حرم امام رضا (ع) که پیکر مقدس هشتمین امام بزرگوار شیعیان را در خود جای داده، بزرگترین مکان مذهبی ایران و دومین مرکز مذهبی در جهان، پس از مکه مکرمه است. هر ساله میلیون‌ها زائر مشتاق، به هوای زیارت در این فضای روحانی و معنوی، راهی خراسان رضوی می‌شوند. حرم امام رضا یکی از شاهکارهای معماری ایرانی – اسلامی محسوب می‌شود که در طول تاریخ، توسعه یافته و تغییرات فراوانی را به خود دیده است. اگر قصد سفر به مشهد را دارید، در این مطلب از مجله گردشگری فلای تودی، با معرفی کامل حرم امام رضا همراه ما باشید.
تاریخچه ساخت حرم امام رضا
حرم امام رضا (ع) که در شهر مشهد واقع شده، یکی از معروف‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای مذهبی در کشور ایران است. این بنا پس از داستان‌های زیادی که از سر گذرانده، امروزه با معماری منحصربه‌فرد ایرانی – اسلامی و بهره‌گیری از عناصر بی‌نظیر، مانند نگینی در خراسان رضوی می‌درخشد.
این مکان مذهبی، سالانه پذیرای میلیون‌ها زائر و گردشگر داخلی و خارجی است و افراد بسیاری از راه دور و نزدیک، برای زیارت به این مکان مقدس می‌آیند. اما چه تاریخی پشت این بنای عظیم و متبرک وجود دارد؟ آیا حرم امام رضا از ابتدا به همین شکل بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ این سوالات در ادامه با ما همراه باشید.
سفر امام رضا (ع) به مرو
امام رضا (ع) هشتمین امام شیعیان و فرزند موسی‌بن‌جعفر است که در سال ۱۴۸ هجری قمری متولد شد. ایشان در مدینه زندگی کرد و پس از دستگیری پدر بزرگوارشان، امور شیعیان را در آن زمان به دست گرفت.
خلیفه وقت، مأمون که درصدد بود با منصوب‌کردن امام رضا (ع) به جانشینی خود، حمایت شیعیان را جلب کند، طی دعوت‌نامه‌ای از ایشان خواست تا به مرو بیایند. بهانه‌ها و مخالفت‌های امام رضا (ع)، سبب شد که مأمون دست به اجبار بزند و در سال ۲۰۱ هجری قمری، ایشان با جمعی از همراهان به سوی مرو بروند.
مأمون در ابتدا، پیشنهاد خلافت به امام کرد؛ اما امام این منصب را قبول نکردند. طولی نکشید که با اوج‌گیری حمایت‌های مردم از امام شیعیان، مأمون خلیفه عباسی با دسیسه‌چینی ایشان را در یکی از روزهای ماه صفر مسموم و شهید کرد. او سعی کرد مرگ ایشان را طبیعی جلوه دهد و دستور داد تا پیکر امام را در کنار پدرش هارون‌الرشید در روستایی به نام سناباد به خاک بسپرند.
ساخت بنای حرم امام رضا (ع)
سناباد دهکده‌ای کوچک در توس بود که عمارتی ییلاقی در آن وجود داشت و هارون‌الرشید آنجا دفن شد. گنبدی کوچک نیز توسط مأمون برای او ساخته شده بود. پس از آنکه بدن مطهر امام هشتم نیز در آنجا به خاک سپرده شد، این منطقه اهمیت بیشتری یافت و «مشهد» نام گرفت. بعدها این روستا با روستاهای اطراف ادغام شدند و با به حاشیه‌راندن توس، مشهد امروزی به وجود آمد.
به برکت وجود امام رضا (ع)، آبادانی مشهد شتاب گرفت. در دوره سامانیان نخستین اقدامات در ساخت حرم امام رضا در این مکان انجام شد که در طول تاریخ مورد تخریب قرار گرفت. در دوره غزنویان، بنا مجددا احیا و قبه جدیدی در آن ساخته شد.
در دوره‌های بعدی و در زمان سلجوقیان و خوارزمشاهیان نیز تغییراتی روی بنا ایجاد شد و تعمیرات و بازسازی‌هایی صورت گرفت. اما پس از حمله مغول، دوباره این بنا آسیب دید. در دوره صفویان، با به‌رسمیت‌شناختن مذهب شیعه، حرم امام رضا به‌طور کامل بازسازی و مرمت شد و در حکومت‌های بعدی، بسط و گسترش یافت.
در دوره افشاریان، طلاکاری‌های صحن ادامه پیدا کرد و در دوره قاجار، ضریح جدیدی برای بقعه آماده شد. سپس در دوره پهلوی، حرم امام رضا مورد بازسازی قرار گرفت و تغییر کاربری‌هایی در آن انجام شد. پس از انقلاب اسلامی در ایران نیز طرح توسعه حرم امام رضا اجرا شد و تغییرات زیادی در حرم مطهر صورت گرفت؛ به‌طوری که وسعت حرم، امروزه به حدود یک میلیون متر مربع رسیده است.
