ماهان نصراللهی; خدمات خط مشی انتخاب: تحریم ایران که شامل تحریم های بانکی و نفتی می شود، فروش نفت ایران را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. در ژوئیه امسال، اوجی، وزیر سابق نفت، گفت که ایران به 17 کشور نفت صادر می کند. اما اگر چنین ادعایی صحت داشته باشد، این احتمال وجود دارد که صادرات نفت ایران به آن کشورها به جز چین بسیار ناچیز و ناچیز بوده باشد. زیرا داده ها نشان می دهد که چین اصلی ترین و مهم ترین مقصد صادراتی نفت ایران است. بر اساس گزارش مرکز سیاست جهانی انرژی آمریکا، چین در سال 2023 روزانه 1.1 میلیون بشکه نفت خام از ایران وارد خواهد کرد که 90 درصد صادرات نفت ایران و 10 درصد نفت وارداتی از چین را شامل می شود. این بزرگترین حجم نفت خام ایران است که چین تاکنون وارد کرده است.
البته باید در نظر داشت که صادرات نفت ایران به طور غیرمستقیم به چین است. بنابراین از دسامبر 2020، گمرک چین به جز دو محموله در دسامبر 2021 و ژانویه 2022 هیچ واردات مستقیمی از ایران ثبت نکرده است. تقریباً تمام نفت ایران که وارد چین می شود از مالزی یا سایر کشورهای خاورمیانه است. نفت توسط «ناوگان خاموش» نفتکش‌های فرسوده حمل می‌شود که معمولاً فرستنده‌های خود را خاموش می‌کنند تا هنگام بارگیری در بنادر ایران شناسایی نشوند. در واقع، نفت ایران از طریق امارات متحده عربی و به ویژه مالزی از طریق انتقال کشتی به کشتی در آب های این کشورها عبور می کند، جایی که نفت خام ایران با نفت خام از جاهای دیگر ترکیب شده، مجدداً برچسب گذاری شده و به چین تحویل داده می شود.
لازم به ذکر است که پالایشگاه‌های بزرگ دولتی سینوپک و پتروچاینا که زمانی مشتریان اصلی نفت ایران بودند و در میادین نفتی این کشور سرمایه‌گذاری کرده بودند، از اواخر سال ۲۰۱۹ و پس از پایان کار آمریکا، خرید نفت از ایران را متوقف کردند. معافیت‌های تحریمی و جریان نفت ایران به چین از آن زمان با کاهش شدید مواجه شده است. اما در آینده پالایشگاه های کوچک و مستقل چینی که به خوری معروف هستند و با نظام مالی جهانی مبتنی بر دلار مواجه نیستند و همچنین نیازی به همکاری با شرکت های غربی در حوزه فناوری ندارند، مشتری ایران شدند. نفت که به تدریج حجم صادرات نفت ایران به چین را افزایش داد افزایش یافت. به گفته تاجران چینی، اکثر پالایشگاه های چینی بیش از 40 پالایشگاه مستقل نفت ایران را فرآوری می کنند و از آنجایی که تخفیفی که چینی ها برای نفت سبک ایران دریافت می کنند، حتی بیشتر از تخفیف نفت روسیه است، آنها اولین متقاضیان نفت هستند. بر اساس محاسبات رویترز، چین در سال جاری با خرید نفت از کشورهای تحریم شده از سوی غرب به ویژه روسیه، ایران و ونزوئلا نزدیک به 10 میلیارد دلار صرفه جویی کرده است و سود این کشور از نفت ایران بیش از 4 میلیارد دلار بوده است.
بر اساس این گزارش، ایران هر بشکه نفت خام را با تخفیف 15 دلاری نسبت به نفت عمان به چین فروخت و 4.22 میلیارد دلار در چین صرفه جویی کرد. این بدان معناست که ایران نسبت به سایر کشورهای تحت تحریم به چین تخفیف بیشتری داده است. البته گزارش های دیگری که دارای تخفیف های محاسبه شده هستند بیشتر سطح تخفیف ها را نشان می دهد. بر اساس آمار صندوق بین المللی پول، ایران در سال 2023 روزانه 1.4 میلیون بشکه نفت صادر کرده است. بر اساس این گزارش، اگر هر بشکه نفت با تخفیف 15 دلاری فروخته شود، با محاسبه صادرات 1.1 میلیون بشکه نفت ایران. به چین، تهران در سال گذشته 7.665 میلیارد دلار از پکن کسر کرده است.
