مشروح گفت و گو با محمد خواجویی، کارشناس مسائل خاورمیانه و مدیر گروه مطالعات لبنان در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه را می خوانید.
پاسخ احتمالی ایران به اسرائیل چه خواهد بود؟
طبیعی است که تضعیف حزب الله و حماس از نظر جنگ طلبی و نفوذ نیز تأثیراتی بر رفتار ایران در منطقه داشته باشد. حماس و حزب الله دو بال ایران در منطقه بودند و در شرایط کنونی با توجه به اتفاقاتی که برای این دو گروه رخ داد، حملات علیه آنها بر نقش ایران در منطقه تاثیر خواهد گذاشت. اقدامات ایران در منطقه بر اساس نقش گروه های مختلف بوده است.
به طور کلی، ایران استراتژی عدم مقابله مستقیم با اسرائیل را دنبال می کند و اقدامات مستقیمی انجام نمی دهد.
در حال حاضر تلاش ها برای جبران خسارات وارده به حزب الله و حماس و بازگرداندن وحدت به آنها ادامه دارد. اولویت ایران این است که این گروه ها بیشتر تضعیف نشوند. رویدادهای اخیر باعث بازنگری استراتژی ها و تاکتیک های امنیتی ایران شده است.
قدرت بازسازی داخلی حزب الله تا چه حد است؟
حزب الله ریشه در بدنه جامعه لبنان دارد. حزب الله یک گروه دست ساز نیست که با ضربه ای به ساختار تشکیلاتی اش نابود شود. حزب الله یک حزب سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی است و بر بخش مهمی از جامعه لبنان نفوذ دارد. چنین گروهی در اثر حمله نظامی آسیب می بینند، اما نابود نمی شوند. حزب الله در سال های اخیر تلاش کرده است که یک سازمان پویا باشد. طبعاً ضربات اخیر به حزب الله بی سابقه بود. قدرت نظامی و ذخایر حزب الله تا حدی از بین رفته است، نیروهای میانی آن نیز در اثر انفجار پیجر آسیب دیده اند.
به نظر می رسد که حزب الله در سال 2006 وارد جنگ با اسرائیل شد، اما با این تفاوت که مفهوم جنگ تغییر کرده بود. زمانی که حزب الله متوجه شد که بسیاری از نیروها و تجهیزات با کیفیت خود از بین رفته و در یک جنگ پیچیده و ترکیبی قرار دارد. این اتفاق نوعی انتقاد در حزب الله را برمی انگیزد. ضربات اطلاعاتی که حزب الله دریافت کرد نیز نیاز به پالایش را جدی تر می کند. هر چند ضربات زیادی از جمله قتل سید حسن قابل جبران نیست. یک نفر به این راحتی نمی تواند جایگزین او شود، اما حزب الله در دراز مدت این پویایی را نشان می دهد.
دخالت ایران در این جنگ تا چه حد غیرقابل قبول است و تا چه اندازه باعث تنش بیشتر می شود؟
سیاست ایران بر اساس عدم ورود به جنگ مستقیم با اسرائیل است. ایران به دنبال تقویت نیروهای فلسطینی و لبنانی برای یک جنگ تدریجی است که اسرائیل را محدود می کند. در نهایت اگر درگیری رخ دهد، ایران مستقیما وارد صحنه نمی شود. این استراتژی در تضاد با اقدامات حماس بود. این کار با ایده وحدت اردوگاه در تضاد بود و عملاً این عملیات نتوانست موقعیت مقاومت را بهبود بخشد زیرا واکنش اسرائیل را به درستی محاسبه نکرد.
در ایران این باور وجود دارد که اگر صبور باشیم ضرر آن کمتر از درگیری مستقیم خواهد بود. البته صبر هم ضرر کمتری ندارد اما راهی نیست. به نظر من ایران استراتژی عدم ورود به جنگ مستقیم را دنبال می کند.
در بحث بازدارندگی به نظر شما ما کجا هستیم؟
رویدادهای سال گذشته پرسش هایی را در مورد اثربخشی استراتژی بازدارندگی ایران ایجاد می کند. این استراتژی دو رکن داشت. اولی توسعه قدرت موشکی و پهپادی ایران و دومی شبکه متحدان ایران در منطقه بود.
به نظر من نوع روابط و تشکیلات ایران با گروه های منطقه ای باید بازنگری شود. یک چیز واضح است: عملاً تمام اقدامات آنها به قیمت ایران تمام می شود و این سؤال پیش می آید که این شبکه چقدر منظم است؟ من معتقدم ضعف این گروه ها آسیب پذیری ایران را افزایش می دهد.