نقشه حرم مطهر امام رضا (ع)
حرم امام رضا (ع)، میعادگاه عاشقان بسیاری است که هر ساله برای زیارت به این مکان می‌آیند. این بنای باعظمت و شکوهمند، بیانگر اوج زیبایی و ابهت معماری ایرانی – اسلامی است که از رواق‌ها، صحن‌ها و بخشهای مختلف دیگر تشکیل شده است.
پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، آستان قدس رضوی تغییرات زیادی کرد. بخش زیادی از صحن‌هایی که در حال حاضر در حرم مشاهده می‌کنید، در طرح توسعه حرم پس از انقلاب اسلامی بنا شده‌اند؛ به‌طوری که مساحت این بنای مذهبی که در دوره‌های پیشین ۱۲ هکتار بود، به ۱۰۰ هکتار رسید.
وجود زائرانی که از شهرهای مختلف و کشورهای همسایه به قصد زیارت به مشهد می‌آیند، سبب شده این شهر، همیشه شلوغ و پرازدحام باشد. به همین دلیل، شناخت بخشهای مختلف حرم، به شما کمک می‌کند تا زودتر و از مسیرهای آسان‌تر و نزدیک‌تر به مقصد خود برسید. در ادامه، تصویر کلی نقشه حرم امام رضا را می‌توانید مشاهده کنید.
صحن های حرم امام رضا (ع)
قبل از اینکه به سراغ صحن‌های حرم امام رضا (ع) برویم، بد نیست با تعریف صحن، کمی آشنا شویم. صحن به حیاط مسجد، کاروان‌سرا و بناهای مذهبی گفته می‌شود که یکی از عناصر مهم معماری اسلامی است. صحن‌ها به منظور جداسازی فضای داخلی و بیرونی بنا، ایجاد می‌شوند که به سایر قسمت‌ها دسترسی ایجاد می‌کنند. صحن‌ها معمولا مربع یا مستطیل‌شکل طراحی می‌شوند که در میانشان حوض و وضوخانه هم قرار می‌گیرد. تعداد صحن های حرم امام رضا ۹ صحن است که در ادامه با هر یک از آن‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد.
صحن انقلاب | یادگاری از معماری گذشته ایران
صحن انقلاب یکی از زیباترین صحن‌های آستان قدس رضوی محسوب می‌شود که در ضلع شمالی مرقد امام رضا (ع) بنا شده است. ساخت و تکمیل این صحن، طی چند دوره تاریخی صورت گرفت که آغاز ساخت آن به دوره تیموریان و به دستور وزیر سلطان حسین بایقرا باز می‌گردد.
در دوره تیموریان، ایوان طلای صحن و بخش غربی آن به همت امیر علی‌شیر نوایی در سال ۸۷۵ ه.ق ساخته شد. سپس شاه عباس صفوی، دستور ساخت بخش شرقی و ایوان‌های شمالی آن را داد. این بخش‌ها، متقارن و متناسب با بنای پیشین ساخته شده‌اند. مساحت کنونی صحن انقلاب ۶۷۴۰ متر مربع است که مقبره شیخ حسن‌علی اصفهانی، شیخ حر عاملی و شیخ مجتبی قزوینی نیز در آن جای دارد.
بخش های مختلف صحن انقلاب
صحن انقلاب که به صحن عتیق نیز مشهور است، دارای ۴ ایوان در بخشهای مختلف است که شامل ایوان عباسی، ایوان طلای نادری، ایوان نقاره‌خانه و ایوان ساعت است.
- ایوان عباسی: این ایوان در بخش شمالی صحن قرار دارد که معماری بی‌نظیر با کاشی‌کاری‌هایی چشم‌نواز دارد. ایوان عباسی به بست طبرسی متصل است و به همین دلیل، باب طبرسی نامیده می‌شود.
- ایوان طلا نادری: ایوان طلا، یادگار نادرشاه افشار است که در ضلع جنوبی صحن قرار دارد. معماری و طلاکاری این ایوان بسیار باشکوه است.
- ایوان ساعت: این ایوان در ضلع غربی صحن قرار گرفته است که یک ساعت بزرگ در آن قرار دارد. این ایوان به بست شیخ طوسی متصل است و باب طوس نام دارد.
- ایوان نقاره‌خانه: این ایوان در شرق صحن عتیق حرم امام رضا قرار گرفته است که به نام باب حر عاملی نیز شناخته می‌شود. نقاره‌نوازی‌های گوش‌نواز قبل از اذان صبح و مغرب از این ایوان برگزار می‌شود.
- پنجره فولاد: پنجره‌ای در ایوان نادری قرار گرفته است که در دوره تیموریان، برای افرادی که امکان ورود به حرم امام رضا را نداشتند، طراحی و ساخته شده بود. این پنجره، پنجره فولاد نام دارد که پس از فرسودگی، در دوران بعد از انقلاب تعویض شد. جنس پنجره جدید از برنج با آب‌کاری طلا است. پنجره فولاد قبلی در موزه آستان قدس نگهداری می‌شود.
