲۰درصد از کودکان ایجاد می‌شود.
۴. دیستونی (Dystonia)
دیستونی انقباضات عضلانی پایدار و معمولا به‌صورت حرکات چرخشی غیرمعمول است. این مسئله می‌تواند بخش‌های مختلف بدن را درگیر کند. بعضی از افراد مبتلا به دیسکینزی دچار بلفارواسپاسم یا پلک‌زدن مداوم غیرارادی و گرفتگی عضلانی نویسنده می‌شوند که نوعی ناتوانی در نوشتن به‌دلیل وضعیت غیرمعمول بازوست. معمولا علت دیسکینزی ژنتیکی است، اما احتمال دارد موارد دیگری هم در ایجاد آن نقش داشته باشند.
۵. لرزش یا تریمور (Tremors)
لرزش حرکاتی ریتم‌دار است که به انواع مختلفی تقسیم می‌شود، از جمله:
- ایستا یا در حال استراحت: زمانی اتفاق می‌افتد که اندام‌های حرکتی در حال استراحت هستند یا کاملا حمایت شده‌اند.
- لرزش جنبشی: در زمان حرکت بخش‌های بالایی بدن مثل دست‌ها اتفاق می‌افتد. معمولا با مالتیپل اسکلروزیس، بیماری عروقی، تومور و بیماری تخریب‌شونده مخچه مرتبط است.
- لرزش وضعیتی: زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در وضعیتی خلاف جاذبه قرار می‌گیرد. این بیماری شاید به‌سبب فعالیت‌های روانی مثل سوءمصرف الکل، مصرف مواد ضدافسردگی یا مسمومیت با فلزات سنگین هم ایجاد شود. همچنین شاید ناشی از بیماری‌های عصبی مثل بیماری ویلسون باشد.
۶. میوکلونوس (Myoclonus)
این نوع از دیسکینزیی معمولا به‌صورت اسپاسم و پرش عضلانی تکراری و ناگهانی است. این بیماری معمولا به‌علت اختلال در سیستم عصب مرکزی ایجاد می‌شود، اما آسیب مغزی هم می‌تواند میوکلونوس را ایجاد کند. احتمال دارد که علائم میوکلونوس موجب ازکارافتادگی فرد شوند.
میوکلونوس انواع مختلفی دارد، از جمله:
- آنسفالوپاتی؛
- آنسفالوپاتی ناشی از نرسیدن کامل اکسیژن؛
- صرع میوکلونیک؛
- میوکلونوس ضروری.
۷. دیستونی یا کجی گردن (تورتیکولی اسپاسمودیک)
این نوع از دیسکینزی معمولا با پیچش غیرطبیعی سر و گردن همراه است. در این بیماری معمولا سر به یک سمت می‌چرخد و چانه در جهت مخالف حرکت می‌کند. این بیماری در هر سنی اتفاق می‌افتد و ممکن است علت ژنتیکی یا محیطی داشته باشد.
۸. بالیسم (Ballism)
سبب پرتاپ شدید دست‌ها و پاها می‌شود. بر اساس شدت بیماری، ممکن است این گرفتگی به حدی باشد که آسیب خفیف تا شدید ایجاد کند و موجب جابه‌جایی شانه، مفصل ران و زانو شود. بالیسم معمولا اندام‌های مختلف و هر دو سمت بدن را درگیر می‌کند، در حالی که همی‌بالیسم فقط یک سمت بدن یا اندام را درگیر می‌کند. بالیسم معمولا نتیجه مشکلات عروق مغزی مثل آسیب مغزی، خفگی یا سکته مغزی است. اختلالات متابولیک، تماس با مواد سمی، اختلالات ژنتیکی یا نقص ویتامین هم ممکن است موجب بالیسم شوند.
۹. حرکت پرشی یا آتتوز (Athetosis)
این نوع از دیسکینزی شامل حرکات آهسته، چرخشی، خمشی یا انقباضی است که معمولا در انگشتان و دست‌ها ایجاد می‌شود. البته ممکن است بر زبان، پا و گردن هم اثر بگذارد. این بیماری معمولا به‌سبب آسیب مغزی، به‌خصوص کمبود یا نبود اکسیژن در خون، ایجاد می‌شود.
۱۰. تیک (tics)
تیک معمولا حرکات یا پیچش عضلانی غیرمفید و تکراری است. در مراحل اولیه می‌شود این حرکات را مهار کرد و علائم آن را کاهش داد. به همین دلیل بعضی از پزشکان آن را جزو خانواده دیسکینزی در نظر نمی‌گیرند. با توجه به شدت بیماری، علائم آن از خفیف تا ازکارافتادگی متغیرند.
علائم دیسکینزی
حرکات غیرارادی علامت اصلی دیسکینزی است. این علامت ممکن است فقط در بخشی از بدن مثل بازو یا پا باشد یا همه بدن را درگیر کند.
دیسکینزی علائم دیگری هم دارد، از جمله:
- پیچ‌خوردن یا چرخیدن؛
- تکان‌دادن سر؛
- بی‌قراری؛
- تاب‌خوردن.
