به گزارش برنا؛ عصر روز یازدهم محرم سال ۶۱ هجری، عمربن سعد اهل بیت امام حسین(ع) را به سمت کوفه حرکت داد. پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادار آن حضرت، عصر عاشورا سر مقدس امام به کوفه فرستاده شد .عمر بن سعد یازدهم محرم دستور داد که سرهای سایر شهیدان را شست و شو داده و در میان سرکردگان سپاه خویش تقسیم کنند تا بواسطه آنهااز عبیدالله پاداش بگیرند.
وی بر کشته های لشکریان خود نماز خواند و آنها را دفن کردند، ولی بدنهای بی سر شهیدان را در آن بیابان رها کرد. سپس دستور داد زنان، کودکان و بازماندگان واقعه عاشورا را بعنوان اسیر به همراه خود به کوفه ببرند. هنگام خروج آنان از سرزمین کربلا، به خواسته اسیران و یا به دستور عمر بن سعد جهت تازه کردن داغ اسیران و عزیز از دست دادگان، آنان را از کنار پیکرهای شهیدان عبور دادند. لحظه وداع بازماندگان با بدنهای بی سر شهدا، محشری بود .
عصر روز یازدهم اهل بیت(علیهم السلام) به سمت کوفه حرکت و شبانه به کوفه رسیدند و آن بزرگواران داغدار و مصیبت زده را تا صبح پشت دروازه های کوفه نگه داشتند. در همین روز آنان را وارد شهر بزرگ کوفه کرده و جمعیت فراوانی به دیدن اسیران آمدند، که برخی اظهار خوشحالی و شادمانی کرده و برخی دیگر در مظلومیت اهل بیت(ع) و در عزای سید شهیدان، می گریستند و ضجه می زدند .
در زیر با مشهورترین افراد از اسیران کاروان کربلا آشنا می شویم.
۱- ام کلثوم کبری: زینب کبری
۲- آمنه سکینه
۳ ـ ام اسحاق بنت طلحة
ام اسـحـاق یـا ام الحـق ،(۳۲۱) فـرزند طلحة بن عبیداللّه است .(۳۲۲) نام او را، عاتکه (۳۲۳) و مادرش را جرباء بنت قسامه ، از قبیله ی طی گفته اند.(۳۲۴)
مـورّخـان ، نـام هـمـسـران او و فـرزنـدانـش را بـه تـرتـیـب چـنـیـن نقل کرده اند:
۱ ـ امـام حـسـن مـجـتـبی (ع ). ام اسحاق ، چهار پسر به نام های حسن ، حسین ، طلحة ، ابوبکر و یک دختر به نام فاطمه برای امام دوم (ع ) به دنیا آورد.(۳۲۵)
۲ ـ امـام حـسـیـن (ع ). ایـن بـزرگـوار، بـنـا بـه سـفارش برادر که هنگام شهادت به او فرمود: بـرادر! من از این زن راضی هستم ، نگذارید که او از خانه هایتان خارج شود،(۳۲۶) با ام اسحاق ازدواج کرد و خداوند متعال ، فاطمه و عبداللّه را به ایشان عنایت کرد.(۳۲۷)
۳ ـ عـبـداللّه بـن مـحـمـدبـن ابـی عـتـیـق . امـیـّه ، فـرزنـد عـزیـز ام اسـحـاق از عـبـداللّه مـی باشد.(۳۲۸)
مـنـابـع کـهـن از حـضـور یـا عـدم حـضـور ام اسـحـاق در کـربـلا و تـحـمـل مـشـقـت هـای دوران اسـارت وی سـخـنـی نـگـفـتـه انـد ولی بـا مـطـالعـه واقـعـه ی ذیـل مـی تـوان گـفـت : ام اسحاق در کربلا حاضر و به طور یقین در زمره ی اسیران کربلا نیز بوده است .
