رئیس جمهور چه برنامه ای برای آزادسازی اموال ایران دارد؟

آفتاب نیوز:

او پزشکان عراقی را به عنوان اولین مقصد سفرهای منطقه ای خود انتخاب کرد، انتخابی که گمانه زنی های زیادی را برانگیخت. بسیاری در مورد دستور کار اولین سفر منطقه ای رئیس جمهور ایران گمانه زنی کرده اند و معتقدند سفر به عراق می تواند مقدمه ای برای اجرای اولویت های منطقه ای دولت چهاردهم باشد.

مسعود مزکیان رئیس جمهور جدید ایران در اولین سفر رسمی خود وارد عراق می شود. انتخاب عراق به عنوان اولین مقصد سفرهای پزشکی منطقه ای نشان می دهد که بغداد در حوزه سیاست خارجی ایران اولویت دارد. لازم به ذکر است که دولت کنونی عراق به رهبری محمد شیعه السودانی، نخست وزیر، یکی از نزدیک ترین دولت ها به ایران از زمان سقوط حزب بعث در سال 2003 بوده است.

اما شواهد نشان می دهد که از دیدگاه سودان تقویت روابط با کشورهای عربی مهمتر از تعامل با ایران است. این موضع شاید نشان دهد که سودان از متحدان سیاسی خود که از ایران حمایت می کنند، آسوده خاطر شده است. حال سوالی که مطرح می شود این است که با توجه به این پویایی روابط ایران و عراق در دوره ریاست پزشکان چگونه خواهد بود؟

چرا عراق؟
به گزارش رسانه موج، اگرچه پزشکان از حمایت جناح اصلاح طلب برخوردارند اما به نظر می رسد سیاست خارجی آنها با حسن روحانی رئیس جمهور سابق ایران که از حامیان اصلاحات بود متفاوت است. دولت روحانی روابط با غرب به ویژه اروپا را بر روابط منطقه ای به ویژه تعامل با کشورهای عربی اولویت داد. از سوی دیگر، شهید ابراهیم رئیسی توجه خود را به سمت کشورهای همسایه تغییر داد. عادی سازی روابط با عربستان سعودی و همچنین تقویت روابط با سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و اردن و گسترش روابط ایران با عراق در دوره ریاست جمهوری کلید خورد. اما در همین دوره روابط تهران با غرب چالش برانگیز شد.

اکنون با انتخاب عراق به عنوان اولین مقصد سفرهای پزشکی منطقه ای، به نظر می رسد که سیاست خارجی رئیس جمهور جدید به نوعی در ادامه سیاست های سلف خود باشد. به عبارت دیگر، در بحبوحه روابط تیره با غرب و مواجهه با تحریم های مستمر، منطقه – و به ویژه عراق – برای سیاست خارجی ایران اهمیت راهبردی دارد و ابزاری برای حفظ نفوذ و روابط بین الملل به شمار می رود.

اهداف اولین ماموریت پزشکی.
عراق در چندین زمینه کلیدی از جمله امنیت و اقتصاد مانند دروازه ای به جهان عرب برای ایران است و از اهمیت راهبردی برخوردار است. محمدکاظم الصادق، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق، گفت: دیدار پزشکان موجب تقویت روابط دوجانبه و ممکن است مقدمه ای برای امضای چندین قرارداد بین دو کشور باشد. فراتر از بحث های کلی در مورد تقویت روابط و همکاری های تجاری و اقتصادی، چهار موضوع کلیدی در دستور کار رئیس جمهور جدید ایران قرار دارد.

نخست، پروژه راه آهن بصره-شلمچه، که از سال 2003 برای ایران در اولویت بوده است. در دولت مصطفی الکاظمی (2002-2002) این پروژه مورد توجه بسیاری قرار گرفت و بغداد پاسخ مثبت داد.

دو کشور توافقنامه ای امضا کردند و برنامه و جدول زمانی عملی برای اجرای آن تعیین کردند. با این حال، پیشرفت در نهایت متوقف شد و اکنون سودان در تلاش است تا به نیمه راه پایان دهد. انتظار می رود پزشکان در مورد این پروژه با سودانی ها مشورت کنند.

علاوه بر این، ایران به دنبال دسترسی بهتر به درآمدهای صادراتی خود است. به دلیل تحریم های آمریکا، عراق مدت زیادی است که قادر به پرداخت مستقیم هزینه واردات برق و گاز به ایران نیست.

دولت کاظمی طرحی برای پرداخت به تهران از طریق روش‌های جایگزین برای دور زدن تحریم‌ها تدوین کرد. بنا بر گزارش ها، از اواسط سال 2022، عراق بدهی های خود به ایران را پرداخت کرده و حتی اقداماتی را برای تسویه 800 میلیون یورو از بدهی ایران به ترکمنستان انجام داده است.

علاوه بر این، عراق حدود 1.2 میلیارد یورو از وجوه تهران را که در بانک تجاری عراق سپرده شده بود برای خرید کالا برای ایران استفاده کرد. با این حال، این روند در دوران حکومت سودان متوقف شد و منجر به افزایش بدهی عراق شد. امید است که پزشک در این سفر به این موضوع بپردازد و به دنبال راه حل بهتری باشد.