- اسماعیل طلایی: هر کسی که یک بار به زیارت حرم مطهر امام رضا رفته باشد، حتما نام اسماعیل طلایی به گوشش خورده است. اسماعیل طلایی یا سقاخانه نادری در مرکز صحن انقلاب قرار دارد که در زمان نادرشاه از سنگ مرمر ساخته شده است. یکی از زیبایی‌های این مکان و هر گوشه از حرم مطهر، وجود کبوترهایی است که در جای‌جای آن پرسه می‌زنند.
صحن آزادی
صحن آزادی که قدیمی‌ترها آن را با نام صحن نو می‌شناسند، به دستور فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۲۳۳ ه.ق ساخته شد. این صحن زیبا ۴۳۳۵ متر مربع وسعت دارد که طلاکاری آن در زمان ناصرالدین‌شاه انجام شده است. صحن آزادی در ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) و در پایین پای ایشان، قرار دارد.
این صحن دارای ۴ ایوان به نام‌های ایوان طلا در ضلع غربی، ایوان باب‌اسلام در بخش شرقی، ایوان ساعت در قسمت جنوبی و ایوان باب‌الحکمه در شمال صحن است. ایوان طلای ناصری با ارتفاع ۲۰ متر، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های حرم امام رضا است که طلاکاری‌های بی‌نظیر آن در زمان ناصرالدین‌شاه، عظمت خاصی به آن بخشیده است. ساعتی که در ایوان جنوبی صحن نو نصب شده است، نماد خاصی از آستان قدس است که مظفرالدین‌شاه، آن را به حرم هدیه کرده است. این ساعت، پیش‌تر در صحن انقلاب نصب شده بود.
صحن جامع رضوی
صحن جامع رضوی، وسیع‌ترین صحن حرم امام رضاست که ۱۱۷۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح شده است. این صحن پس از انقلاب ساخته شد و ۷۰۰۰۰ نمازگزار در آن جای می‌گیرند. صحن جامع رضوی محل برگزاری مراسم و سخنرانی‌های مختلف است که ۳ ایوان دارد و هر کدام، دو گلدسته طلاکاری‌شده با ارتفاع بیش از ۳۰ متر دارند.
صحن رضوی از باب‌الجواد، باب‌الرضا، خسروی نو و خیابان‌های امام رضا راه دارد و چندین حجره و غرفه در آن قرار گرفته است. نام دیگر این صحن، صحن پیامبر اکرم است.
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری پس از پیروزی انقلاب و در سال ۱۳۶۸ در حرم امام رضا ساخته شده است که مساحت فضای باز آن ۷۳۰۲ متر مربع است. در ۴ ضلع این صحن، ایوان‌های قرینه با الهام از معماری اسلامی قرار گرفته شده است.
صحن امام خمینی (ره)
این صحن، سومین صحن ساخته‌شده در حرم امام رضاست که سال ۱۳۲۴ بنا شده است. این صحن در ابتدا برای مراسم تشریفاتی و پذیرایی از سران کشورهای مختلف استفاده می‌شد که دکان‌هایی قدیمی، موزه و کتابخانه در آن قرار داشت. در سال ۱۳۵۳ بخشهای مختلف این صحن، تخریب و به فضای آن اضافه شد که وسعت آن به ۱۰ هزار متر مربع رسید. این صحن که به نام صحن بعثت نیز شناخته می‌شود، دارای دو ایوان در قسمت شرقی و غربی خود است. با افزایش زائرین و کمبود فضا، در سال ۱۳۸۱ این صحن تغییر کاربری داد، فضای سرپوشیده در آن ایجاد شد و صحن امام خمینی (ره) نام گرفت.
صحن قدس
صحن قدس در ضلع جنوبی حرم امام رضا قرار دارد و با مساحت ۲۵۱۰ و زیربنای ۱۲۷۰۰ متر مربع، کوچک‌ترین صحن آستان قدس رضوی است. این صحن در سال ۱۳۷۳ ساخته شده و اطراف آن با مسجد گوهرشاد، بست شیخ بهایی، صحن جامع رضوی و موزه امام خمینی محصور شده است. در میانه این صحن، سقاخانه‌ای به‌شکل بیت‌المقدس با مقیاس یک‌هشتم قرار دارد که گنبد آن از طلا ساخته شده است.
صحن هدایت
مساحت این صحن، تقریبا ۱۷۹۸۰ متر مربع است و در قسمت شمالی حرم امام رضا قرار گرفته است. نام این صحن در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ به صحن حسن مجتبی (ع) تغییر یافت.
صحن غدیر
صحن غدیر در جنوب‌غربی حرم امام رضا قرار گرفته است و ۱۴۴۵۳ متر مربع وسعت دارد. این صحن نیز پس از انقلاب ساخته شد و از بخش غربی با مجتمع تجارتی خدماتی غدیر، از شرق با صحن جمهوری و از ضلع شمال‌غربی با سردر شیرازی، ارتباط دارد.
صحن کوثر
صحن کوثر در شمال‌شرقی حرم مطهر امام رضا بنا شده است و ۱۵۲۶۶ متر مربع وسعت دارد. این صحن با سنگ، کاشی‌های معرق و آجر، مزین شده است و از صحن جامع رضوی، صحن هدایت و خیابان نواب صفوی می‌توان به آن رسید.