ام اسـحاق ، همسر امام حسین (ع ) در روز عاشورا فرزندی به دنیا آورد که او را عبداللّه نامیدند. او بـه دسـت عـبداللّه بن عقبه غنوی و به قولی هانی بن ثبیت حضرمی با تیر مجروح شد. امام حـسـین (ع ) خون او را به سوی آسمان ریخت و خونش به زمین بازنگشت . امام باقر (ع ) فرموده است :
اگـر قـطـره ی از ایـن خـون بـه زمـیـن مـی ریـخـت عـذاب الهـی بـر مـردم نازل می گشت .(۳۲۹)
۴ ـ ام الکرام (۳۳۰)
ام الکرام ، دختر گرامی امام علی (ع ) و مادرش ام ولد است .(۳۳۱) به گفته ی عماد زاده ، او هـمـراه بـرادرش سـیـّدالشـهـدا (ع ) بـه کـربـلا آمـد و پـس از عـاشـورا بـه دسـت دشـمـنـان اهـل بـیـت (ع ) از کـربـلا بـه کـوفـه و سـپـس به شام به اسارت برده شد.(۳۳۲) از جزئیات زندگی و اقدامات وی در طول اسارت اطلاع دیگری در دست نیست .
۵ ـ اُمامه
امـامـه ، فـرزنـد امـام عـلی (ع ) و مادرش ام ولد است .(۳۳۳) او با صلت بن عبداللّه ، از نوادگان عبدالمطلب ، ازدواج کرد و برای او دختری به نام نفیسه به دنیا آورد.(۳۳۴) بـه گـفـتـه ی عـمـادزاده ، امامه جزو زنان حاضر در کربلا بوده و قطعا در کاروان اسیران نیز حضور داشته است .(۳۳۵)
۶ ـ ام جعفر
ام جـعـفـر نـامـش جـمـانـه ، فرزند امام اوّل شیعیان ، و مادرش ام ولد است .(۳۳۶) بنا به گـزارشـی دیـگـر، ام جـعـفـر و جـُمـانـه ، نـام دو دخـتـر از فـرزنـدان امـام عـلی (ع ) مـی باشد.(۳۳۷)
وی از زنـان حـاضـر در کـربـلا و از اسـیـران آن حادثه ی خونین است .(۳۳۸) از سایر خصوصیات و جزئیات زندگی وی اطلاعی دیگری در دست نیست .
۷ ـ ام الحسن بنت علی (ع )
ام الحـسـن یـا ام الحـسـیـن از فـرزنـدان امـام عـلی (ع ) اسـت .(۳۳۹) نـام وی رمله ی کبری ،(۳۴۰) مـادرش ام سـعـیـد دخـتـر عـروة بن مسعود ثقفی (۳۴۱) و بنا به نقلی ام شـعـیب مخزومیه می باشد.(۳۴۲) او با پسر عمّه ی خود، جعدة بن هبیره ی مخزومی که از شـیـعـیـان خـاص حـضـرت امـیر المؤ منین (ع ) و فرزند ام هانی بود ازدواج کرد(۳۴۳) و خداوند متعال شش فرزند به نام های ، جعفر، علی ، حسن ، حارث ، عبداللّه ، یحیی به وی عنایت کـرد.(۳۴۴) ام الحـسـن ، پـس از وفـات جـعـدة ، بـه عـقـد جـعـفـربـن عـقیل در آمد ولی برای او فرزندی نزاد.(۳۴۵) برخی عبداللّه بن زبیربن عوام را نیز از همسران ام الحسن دانسته اند.(۳۴۶) اگرچه مورّخین به اسارت وی تصریح نکرده اند ولی بنا بر حضورش در کربلا،(۳۴۷) به یقین جزو اسیران کربلا نیز بوده است .
۸ ـ ام خلف
نـام او در مـنـابـع کـهـن وجـود نـدارد. ولی در مـنـابـع مـتـاءخـر نـقل شده که وی همسر مسلم بن عوسجه و همان زنی است که در روز عاشورا پس از شهادت مسلم ، فـرزنـدش ، خـلف را بـه رفـتـن بـه مـیـدان نـبـرد و دفـاع از فـرزنـد رسـول خـدا (ص ) تشویق کرد(۳۴۸) و خود عصر عاشورا به اسارت نیروهای دشمن در آمد.
