گروه بازار آب و انرژی: تهران دیگر ظرفیت حمایت از جمعیت و توسعه را ندارد، این هشدار کارشناسان است که در سال های اخیر جدی گرفته نشده است. اما اکنون زنگ قرمز این بحران به صدا درآمده و نگرانی از این موضوع به روی جلسات رئیس جمهور باز شده است. «مسعود مزیکیان» رئیس‌جمهور می‌گوید: «هر کاری برای توسعه تهران انجام می‌دهیم با توجه به کمبود آب اتلاف وقت است».
تمرکز جمعیت در یک شهر بحرانی
آخرین آمار موجود از جمعیت استان تهران، داده های استانداری تهران است که بر اساس آن، جمعیت تخمینی این استان بدون احتساب جمعیت شناور، 14 میلیون و 280 هزار نفر است. بر اساس سرشماری سال 1394، جمعیت کل این استان کمی بیش از 13 میلیون نفر برآورد شده است. استاندار تهران چندی پیش گفته بود که هر سال 5 درصد به جمعیت این شهر اضافه می شود.
پایان ظرفیت حمل جمعیت و صنعت در تهران حداقل هفت سال پیش علنی و هشدار داده شد، اما رشد جمعیت استان تهران هر سال در شرایطی افزایش می‌یابد که بر اساس سند سرزمینی. توسعه، جمعیت و رشد فیزیکی شهرهای مادر در کلان‌شهرهای کشور باید محدود شود. در غیر این صورت منابع آن به ویژه منابع آبی آسیب جدی خواهد دید.
تهران یکی از استان‌هایی است که شدیدترین کمبود آب را تحمل می‌کند و در سال‌های 1402-1401 پنجمین استان خشک کشور شد. این استان نیز جزو خشکسالی ها است و هم اکنون 99.8 درصد آن با خشکسالی مواجه است و 86 درصد از مساحت آن درگیر خشکسالی شدید و بسیار شدید است.
جمعیت دائمی تهران در اوایل سال 1402 به 6/9 میلیون نفر رسید که این رقم تعداد ساکنان آن است و با تعداد بازدیدکنندگان روزانه از شهر متفاوت است. طی سال های 1394 تا 1395 حدود 43 درصد از مهاجران از استان البرز به استان تهران مهاجرت کرده اند. در این مدت استان های تهران و البرز مهاجرپذیرترین مناطق ایران بوده اند. تهران، اصفهان و مشهد اکثریت مهاجران را پذیرفته اند که در این میان تهران و مشهد جزو خطرناک ترین مناطق ایران از نظر زلزله هستند. تهران یکی از استان‌هایی است که شدیدترین کمبود آب را تحمل می‌کند و در سال‌های 1402 تا 1401 پنجمین استان خشک کشور شد. این استان نیز جزو خشکسالی ها است و هم اکنون 99.8 درصد آن با خشکسالی مواجه است و 86 درصد از مساحت آن درگیر خشکسالی شدید و بسیار شدید است.
روند کاهشی بارندگی در پایتخت کشور
بارش ها در تهران خوب نمی گذرد. بر اساس آمار و اطلاعات سازمان هواشناسی، بیشترین بارندگی ها در استان تهران در ماه های سرد سال رخ داده است. بررسی روند بارش های سینوسی استان نشان می دهد که میزان بارندگی در اکثر ماه ها نسبت به بارندگی های بلند مدت کاهش یافته است. به عنوان مثال در آوریل 1403 بارندگی طولانی مدت آن 44.7 میلی متر بوده است، در حالی که در این ماه تنها 19.9 میلی متر بارندگی داشته است، بنابراین 55.5 درصد باران کمتری دارد. در مثالی دیگر می توان آذر 1402 را در نظر گرفت. در این ماه میزان بارندگی طولانی مدت 33.4 میلی متر است در حالی که 5 میلی متر بارندگی داشته و 85.02 درصد کم بارش است. از آنجایی که استان تهران در اکثر ماه های مورد بررسی نسبت به روند بلندمدت کاهش بارندگی دارد، مردم و نهادهای نظارتی و سیاسی باید مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب را مد نظر قرار دهند. چرا که میزان بارندگی در اکثر ماه ها نتوانسته مشکل کم آبی استان را حل کند.
به طور کلی می توان گفت که اقلیم استان تهران متاثر از سیستم های جوی متعددی است که از مهمترین آنها می توان به جریان های کم فشار مدیترانه ای و سودانی اشاره کرد. هر چه فراوانی این سامانه ها در منطقه کمتر باشد میزان بارندگی سالانه کمتر و در نتیجه خشکسالی و کم آبی را به دنبال دارد.
سرانه مصرف آب در استان تهران چقدر است؟
با وجود فقر شدید منابع آبی تهران، خبری از مدیریت مصرف در این کلانشهر نیست. جالب است بدانید که در حال حاضر مصرف سرانه آب شرب در بخش خانگی استان تهران 250 لیتر در روز است، اما با توجه به الگوی مصرف آب، میزان استاندارد باید 14 متر مربع در ماه برای هر خانوار باشد. تعداد شعب داخلی در تهران 944000 61 باکس و در بخش غیرخانگی – اعم از صنعتی، اداری، پزشکی و کارگاهی – 166758 باکس است. تعداد انشعاب های آب شرب خانگی در کل استان تهران یک میلیون و 729 هزار و 468 انشعاب و تعداد انشعاب های غیر خانگی در همین استان 295 هزار و 276 انشعاب است که هر ساله 2 به 2 انشعاب، 5 درصد به تعداد شعب اضافه می شود. مشترکان آب در تهران در حالی که هیچ منبع جدید تامین آب در تهران وجود ندارد.