بخشهای مختلف حرم امام رضا (ع)
هر بخش از حرم امام رضا، سرشار از شگفتی و زیبایی‌ست که معماری تاریخی و سنتی آن‌ها، بسیار جالب توجه است. اطلاع از جزئیات این بخش‌ها و داستان‌هایی که از سر گذرانده‌اند، خالی از لطف نیست. از این رو، در این بخش به سراغ بخشهای مختلف حرم رفته‌ایم و قصد داریم برخی از آن‌ها را با هم بررسی کنیم.
گنبد و گلدسته‌های زیبای حرم امام رضا (ع)
گنبد طلایی حرم امام رضا که دل زائران این حرم را به لرزه درمی‌آورد و اشک را بر گونه‌هایشان جاری می‌کند، جلوه‌ای بی‌نظیر از معماری اسلامی است. این گنبد از دو پوسته درونی (آهیانه) و بیرونی (خود) تشکیل شده است.
آهیانه از درون حرم دیده می‌شود و اولین و قدیمی‌ترین پوسته گنبد است که به آن قبه می‌گویند. بخش بیرونی گنبد، همان گنبد طلاکاری‌شده کنونی است. بین این دو پوشش ۱۳ متر فضای خالی قرار دارد. اولین قبه، طبق روایات همان بقعه‌ای است که مأمون برای پدرش در طوس ساخت. البته برخی معتقدند این بقعه، ساخت مأمون نیست و از قبل در باغ حمیدبن‌قحبطه وجود داشته است.
در برخی کتب تاریخی، اشاره شده است که قبه منسوب به مأمون، بر اثر حمله سبکتکین و حوادث دیگری تخریب شد. سپس سلطان محمود غزنوی در سال ۴۰۰ ه.ق آن را بازسازی کرد و قبه جدیدی بر مزار قرار داد. پس از او، شرف‌الدین ابوطاهر قمی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، روضه منوره را تغییر داد و گنبدی روی قبه احداث کرد که پس از بیش از ۹ قرن هنوز هم پابرجاست.
نخستین‌بار، شاه طهماسب این گنبد را طلاکاری و خشت‌های آن را با طلا تزیین کرد. او دستور داد تا کاشی‌های بقعه را جمع و آن را با ورقه مس با رویه طلا تزیین کنند. اما پس از تاراج گنبد توسط ازبک‌ها، این بار شاه عباس بود که دستور بازسازی و مرمت خشت‌های طلا را داد.
در سال ۱۰۸۴ زلزله سنگینی مشهد را لرزاند که مجددا به گنبد آسیب وارد کرد. پس از این زلزله، شاه سلیمان صفوی فرمان مرمت بنا را صادر و اقدام به طلاکاری مجدد آن کرد. بار دیگر در اثر حمله روس‌ها، گنبد دچار آسیب شد که این بار دولت پهلوی دست‌به‌کار شد و گنبد را تعمیر کرد. به دلیل گذشت زمان، خشت‌های استفاده‌شده در گنبد فرسوده شدند که در سال ۱۳۵۸، ورقه‌های مسی با روکش طلا جایگزین خشت‌های قدیمی شد و استحکام بنا را افزایش داد.
گلدسته‌های حرم امام رضا (ع)
گلدسته‌ها بخش مهمی از عناصر معماری اسلامی هستند که در مکان‌های مذهبی به چشم می‌خورند. برخی گنبد و گلدسته را به سر و دست انسانی تشبیه می‌کنند که در حال نیایش با خداوند است! حرم امام رضا، با درنظرگیری دو گلدسته مسجد گوهرشاد، ۱۲ گلدسته دارد که ارتفاع آن‌ها با هم متفاوت است.
مناره‌های حرم عبارتند از:
- دو مناره صحن انقلاب با ارتفاع ۵/۴۰ متر و روکش طلا؛
- دو مناره در صحن جمهوری اسلامی با ارتفاع ۳۵ متر و آراسته با طلا و کاشی؛
- ● 4 مناره در بخشهای شرقی و غربی صحن رضوی با ارتفاع ۵۷ متر؛
- ● 2 مناره در صحن جامع با ارتفاع ۷۰ متر؛
- ● ۲ مناره در مسجد گوهرشاد با ارتفاع ۴۱ متر.
رواق‌های حرم امام رضا (ع)
رواق به فضاهای ستون‌دار و سرپوشیده گفته می‌شود که در مکان‌های مذهبی به چشم می‌خورند. رواق‌های حرم امام رضا نشانی از دوره‌های مختلف تاریخی دارند که به‌شکل‌های گوناگون در حرم به چشم می‌خورند. آستان قدس رضوی ۲۷ رواق دارد که عبارتند از:
- رواق دارالحفاظ؛
- رواق گنبد حاتم‌خانی؛
- رواق دارالسیاده؛
- رواق توحید خانه؛
- رواق گنبدالله وردیخان؛
- رواق دارالفیض؛
- رواق دارالشرف؛
- رواق دارالشکر؛
- رواق دارالسعاده؛
- رواق دارالضیافه؛
- رواق دارالسلام؛
- رواق دارالعزه؛
- رواق دارالسرور؛
- رواق دارالذکر؛
- رواق دارالزهد؛
- رواق دارالعباده؛
- رواق شیخ بهائی؛
- رواق دارالاخلاص؛
- رواق دارالاجاجه؛
- رواق دارالولایه؛
- رواق دارالرحمه؛
- رواق دارالهدایه؛
- رواق دارالحجه؛
- رواق دارالکرامه؛
- رواق دارالمرحمه؛
- رواق دارالقرآن؛
- رواق حضرت معصومه (س) و حضرت زهرا، رواق کوثر، غدیر و دو رواق دیگر که در زیر بست شیخ طوسی و شیخ حر عاملی قرار دارند و در مجموع ۵۷۰۰۰ متر مربع وسعت دارند.