چرا اسرائیل اخیراً خشونت بیشتری در لبنان اعمال کرده است؟
حزب الله از فردا 7 اکتبر تبادل آتش با اسرائیل در مرزهای لبنان را آغاز می کند. این در حالی است که مرزهای دو طرف از جنگ 2006 تا سال گذشته تحت تنش کم بود. موازنه ترور بین دو طرف پس از جنگ باعث شد این اتفاق بیفتد. حزب الله اعلام کرد که با هدف کمک به غزه وارد جنگ خواهد شد. ادعای حزب الله این بود که 70000 نفر از ساکنان شمال اسرائیل را ترک کرده اند. موضوع اینجاست که این درگیری محدود و در شعاع ده کیلومتری بود، هرچند که دامنه آن به مرور زمان افزایش یافت. یعنی حزب الله می خواست بجنگد و در عین حال نمی خواست بجنگد. این موضوع به چالش تبدیل شد زیرا اسرائیل پس از استراحت در جبهه غزه، شروع به تعیین تکلیف جبهه شمالی کرد. اسرائیل به این نتیجه رسید که باید تکلیف جنگ با حزب الله روشن شود تا قدرت بازدارندگی خود را بازگرداند و مردم شمال اسرائیل به خانه های خود بازگردند.
در همان زمان اسرائیل در یک روند تدریجی استراتژی کشتار با هزار ضربه چاقو را در پیش گرفت و فرماندهان حزب الله را از طریق ترور به شهادت رساند. عملیات ویژه امنیتی مانند پیجر و بی سیم و حمله به مراکز ذخیره نظامی حزب الله نیز بخشی از این طرح بود.
نکته مهم عملیات پیجر و قتل فرماندهان تیپ رضوان و قتل 600 نفر در حملات دوشنبه گذشته بود. اسرائیل به تدریج روند رویارویی با حزب الله را برای تضعیف آن پیش برد. اوج این روند تدریجی ترور سید حسن نصرالله بود. ترور نصرالله آخرین ترور بزرگ اسرائیل بود. پیش از آن نیروهای میانی حزب الله نیز در عملیات پیجر نابینا و قطع عضو شدند. هدف اسرائیل بازگشت به وضعیت قبل از سال گذشته و تبدیل منطقه بین مرز لبنان و رودخانه لیتانی به منطقه غیرنظامی شده است.
در شرایط کنونی، اسرائیل پس از ضرباتی که به حزب الله وارد کرد، به چیزی فراتر از قطعنامه های گذشته اعتماد پیدا کرده است. اسرائیل به دنبال معادله امنیتی جدید است و آخرین عملیات خود را نظم جدید نامیده است. اسرائیل به دنبال کسب امتیاز بیشتر و تضعیف حزب الله است.
آیا بازتعریف تحلیل کلی از رابطه آمریکا و اسرائیل و راهبردهای این رژیم ضروری است؟
با توجه به اینکه در آستانه سالگرد جنگ 16 مهر هستیم. سلسله این اتفاقات از جمله ترور سیدحسن نصرالله این پیام را داشت که در برخی از محافل رسانه ای ایران اطلاعات نادرستی درباره ضعف های اسرائیل منتشر می کنیم. این یک اشتباه بود که اسرائیل در داخل متحد نیست و توانایی دفاع از خود را ندارد.
به حداقل رساندن قدرت اسراییل باعث ایجاد بحران شناختی در ایران می شود و بر این اساس تصمیم اشتباه گرفته می شود. دشمن را نباید ضعیف دانست.
موضوع بعدی، فکر می‌کنم، به این واقعیت برمی‌گردد که اقدامات اسرائیل از سوی آمریکا چراغ سبز داشت. اگر اسراییل ضربه راهبردی بزند، انگار آمریکا ضربه خورده است. اسرائیل باید قدرت خود را احیا کند و ایالات متحده از این ایده حمایت می کند. در نوع عملیات و سیاست ها تفاوت هایی وجود دارد اما از نظر استراتژی تفاوتی بین آمریکا و اسرائیل وجود نداشت.
وضعیت به کجا می رود؟
ضربات اخیر به محور مقاومت غیرقابل انکار است، اما نمی توان منکر یک واقعیت شد که این پایان ماجرا نیست. راه حل بسیاری از مشکلات منطقه در راه حل عادلانه مسئله فلسطین نهفته است. مسئله فلسطین با نسل کشی حل نمی شود. تجربه 16 مهر نیز نشان داد که تجربه ذلت و اشغال در 16 مهر می شود.