تخریب سفره های زیرزمینی و افزایش فرونشست
کاهش بارندگی در این کلانشهر که هر روز بر جمعیت آن افزوده می شود، باعث افزایش برداشت از منابع زیرزمینی شده است. بر اساس آمار ثبت شده در وزارت نیرو از روند نزولی سطح آب های زیرزمینی و برآورد کسری حجم سفره های زیرزمینی کشور، بهره برداری بی رویه از سفره های زیرزمینی کشور از اوایل دهه 50 آغاز شده است. ، و این روند از اوایل دهه 1970 شدت گرفت و تقریباً هر سال افزایش یافت.
گزارش های منتشر شده از سوی اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران حاکی از آن است که دشت ورامین به وسعت بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع به دلیل تخریب سفره های زیرزمینی در خطر است. طبق بررسی های انجام شده مناطق 16-17-18-19 و 20 شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم شهر، صباشهر و کهریزک تحت تاثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند.
برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی اکنون پایتخت را با مشکل دیگری به نام فرونشست مواجه کرده است. گزارش های منتشر شده از سوی اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نشان می دهد که به دلیل تخریب سفره های زیرزمینی، دشت ورامین به وسعت بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع در خطر است. بر اساس بررسی های انجام شده مناطق 16-17-18-19 و 20 شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم شهر، صباشهر و کهریزک تحت تاثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند. این تنها بخش کوچکی از شرایطی است که استان تهران تجربه می کند: کانون های گرد و غبار نظرآباد و اشتهارد ساکنان استان های تهران، قزوین و البرز را تحت تاثیر قرار داده و تهدیدی برای سلامت آنها محسوب می شود.
در تهران هر روز گرمتر از دیروز است
یکی دیگر از مظاهر پدیده تغییر اقلیم افزایش دما است. با نامتعادل شدن آب و هوای جهانی، میانگین دمای کره زمین تمایل به افزایش خواهد داشت. بر اساس آمار و اطلاعات سازمان هواشناسی استان تهران دمای هوای استان تهران طی یک دهه گذشته تغییراتی را تجربه کرده و در تمام فصول سال رو به افزایش بوده است. دلیل این افزایش دما به دلیل اثرات شهرنشینی، رشد جمعیت، فعالیت های صنعتی، نحوه مصرف و انتشار گازهای گلخانه ای است.
بررسی آمار فصلی میانگین دمای استان تهران در سال‌های 1402 و 1401 نشان می‌دهد که در اکثر فصول میانگین دمای این استان بیشتر از دوره آماری بلندمدت بوده است. این روند افزایشی دما در استان اگرچه باعث کاهش میزان بارش می شود، اما باعث کاهش رواناب ناشی از بارش، افزایش تبخیر و تعرق و کاهش بارش برف در فصول گرم سال شده است کاهش منابع آب تجدیدپذیر در استان. یکی دیگر از پیامدهای مهم این رویداد افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی و خانگی و افزایش مصرف انرژی است.
محدودیت منابع آب به همراه عوامل مختلفی از جمله تغییرات آب و هوایی، خشکسالی و … که باعث تشدید آن شده است، رشد و توسعه کشورها را در دهه های اخیر با چالش جدی مواجه کرده است. این مشکل در ایران نیز به دلیل قرار گرفتن آن در اقلیم خشک و نیمه خشک جهان، در کنار نقش برجسته و کلیدی عوامل انسانی، سطوح بالای ناکارآمدی اداری و تضاد منافع است که به ایجاد و تشدید این امر کمک کرده است. بحران، تبدیل آن به یک بحران جدی و برنامه ریزی برای جلوگیری از تشدید آن به یک ضرورت تبدیل شده است.
بر اساس گزارش معاونت پژوهشی اقتصادی اتاق تهران، بی شک بحران آب در تهران تشدید خواهد شد. شرایط از زنگ خطر و هشدار خشکسالی در استان تهران فراتر رفته و استان به مرحله خشکسالی رسیده است و تداوم این وضعیت در استان ضمن کاهش ظرفیت تولید محصولات کشاورزی استان تهدیدی جدی برای زندگی است و آن را غیرممکن خواهد کرد. در بسیاری از مناطق خود زندگی کند. برای مقابله با بحران آب و تشدید آن در استان و کشور، باید سیاست های گسترده ای از جمله اصلاح رویکرد برنامه ریزان کلان به مقوله آب و اقدامات اجرایی در دو بعد عرضه و عرضه انجام شود. وجود محدودیت در منابع آبی موجود کشور و افزایش روزافزون جمعیت کشور همراه با نیاز روزافزون به تولید مواد غذایی بیشتر و همچنین رقابت برای دریافت آب بیشتر بین بخش های مختلف مصرف کننده و درهم تنیدگی موضوع آب با امنیت غذایی، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی… داشتن یک برنامه جامع، کاربردی و دقیق که به طور جامع به مشکل آب بپردازد، ضروری است.