هر یک از این رواق‌ها، برای کاربرد خاصی در نظر گرفته می‌شوند. رواق امام خمینی، بزرگترین رواق حرم است که ۹۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و برنامه‌های مذهبی، سیاسی و نماز جمعه در آن برگزار می‌شود. رواق شیخ طوسی برای مراسم عقد تازه‌عروس و دامادانی است که علاقه‌مند به آغاز زندگی مشترک در جوار حرم امام رضا هستند.
جدیدترین رواق حرم نیز دارالمرحمه است که در سال ۱۳۹۲ ساخته شده و همچنین کوچک‌ترین رواق حرم، دارالعزه با مساحت ۷۳۰۰۰ متر مربع است. رواق دارالحفاظ نیز به دستور بانو گوهرشاد ساخته شده است و محل قرائت قرآن توسط قاریان است.
صندوق حرم امام رضا (ع)
قدمت اولین صندوقی که روی مزار امام رضا (ع) نصب شد، به قرن چهارم ه.ق برمی‌گردد. دومین صندوق که صندوق چوبی با بست‌های نقره بود را انوشیروان زرتشتی به حرم امام رضا هدیه کرد که با مشاهده کراماتی از شاه خراسان، مسلمان شده بود. این صندوق در سال ۵۰۰ ه.ق روی مزار امام رضا (ع) نصب شد.
در سال ۱۰۲۲ صندوق دوم، توسط شاه عباس صفوی با صندوقی با روکش طلا جایگزین شد. این صندوق سال‌ها بر مرقد امام نصب بود تا در سال ۱۳۱۱ به دلیل فرسودگی از سرداب خارج و به موزه منتقل شد. همچنین طلاهای آن صرف خرید املاک برای حرم شد. در همین سال، صندوق چهارم از جنس سنگ مرمر شاندیز بر حرم نصب شد که این صندوق نیز در سال ۱۳۷۹ با نصب ضریح جدید برداشته شد و سنگ سبز مرمر یک متری جای آن را گرفت.
ضریح‌های حرم امام رضا (ع)
و اما داستان ضریح شاه خراسان از کجا شروع شد؟ اولین ضریحی که روی حرم امام رضا نصب شد، از جنس چوب بود که با طلا و نقره تزیین شده بود. این ضریح در زمان شاه طهماسب ساخته و روی صندوق چوبی که بر سر مزار قرار گرفته بود، نصب شد. ضریح اول پس از اینکه برداشته شد، به موزه منتقل شد و به جای آن ضریح نگین‌نشان نادری روی حرم قرار گرفت. این ضریح را نوه نادرشاه وقف حرم مطهر امام رضا کرد که تا سال ۱۳۷۹ در قسمت داخلی ضریح چهارم قرار داشت.
ضریح سوم در زمان قاجار ساخته شد. این ضریح سازه‌ای فولادی با طوقه طلایی و سقف شیروانی بود که در سال ۱۳۳۸ جای خود را به ضریح شیر و شکر داد. ضریح شیر و شکر که به طلا و نقره نیز معروف است، به نشانه ۱۴ معصوم، ۱۴ محراب داشت. این ضریح پس از واقعه تروریستی سال ۱۳۷۳ به همراه قسمت زیرینش برداشته و به موزه آستان قدس منتقل شد.
ضریح پنجم هم اثر استاد فرشچیان است که با همکاری هنرمندان بزرگ، طراحی و ساخت آن تکمیل شد. ساخت این ضریح ۷ سال زمان برد و سرانجام در سال ۱۳۷۹ در روز عید سعید قربان، روی مزار شمس‌الشموس نصب شد. ضریح کنونی ۱۲ تن وزن دارد، همچنین در ابعاد ۷۸/۴ در ۷۳/۳ با ارتفاع ۹۶/۳ ساخته شده و جنس آن از فولاد، آهن، نقره و طلاست.
سنگ‌‌مزارهای حرم امام رضا (ع)
به‌طور کلی، ۳ سنگ برای مزار امام رضا (ع) تا به امروز به کار گرفته شده است. اولین سنگ، مربوط به سال ۵۱۶ ه.ق و دوره سلجوقیان بود. این سنگ ابعادی در اندازه ۶*۳۰*۴۰ سانتی‌متر داشت و از سنگ مرمر ساخته شده بود که پس از تعویض، به موزه آستان قدس منتقل شد.