اخیراً مجید انصاری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و معاون فعلی رئیس جمهور، در 21 تیر 1403 گفته است که جمهوری اسلامی ایران روزانه 26 میلیون دلار به خریدار انحصاری نفت ایران برای فروش نفت تحت شرایط بین المللی تخفیف می دهد. تحریم ها انصاری در ویدئویی که سایت جماران منتشر کرده می گوید: می پرسیم به چه قیمتی می فروشند. بشکه ای 15 تا 30 دلار و به طور متوسط بشکه ای 20 دلار تخفیف می دهند… یعنی هر روز 26 میلیون دلار از پول مردم ایران.
لازم به ذکر است که در همان روزها مسعود دانشمند از فعالان کشتیرانی به تحلیل سخنان مجید انصاری پرداخت و اظهار داشت: در حال حاضر به چین نفت می فروشیم و بشکه ای بین 8 تا 10 دلار تخفیف می دهیم اما می گویند. که ما نفت شما را می خریم، اما پول را به صورت یوان نزد خود نگه می داریم، بنابراین باید آن را از ما بخرید یا اگر می خواهید پول خود را آزاد کنید و در کشور دیگری بخرید، حدود 16 درصد آن مبادله می شود. نرخی که ما در نفت انجام می دهیم، حدود 25 درصد از ضرر توافق خود با چینی ها را به این کشور می دهیم، آقای دانشمند با تایید صحبت های انصاری گفت: رقم اعلام شده توسط انصاری حداقل 10 است. میلیارد دلار ضرر در سال به مردم ایران تحمیل می شود.
اما جواد اوجی، وزیر سابق نفت ایران به این سخنان واکنش نشان داد و گفت که تخفیفات در دولت سیزدهم نسبت به دولت قبل کمتر بوده است. اما باید در نظر داشت که تحریم نه تنها تخفیف در صادرات نیست، بلکه به معنای از دست دادن فرصت های سرمایه گذاری است که منجر به کاهش تولید و فرسودگی تجهیزات صنعت نفت نیز می شود.
سید حمید حسینی چند سال پیش در 30 بهمن ساعت 14 درباره ضررهای روزانه ایران از تحریم های نفتی گفت: به دلیل عدم فروش نفت ضرر روزانه داریم و بخشی از آن هزینه هایی است که تحمیل می کنند. به خاطر تحریم ها بر ما. مجموع این دو، ضرر را مشخص می کند. ما سالانه 100 میلیارد گردش مالی داریم که از طریق واردات و صادرات به دست می آید و 10 تا 20 درصد هزینه اضافی برای حمل و نقل، انتقال پول، تخفیف مشتری و سایر هزینه ها پرداخت می کنیم. بنابراین در این راه بین 10 تا 15 میلیارد دلار ضرر می کنیم.»
البته اکنون متغیرهای دیگری نیز وجود دارد و در صورت پیروزی ترامپ، این احتمال وجود دارد که تدابیر سخت گیرانه تری علیه فروش نفت ایران اتخاذ شود و ایران مجبور شود نفت خود را با تخفیف بیشتری بفروشد. در اوایل سال 1403، علاوه بر قوانین تحریمی قبلی، جو بایدن دو قانون «قانون کشتیرانی» و «قانون تحریم های انرژی ایران و چین 2023» را امضا کرد تا در صورت سخت گیری رئیس جمهور بعدی در اجرای این موارد، صادرات نفت ایران را هدف قرار دهد. قوانین چالش بزرگی برای فروش نفت ایران ایجاد خواهد کرد.
قانون کشتیرانی دولت آمریکا را ملزم می کند که اپراتورهای بندر، مالکان کشتی و پالایشگاه های مرتبط با تجارت نفت ایران را تحریم کند. اهداف بالقوه این تحریم شامل بنادری است که نفتکش‌های ایرانی در آنجا پهلو می‌گیرند و کشتی‌ها و پالایشگاه‌هایی که نفت ایران را خریداری می‌کنند. قانون تحریم های انرژی ایران و چین همچنین بیان می کند که هرگونه معامله ای که شامل خرید نفت ایران توسط یک موسسه مالی چینی باشد، ممکن است تحریم شود. اینها سوالاتی است که دولت باید در سناریوهای آتی خود برای فروش نفت به آن توجه کند و برای هر سناریویی از جمله پیروزی ترامپ و سختگیری او در قبال ایران آماده شود. اما بدیهی است که بهترین سناریو تلاش جدی و ملموس برای رفع تحریم هایی است که دولت جدید در جریان تبلیغات انتخاباتی به مردم وعده داده بود.