پشت صحنه ملاقات پزشکان و سودانی ها
یکی دیگر از موارد مهم در دستور کار پزشکان شامل نهایی کردن راه حلی برای مسئله گروه های مخالف کرد مستقر در شمال عراق است. پس از گفتگوهای طولانی در سال های 2022-23، ایران و عراق سال گذشته به توافقنامه امنیتی دوجانبه ای دست یافتند که بر خلع سلاح این گروه ها و جابجایی آنها در عمق خاک عراق تاکید دارد. این توافق با حمایت بغداد و اربیل هم اکنون در حال اجراست. جامعه پزشکی احتمالاً مایل است اطمینان حاصل کند که خلع سلاح این گروه ها به طور جامع اجرا می شود و این گروه ها هیچ گونه خطر امنیتی در آینده ایجاد نمی کنند.

در نهایت، عراق می تواند برای بهبود سطح گفتگو بین اعراب و ایران گام بردارد. بغداد نقش مهمی در تسهیل مذاکرات ایران و عربستان سعودی در سال‌های 2021-2022 داشت و میزبان پنج دور مذاکرات بود.

این تعامل کمک قابل توجهی به آتش بس با میانجیگری سازمان ملل در یمن و در نهایت عادی سازی روابط بین ریاض و تهران با میانجیگری چین در سال 2023 کرد. عراق همچنین با میزبانی از سه دور مذاکرات در بغداد در فاصله سال های 2020 تا 2022، زمینه را برای مذاکرات ایران و اردن فراهم کرد. علاوه بر این، برنامه هایی برای آغاز میانجیگری بین ایران و مصر وجود داشت که به مرحله تبادل پیام رسید، اما هرگز نهایی نشد. فضایی برای مشاوره حضوری فراهم کرد.

زمانی که سودانی در اکتبر 2022 به قدرت رسید، مذاکرات تا حدی به دلیل ارتباطات شخصی اولیه محدود او با رهبران عرب متوقف شد. اما اکنون با ایجاد شبکه قوی تری در منطقه در دو سال اخیر این پویایی تغییر کرده است. یک منبع آگاه از دفتر نخست وزیری عراق که نخواست نامش فاش شود، به رسانه آموج گفت که “سودانی در جریان سفر خود به مصر در اواخر ماه گذشته درباره ازسرگیری احتمالی تلاش ها برای تسهیل مذاکرات با ایران گفتگو کرد.”

این منبع تصریح کرد که “سودانی ها پاسخ مثبتی از میزبان مصری خود دریافت کرده اند.” ایران قبلاً با میزبانی از دیپلمات‌های ارشد مصر و اردن در ماه‌های اخیر تمایل خود را برای مشارکت نشان داده است. از این رو گفته می شود پزشکان و سودانی ها در این سفر مقدمات مذاکرات ایران با مصر و اردن را نهایی خواهند کرد.

بررسی دقیق دستور کار سیاست خارجی سودان نشان می دهد که روابط با کشورهای عربی به ویژه مصر، اردن، عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی خلیج فارس در اولویت قرار دارد. این رویکرد با رویکرد سلف او که بر حفظ و تقویت روابط با ایران تاکید داشت، در تضاد است. به عنوان مثال، در زمان کاظمی، یک بخش اختصاصی در نخست وزیری – با حضور مستشاران ویژه – بر مدیریت پروژه های استراتژیک با ایران متمرکز بود. به نظر می رسد این کارگروه در حال حاضر فعال نیست.

علاوه بر این، راه‌آهن بصره-شلمچه قبلاً به عنوان یک حلقه تجاری حیاتی در نظر گرفته می‌شد که می‌توانست عراق را در مرکز راه‌های تجاری جهانی قرار دهد و این کشور را از طریق ایران به روسیه و شرق آسیا متصل کند. با این حال، یک منبع آگاه از وزارت حمل و نقل عراق به رسانه امواج گفت که «دولت سودان یک راه آهن مشترک برای سفر تعریف می کند. پیشنهادی که عملاً پتانسیل اقتصادی و تجاری و همچنین هدف استراتژیک اصلی چنین پروژه ای را به حاشیه می برد».

در زمینه واردات گاز طبیعی و برق از ایران، دولت کاظمی قراردادهای خود را با ایران تمدید و گسترش داد و طرحی مبتکرانه برای تسهیل واردات گاز طبیعی از طریق توافقنامه سه جانبه با ترکمنستان ارائه کرد و به سه کشور اجازه داد تجارت کنند. عراق گاز ترکمنستان را برای ارسال به شمال ایران خریداری می کند، در حالی که ایران گاز خود را از میادین جنوبی خود به عراق تامین می کند.

این توافق با کاهش هزینه‌های انتقال گاز و اجتناب از چالش‌های مرتبط با تحریم‌ها برای همه طرف‌ها امیدوارکننده است. با این حال، در دو سال گذشته پیشرفت کمی حاصل شده است. در مجموع، اگرچه سودانی به ایران نزدیک است، اما سیاست آن در قبال تهران مبهم و فاقد جهت گیری استراتژیک به نظر می رسد.

بر اساس گزارش های رسانه ای ادعایی، ارتش ایران از سیاست نخست وزیر عراق راضی است، اما سیاستمداران از رویکرد سودانی به دلیل ابهامی که در استراتژیک ترین دیدگاه حاکم است ناراضی هستند و می گویند که موضع دولت عراق نخست وزیر می تواند تنها بر منافع بلندمدت ایران در منطقه تأثیر می گذارد. زمان نشان خواهد داد که آیا دولت پزشکی در تغییر اولویت های سیاست خارجی عراق موفق خواهد بود یا خیر.