سنگ دوم، سنگی است که در مدفن سرداب نصب شده است. این سنگ از مرمر آهکی سفید و در طول ۶۰ سانتی‌متر و عرض ۴۰ سانتی‌متر ساخته شده است. سومین سنگ مزار، در سال ۱۳۷۹ و هم‌زمان با قراردادن ضریح پنجم روی حرم امام رضا (ع) قرار گرفت. این سنگ از معادن توران‌پشت در یزد استخراج شد که رنگ سبز چمنی دارد و در ابعاد ۲۰/۲ در ۱۰/۱ با ضخامت ۱ متر ساخته شده است.
مساجد حرم امام رضا (ع)
دو مسجد در محوطه حرم امام رضا (ع) قرار گرفته است. مسجد گوهرشاد بنایی با معماری چشم‌نواز و سنتی ایرانی است که به فرمان بانو گوهرشاد در قرن نهم ه.ق ساخته شد. گوهرشاد همسر میرزا شاهرخ تیموری بود و بنایی که به دستور او ساخته شد، نخستین مسجد چهار ایوانه در خراسان بود.
مسجد گوهرشاد در ضلع جنوبی حرم امام رضا (ع) قرار گرفته است و ۲۸۷۳ مترمربع وسعت دارد. این بنا یکی از شاهکارهای معماری است که ۷ شبستان دارد. گنبد و گلدسته‌های این مسجد با معرق‌کاری‌های و گچ‌بری‌های بی‌نظیرش، گواهی بر شکوه معماری دوران تیموری است.
مسجد دیگری که در حرم امام رضا واقع شده، مسجد بالاسر حضرت است که در بالای سر شاه خراسان قرار گرفته است. این مسجد، قدمتی ۱۰۰۰ ساله دارد و به کاشی‌های ۶ ضلعی زیبا و سنگ‌های مرمر آراسته شده است.
مهمان‌سرای حرم امام رضا (ع)
مهمان‌سرای حرم امام رضا (ع) یک مکان رفاهی در آستان قدس رضوی است که غذای رایگان در اختیار زائران قرار می‌دهد. برای دریافت نذری و تبرک از مهمان‌سرای شاه خراسان، نیاز به دعوت‌نامه است که از طریق برنامه رضوان یا ارسال پیامک حاوی عدد ۳ به سامانه ۸۸۰۰، می‌توان در قرعه‌کشی ثبت‌نام و آن را دریافت کرد.
سایر بخشهای حرم امام رضا (ع)
از سایر بخشهای حرم مطهر امام رضا، می‌توان به موزه مرکزی، موزه فرش، موزه مردم‌شناسی و گنجینه نفایس اشاره کرد. در این موزه‌ها، آثار ارزشمند و تاریخی فراوانی به چشم می‌خورند که تجربه‌ای جالب و متفاوت در میان فضای معنوی حرم است. بنیاد پژوهش‌های اسلامی، دارالشفاء امام رضا (ع)، کتابخانه مرکزی و گوهرشاد، ۳ گورستان ثامن‌ائمه و مرکز همایش‌ها و نمایشگاه آستان قدس از سایر بخشهای قابل توجه در حرم است.
حرم امام رضا (ع) چه امکاناتی دارد؟
حرم امام رضا،سالانه حدود ۳۰ میلیون زائر دارد که در روزهای خاص، تعداد زائران آن افزایش می‌یابد. بااین‌حال، هر نقطه از این بنای باعظمت، همیشه تمیز، معطر و پاکیزه است. از امکانات حرم رضوی، می‌توان به پارکینگ‌های حرم، دستگاه‌های برقی زائربر برای افراد کم‌توان، سرویس‌های بهداشتی، وضوخانه و آب‌سردکن و… اشاره کرد.
دانستنی‌هایی جالب از حرم امام رضا (ع)
این مکان مذهبی و معنوی، علاوه بر این که فضایی برای آرامش و نزدیکی به خداوند است، داستان‌ها و اسرار جالبی را در دل خود جای داده است. برخی از حقایق جالب را در ادامه شرح داده‌ایم.
- گنجینه‌ای از کتاب‌های خطی، چاپی، چاپ سنگی در حرم امام رضا (ع) قرار دارد که قدمت برخی از کتاب‌ها به ۱۲ قرن می‌رسد.
- ضریح مطهر امام رضا (ع)، ۱۲ تن وزن دارد و از طلا و نقره ساخته شده است.
- در سال ۶۱۸ هجری قمری، شهر طوس مورد حمله مغولان قرار گرفت و آن‌ها برخی از اموال حرم را به غارت بردند.
- در سال ۱۳۳۰ روس‌ها، آستان قدس رضوی را به توپ بستند و ضمن آسیب جدی به حرم، زائرین بسیاری را به شهادت رساندند.
- در خرداد سال ۱۳۷۳ و در روز عاشورا، در حرم امام رضا (ع) توسط گروه تروریستی، بمب‌گذاری انجام شد که به بخش‌هایی از بنا آسیب وارد کرد. پس از این اتفاق، زائرین قبل از ورود به حرم بازرسی می‌شوند.
- حدود ۲۸۰۰۰ لامپ و ۶۰۰۰ لوستر با قدمت‌های متفاوت در این مکان نصب شده است که در شب، بسیار دیدنی و تماشایی هستند.