۹ ـ ام عبداللّه
ام عـبـداللّه (۳۴۹) فـرزنـد امـام مـجـتـبـی (ع )، نـامـش ، فـاطـمـه و مـادرش ام ولد اسـت .(۳۵۰) او بـا امـام سـجـاد (ع ) ازدواج کـرد و از وی چـهـار فـرزند به نام های امام محمد باقر (ع )، حسن ، علی و عبداللّه متولد شد.(۳۵۱) او در خاندان امام حسن (ع )، در صداقت و راسـتـگـویی ، بی نظیر و نخستین زن علویه بود که فرزند علوی (امام باقر (ع )) به دنیا آورد.(۳۵۲)
ام عبداللّه با عموی بزرگوارش ، امام حسین (ع ) به کربلا آمد و در لباس اسارت به کوفه و شـام برده شد. در دوران اسارت شاهد در غل و زنجیر بودن همسر (امام سجاد (ع ))، گرسنگی و تشنگی فرزند (امام محمد باقر (ع )) و دیدن سرهای خویشاوندان بر نیزه بود.(۳۵۳) در منابع کهن و اخیر اطلاعات دیگری درباره ی نامبرده وجود ندارد.
۱۰ ـ ام عمروبن جناده
نام او بحریه و پدرش مسعود خزرجی است . وی در روز عاشورا، پس از شهادت همسرش ، جناده ، بـه فـرزنـد نـه یـا یـازده سـاله ی خـود امـر کـرد بـه مـیـدان رفـتـه و مشغول نبرد شود. وقتی عمرو به شهادت رسید، مادر، با خواندن رجز، سر او را به طرف دشمن انـداخـت و یـک نفر را کشت . سپس عمود خیمه را به دست گرفت و با حمله به خصمِ زبون دو نفر دیـگـر را نـیز به هلاکت رساند. آنگاه ، امام حسین (ع )، او را از ادامه ی جهاد و مبارزه منع کرد و ام عـمرو به خیمه بازگشت .(۳۵۴) از سایر جزئیات زندگی و اقدامات مثبت وی در دوران اسارت اطلاعی در دست نیست .
۱۱ ـ ام کلثوم بنت عبداللّه جعفر
ام کـلثـوم ، فـرزنـد عـبـداللّه بـن جـعـفـربـن ابـی طـالب (ع ) و حـضـرت زیـنـب (س ) اسـت .(۳۵۵) بـرخـی بـه وی لقـب ((صـغـری )) داده اند.(۳۵۶) معاویة ، او را برای یزید خواستگاری ، ولی دایی بزرگوارش ، امام حسین (ع ) با این وصلت مخالفت کرد و ایشان را بـه عـقـد ازدواج پـسـر عـمـویـش ، قـاسـم بـن مـحـمـدبـن جـعـفـربـن ابـی طـالب (ع ) در آورد.(۳۵۷) خـداونـد مـتـعـال نـیـز فـرزنـدی بـه نـام ((فـاطـمـه )) بـه آنـان عـنـایـت کرد.(۳۵۸)
ام کلثوم ، همراه همسر خود، قاسم ، به دشت خونین نینوا آمد و پس از شهادت وی ، از کربلا به کـوفـه و شـام بـه اسـیـری بـرده شـد.(۳۵۹) مـورّخـان درباره ی اقدامات وی در دوران اسـارت ، گـزارشی نقل نکرده اند. گروهی از رجال نویسان ، حجّاج بن یوسف ، ابان بن عثمان بـن عـفـان (۳۶۰) و خـالدبـن یـزیدبن معاویه را نیز از همسران ام کلثوم ، پس از قاسم دانسته اند.(۳۶۱)
۱۲ ـ ام کلثوم بنت علی (ع ) زینب صغری
۱۳ ـ امّ کلثوم صغری
امّ کـلثومِ صغری ، یکی از دختران امیر المؤ منین (ع )،(۳۶۲) به گفته برخی از منابع از کـسانی است که در کربلا حضور داشت و به همراه شمار دیگری به اسارت لشکریان بنی امیّه درآمد.(۳۶۳)
گـرچـه بـسـیـاری از مـنـابـع از ام کـلثوم به عنوان یکی اسیران حادثه عاشورا نام برده اند، بدون این که مقیّد به صغری و کبری کنند.(۳۶۴)
۱۴ ـ ام کلثوم صغری رقیه بنت علی (ع )
۱۵ ـ امّ کلثوم کبری