این حرکات غیرارادی به دلیل زمینه‌ای بیماری بستگی دارند، مثلا دیسکینزی دیررس سبب بروز چنین علائم مختلفی می‌شود:
- چشمک‌زدن سریع؛
- تکان‌دادن بازوها یا دست‌ها؛
- بیرون‌آوردن زبان؛
- حرکت تصادفی لب‌ها، زبان یا فک؛
- حرکاتی در اندام‌ها و انگشتان؛
- حرکات نوسانی باسن یا بالا تنه در موارد شدید؛
- دشواری تنفس در موارد شدید.
عوارض دیسکینزی تأخیری
دیسکینزی دیررس ممکن است در خوردن، صحبت‌کردن، نفس‌کشیدن، راه‌رفتن و سایر فعالیت‌های روزمره زندگی اختلال ایجاد کند. از طرفی این حرکات غیرارادی می‌تواند در فرد احساس خجالت یا خودآگاهی ایجاد کند، درنتیجه از تعامل اجتماعی اجتناب کند. درنهایت این انزوا می‌تواند اختلال روانی یا جسمی ناشی از مصرف دارو را تشدید کند.
کاهش کیفیت زندگی ناشی از دیسکینزی دیررس ممکن است فرد را به‌سمتی ببرد که خودسرانه مصرف دارو را قطع کند و این مسئله بالقوه موجب عود علائم بیماری و نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان شود.
درمان دیسکینزی
در بسیاری از موارد، درمان این بیماری به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و معمولا تا زمانی که علائم فرد شدید نباشد، درمانی انجام نمی‌شود. اما اگر بیماری شدید باشد و به‌سبب اختلال، عدم عملکرد یا جراحت مغز ایجاد شود، پزشک آن را درمان می‌کند.
- اگر بیماری به دلیل مصرف دارویی خاص مثل لوودوپا ایجاد شده باشد، اولین راه درمان قطع مصرف دارو یا تغییر دوز مصرفی است. همچنین داروهایی برای مهار اسپاسم عضلانی وجود دارند. بااین‌حال، این مسئله با چالش‌های زیادی همراه است، چون بسیاری از داروها عامل دیسکینزی شناخته می‌شوند. بنابراین پزشک بر اساس نوع دیسکینزی و شدت علائم باید داروی مناسب را تجویز کند.
- دیسکینزی تأخیری با داروهایی مثل تترابنازین، دوترابنازین یا والبنازین درمان می‌شود. تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس هم می‌تواند به کاهش حرکات غیرارادی، به‌خصوص در ناحیه صورت، کمک کند.
- در تحریک عمیق مغز، پزشک برای اصلاح حرکت و کنترل وضعیت، الکترودهایی را در مغز قرار می‌دهد. این روش بیشتر در افراد مبتلا به دیسکینزی ژنتیکی یا ناشناخته انجام می‌شود.
- مکمل‌های جینکوبیلوبا می‌تواند به دیسکینزی تأخیری کمک کند، اما تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. همچنین کاهش دوز مصرفی دارو یا جایگزینی آن با داروهای دیگر روش درمانی دیگر است.
- بر اساس شواهد، داروی ضداضطراب کلونازپام هم می‌تواند به درمان دیسکینزی دیررس کمک کند، اما این دارو ممکن است اعتیادآور باشد.
- به نظر می‌رسد آمینو‌اسیدهای شاخه‌دارلوسین، والین و ایزولوسین که معمولا به‌عنوان مکمل برای عضله‌سازی تولید می‌شوند هم می‌توانند علائم دیسکینزی تأخیری را کاهش دهند.
پیشگیری از دیسکینزی تأخیری
جلوگیری از دیسکینزی دیررس همیشه ممکن نیست، به‌خصوص اگر علائم ناگهانی باشند. بهترین روش برای کاهش علائم، مراجعه به پزشک است. یکی از راه‌های تشخیص بیماری مراجعه به روان‌پزشک در زمان مصرف داروهای ضدروان‌پریشی است. ممکن است پزشک از روشی به‌نام مقیاس حرکت غیرارادی غیرطبیعی (AIMS) برای تشخیص علائم دیسکینزی تأخیری استفاده کند. در طول این آزمایش، پزشک حرکات غیرارادی بدن شما را با مقیاسی پنج‌اسمارتک نیوز‌ای اندازه‌گیری می‌کند و شدت حرکات را ارزیابی می‌کند.
افرادی که برای مشکلات گوارشی از متوکلوپرامید یا پروکلروپرازین استفاده می‌کنند هم ممکن است برای بررسی دیسکینزی دیررس به معاینه منظم توسط پزشک نیاز داشته باشند. در کل این داروها باید مدت کوتاهی استفاده شوند.
مواجهه با دیسکینزی
مقابله با دیسکینزی می‌تواند استرس‌زا باشد و روی فعالیت‌های روزانه و تعاملات اجتماعی اثر بگذارد. در این شرایط انجام ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی یا شنا توصیه می‌شود. مهار استرس ممکن است برای مهار علائم ضروری باشد، زیرا استرس می‌تواند حرکات کنترل‌نشده را تشدید کند.
شما بگویید
شما چقدر با دیسکینزی و علائم و عوارض آن آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال با این عارضه روبه‌رو شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