- در پیرامون ضریح امام رضا (ع)، ۱۴ دهانه قرار گرفته است که نشانه ۱۴ معصوم است.
- سالانه ۷۰۰ هزار مُهر جایگزین مهرهای آسیب‌دیده و شکسته حرم امام رضا (ع) می‌شوند.
- قدمت تاریخی بنا، معماری سنتی و وجود اشیای باارزش، سبب شده است که این مکان به‌عنوان یک موزه مذهبی شناخته شود.
- در این مکان مذهبی، مقبره افراد دیگری همچون پیر پالان‌دوز، حر عاملی، شیخ بهایی و شیخ طبرسی نیز وجود دارد.
دسترسی به حرم امام رضا (ع)
برای رسیدن به حرم مطهر، راه‌های مختلفی پیش رو دارید که در ادامه، هر یک را بررسی می‌کنیم.
خودروی شخصی
مسیرهای منتهی به حرم امام رضا،معمولا پرترافیک هستند و شما باید زمان زیادی را صرف رسیدن به حرم کنید. بااین‌حال، اگر دوست دارید با خودروی شخصی خود به حرم مطهر بروید، پارکینگ‌های مختلفی در محوطه حرم تعبیه شده است که می‌توانید خودروی خود را آنجا پارک کنید. اگر از سمت غرب به حرم می‌روید، از مسیر منتهی به میدان شهدا به خیابان شیرازی بروید و از زیرگذر حرم به پارکینگ حرم وارد شوید. برای رسیدن به حرم از شرق، از خیابان نواب وارد زیرگذر حرم شوید و اگر از بخش جنوبی به حرم می‌روید، وارد بلوار امام رضا و میدان بیت‌المقدس شوید و سپس وارد زیرگذر حرم شوید.
مترو
بسیاری از مسافران، ترجیح می‌دهند از مترو استفاده کنند تا زمان خود را در ترافیک تلف نکنند. برای رسیدن به حرم با مترو، می‌توانید در ایستگاه‌های شهدا (شرق)، هفده شهریور و شهید مفتح (غرب) و بسیج (جنوب) پیاده شوید و خود را به حرم برسانید.
اتوبوس
اتوبوس‌ها در نقاط مختلف شهر دیده می‌شوند و هزینه بسیار کمتری نسبت به تاکسی‌ها، اسنپ و سایر گزینه‌ها دارند. از هر جایی که هستید، سوار اتوبوس‌های منتهی به حرم شوید و در ایستگاه‌های نزدیک حرم مانند بسیج پیاده شوید و خود را به حرم برسانید.
چرا به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) برویم؟
حرم امام رضا فضایی بسیار روحانی و معنوی دارد. این فضای معنوی، آرامشی خاص در دوست‌دارانش ایجاد می‌کند و فرصتی به شما می‌دهد تا لحظه‌ای به دور از دغدغه‌های زندگی و فضای مادی، با خود و خدای خود خلوت کنید.
حضور در این مکان مذهبی با معماری بی‌نظیر و چشم‌نواز و فضای معطر داخل حرم، تجربه آرامش‌بخشی برای‌تان به ارمغان می‌آورد که در کمتر جایی می‌توان آن را یافت. پرسه در حرم و در حوالی کبوترهای رها و آزاد آن، آرزوی بسیاری از شیعیان است. از طرفی، اگر از علاقه‌مندان به معماری ایرانی – اسلامی هستید، این بنا شاهکاری تماشایی از این سبک است که ریزه‌کاری‌های فراوانی را در خود جای داده است. آینه‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و معرق، تنها بخش بسیار کوچکی از این بنای باشکوه هستند.
همچنین شهر مشهد دارای جاذبه‌های تاریخی و دیدنی بسیاری است که می‌توانید در سفرتان به آستان قدس رضوی از آن‌ها دیدن کنید. کمی سیاحت در کنار زیارت امام هشتم، ترکیب بی‌نظیری برای استراحت و آرامش است.
خیابان‌های اطراف حرم امام رضا (ع)
در اطراف حرم، خیابان‌ها و کوچه‌های فرعی فراوانی قرار گرفته است؛ اما ۴ خیابان اصلی که از بخشهای مختلف شهر به حرم منتهی می‌شوند، شامل خیابان نواب، خیابان شهید طبرسی، خیابان امام رضا و خیابان شیرازی می‌شوند. خیابان نواب در ضلع شرقی، خیابان شهید طبرسی در ضلع شمالی، خیابان امام رضا در ضلع جنوبی و خیابان شیرازی در ضلع غربی حرم واقع شده‌اند.
هتل‌های اطراف حرم امام رضا (ع)
مشهد هر ساله، میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر است که برای اقامت نیاز به هتل، مهمان‌سرا و اقامتگاه‌های بوم‌گردی دارند. در اطراف حرم امام رضا،هتل‌های بسیاری دیده می‌شوند که هر یک با توجه به امکانات و مسافتی که نسبت به حرم دارند، قیمت‌های متفاوتی دارند. برخی از هتل‌ها عبارتند از:
- هتل قصرالضیافه: این هتل یکی از مجهزترین هتل‌های اطراف حرم است که بافتی سنتی و زیبا دارد.