ام کلثوم کبری یکی از فرزندان امیر المؤ منین (ع ) است .(۳۶۵) وی به همراه شوهرش ، عـون بـن جـعـفـر از مـدیـنـه بـه امـام حسین (ع ) پیوستند و به همراه آن حضرت در کربلا حضور داشـتـنـد. شـوهـرش در روز عـاشـورا بـه درجـه رفـیـع شـهـادت نـایـل شـد(۳۶۶) و خـودش بـه اسارت لشکریان بنی امیّه درآمد.(۳۶۷) گرچه بـسـیاری از منابع نام ام کلثوم را به عنوان بانویی که در کربلا حضور داشت و جزء اسیران بود آورده اند ولی مقیّد به صغری و کبری ننمودند.(۳۶۸)
۱۶ ـ ام الثغر خوصاء
۱۷ ـ ام محسن
او، مـادر مـحـسـن بـن حـسـیـن (ع )(۳۶۹) و نـامـش نـامـعـلوم اسـت .(۳۷۰) ولی احـتمال دارد، وی همان رباب یا شهربانو باشد.(۳۷۱) یاقوت حُمَوی می گوید: وقتی کاروان اسیران کربلا به کوه جوشن رسید که معدن مس و در غرب حلب است ، ام محسن فرزندش را سقط کرد. تلاش وی برای تهیّه آذوقه در آن مکان بی نتیجه ماند. کارگران آنجا هم نه تنها وی را مـسـاعـدت نـکـردنـد بلکه ناسزا نیز گفتند. ام محسن ، از این کار، خشمگین شد و از خداوند مـتـعـال خـواسـت تـا آنـان را مـجـازات کـنـد. بـر اثـر نـفـریـن او بـرکـت از آن کـوه گـرفـتـه شد.(۳۷۲) از زندگی وی اطلاع دیگری در دست نیست .
۱۸ ـ ام وهب
از جـمـله زنانی که در کربلا حضور داشته ، ام وهب بوده ، وی به همراه شوهرش و یا به همراه فـرزنـدش در همان روز عاشورا طبق گفته اکثر مورّخان به شهادت رسید. اما منتخب التواریخ او را در شمار اسیران کربلا قرار داده است .(۳۷۳)
۱۹ ـ ام هانی بنت علی (ع )
ام هـانـی ، فـرزنـد امـام عـلی (ع ) و مـادرش ام ولد اسـت .(۳۷۴) او بـا پـسر عموی خود، عـبـداللّه اکـبـربـن عـقـیـل ازدواج کرد(۳۷۵) و دارای فرزندانی به نام های محمد اوسط، عبدالرحمن ، مسلم و ام کلثوم گردید.(۳۷۶)
ام هـانـی بـا هـمسرش به کربلا آمد و پس از شهادت وی همراه کاروان اسیران به کوفه و شام رفت .(۳۷۷)
۲۰ ـ امیمة سکینه (ع )
۲۱ ـ امینة سکینه (ع )
۲۲ ـ بحریة بنت مسعود ام عمروبن جناده
۲۳ ـ جُمانة ام جعفر
۲۴ ـ جُمانة
جـُمـانـة ، فـرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد و عمّه ی امام حسین (ع ) است . او با پسر عمویش ، ابـوسـفـیـان بـن حـارث بـن عـبـدالمـطـلب ،(۳۷۸) از اصـحـاب خـوش سـخـن رسول خدا و از سرایندگان مرثیه آن بزرگوار ازدواج کرد(۳۷۹) و برایش فرزندی به نام عبداللّه به دنیا آورد.(۳۸۰) وی در واقعه ی خونین کربلا و حوادث تلخ پس از آن حـضـور داشـت (۳۸۱) و افـشـاگـر چـهـره ی باطل حکومت یزید در دوران اسارت بود.
۲۵ ـ خدیجه بنت علی (ع )
خـدیـجه ، دخت گرامی امام علی (ع ) و مادرش ام ولد است .(۴۰۱) وی با پسر عموی خود، عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیل (۴۰۲) و سپس با عبدالرحمن بن عبداللّه … بن عبد شمس ازدواج و خـداونـد مـتـعـال از عـبـدالرحـمـن بـن عـقـیـل سـه فـرزنـد بـه نـام هـای سـعـیـد، عقیل و حمیده به ایشان عنایت کرد.(۴۰۳)
خـدیـجـه ، بـانـوی شـجـاع کـاروان حـسـیـنـی ، عـلاوه بـر تـحـمـّل مـصـیـبت شهادت همسرش ، عبدالرحمن بن عقیل و دو جوان دلبندش در کربلا شاهد و ناظر دوران تلخ اسارت نیز بوده است . او سرانجام در کوفه ، دیده از جهان فروبست و به جوار حق شتافت .(۴۰۴)