- هتل مدینه‌الرضا: این هتل ۵ ستاره در نزدیکی حرم امام رضا قرار دارد؛ یعنی ۸۶ متر با آن فاصله دارد.
- هتل مجلل درویشی: این هتل لوکس ۲۳ طبقه دارد و در حدود ۴/۱ کیلومتری حرم امام رضا (ع) واقع شده است.
- هتل الماس ۲: این هتل یکی دیگر از هتل‌های لوکس اطراف حرم است که دارای دکوراسیون به سبک‌های مختلف است.
- سایر هتل‌ها: از سایر هتل‌های اطراف حرم، می‌توان به هتل جواد، هتل اترک، هتل الماس، هتل کیانا، هتل رضویه، هتل لیان، هتل ادریس و… اشاره کرد.
زمان بازدید از حرم امام رضا (ع)
آستان قدس رضوی در همه روزهای هفته و ۲۴ ساعته، پذیرای زائرین و مهمانان این مکان روحانی و معنوی است. پس هر زمان که دلتان هوای حرم را کرد، می‌توانید به زیارت بروید.
تور مجازی از حرم امام رضا (ع)
اگر دلتنگ حال‌وهوای حرم هستید و دلتان پر می‌کشد تا دقایقی را در آن به زیارت و گشت‌وگذار بپردازید، اما در حال حاضر، امکان سفر به مشهد را ندارید، می‌توانید از طریق وب‌سایت تور مجازی حرم امام رضا (ع) به زیارت مجازی در حرم امام رضا بپردازید.
چه زمانی به مشهد و زیارت حرم امام رضا (ع) برویم؟
تماشای حرم مطهر امام رضا در هر فصلی جذاب و تماشایی است. اما پیشنهاد می‌کنیم تا نکاتی را هنگام سفر به این مکان دیدنی در نظر بگیرید. نکته اول، توجه به شرایط آب‌وهوایی است که بهتر است در فصلی به این شهر سفر کنید که هوا متعادل باشد.
نکته دوم، شلوغی حرم است. حرم امام رضا (ع) همواره میزبان هزاران زائر است که برای زیارت، مشتاقانه به این مکان می‌روند. اما توجه کنید که در روزهای تعطیل، تعداد زائران بسیار بیشتر است و امکان زیارت را برای شما دشوار می‌کند. همچنین تهیه بلیت سفر برای روزهای تعطیل، بسیار سخت‌تر است و باید از روزها و هفته‌ها قبل برای تهیه آن اقدام کرد.
حرم امام رضا (ع)؛ تجربه سفری معنوی در خراسان رضوی
حرم امام رضا (ع) بزرگترین مرکز مذهبی در ایران است که هر سال، افراد زیادی برای زیارت به آنجا می‌روند. این مکان مذهبی با معماری سنتی و ایرانی بی‌نظیرش، در طول تاریخ دچار تحولات زیادی شده و ماجراهای عجیبی را از سر گذرانده است که در این مطلب، به بخشی از آن‌ها اشاره کرده‌ایم. اگر علاقه‌مندید تا یک سفر زیارتی و سیاحتی را تجربه کنید، مشهد مکان مناسبی برای شماست. این شهر علاوه بر اینکه آستان مقدس قدس رضوی را در خود جای داده است، جاذبه‌های توریستی و گردشگری فراوانی نیز در دل خود دارد که لذت یک سفر فوق‌العاده را برای‌تان فراهم می‌کنند. خوشحال خواهیم شد در بخش نظرات، شما نیز از تجربه‌ها و خاطرات خود در این حرم مطهر برای‌مان بنویسید.
سوالات متداول درباره حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا (ع) دارای چند صحن است؟
۹ صحن به نام‌های صحن آزادی، صحن انقلاب، صحن جمهوری، صحن قدس، صحن غدیر، صحن کوثر، صحن جامع رضوی، صحن هدایت و صحن بعثت دارد.
رستوران‌های نزدیک حرم کدامند؟
رستوران لاله (۱/۲ کیلومتر)، رستوران فیروزه (۱/۲ کیلومتر)، رستوران علی و پسران (۲ کیلومتر)، رستوران الماس (۱/۲ کیلومتر) و رستوران ادیب (۹/۲ کیلومتر).
جاهای دیدنی اطراف حرم امام رضا (ع) کدامند؟
بازار رضا، آرامگاه نادرشاه افشار، خانه تاریخی داروغه مشهد، بقعه خواجه ربیع، پارک ملت، پارک آبی آفتاب، موزه بزرگ خراسان و…
چگونه نذری مهمان‌سرای حرم مطهر امام رضا را دریافت کنیم؟
در اپلیکیشن رضوان درخواست دهید یا عدد ۳ را به سرشماره ۸۸۰۰ ارسال کنید تا در قرعه‌کشی شرکت کنید.
حرم امام رضا (ع) چقدر وسعت دارد؟
مساحت حرم امام رضا (ع) تقریبا یک میلیون متر مربع است که گنجایش ۷۰۰ هزار زائر را داراست.
