دیپلمات های برجسته تاریخ عمدتاً در ارتش یا از خانواده های علم و سیاست یا از کسانی که کارآفرین بودند به دنیا آمدند. سید عباس عراقچی از خانواده ای تاجر وارد عرصه سیاست شد. او در عین حال فرزند زمان خود به معنای دقیق کلمه است: او هم در جنگ تحمیلی و هم در عرصه دیپلماسی به خاطر آنچه تشخیص داد جان باخت.
امروز، با همه آنچه در دو دهه گذشته با فشارهای مختلف تحریمی بر ایران کم شده است، این کشور باید مسیر خود را دوباره تقویت کند. اگر به آنچه بر سرمان آمده است نگاه کنیم، می بینیم که مملو از تحمیل سیاست بقا به جای توسعه است و آن هم ناشی از تحریم های غیرموجه و توهمی است که در اصل بخشی از آنچه امنیت ایران نامیده می شود، بوده است. اتفاقی که در تحریم ها برای ما افتاد، انتخاب ما نبود، تحمیلی بود مشابه آنچه در شهریور سال 59 توسط صدام حسین اتفاق افتاد. مقاومت در برابر آن به همان اندازه دردناک، شرافتمندانه و در عین حال اجتناب ناپذیر بود. در این میان حتی ما ایرانی ها هم چندین بار برای رفع موانع پیش روی خود رفتیم و در نهایت در برجام به آن رسیدیم. این موفقیت، مانند هر چیزی که در واقعیت تاریخ برهنه رخ می دهد، مزیت سقوط و برخاستن را داشت و با شکست ایالات متحده کمتر تأثیرگذار شد.
اما آنچه ما از دستاورد اصلی برجام کنار گذاشته ایم، یکی اعتماد به خود در دیپلماسی و اعتماد به مردم خودمان است و دیگری نیاز به راه حل چند محوری برای مشکلات سیاست خارجی ما. که البته به این محدود نمی شود.
سیاست خارجی امروز ما نه تنها در موضوع هسته ای، بلکه به طور کلی نیازمند نوعی درایت عمیق مبتنی بر تجربه، دانش و تجربه است که از قضا چندان رایج نیست.
اگر بخواهیم و بتوانیم این بزرگترین زنجیر را از دست و پای کشور باز کنیم، اگر الان نمی شود، به هر حال، به وزیر امور خارجه ای نیاز داریم که بیش از همه دارای عناصر مهم در همه اعتبارات و جنبه های ملموس باشد. سیاست خارجی کشور به شرح زیر خواهد بود:
- این پتانسیل را دارد که مذاکرات را به جلو ببرد تا اختیارات داخلی و امکانات خارجی مانند گذشته هدر نرود.
- قادر به کسب اطلاعات و تصمیم گیری در زمینه سیاست خارجی باشد. ایجاد اجماع داخلی بین شاخه های مختلف قدرت یکی از مهمترین وظایف یک وزیر امور خارجه کارآمد است.
- در محیط بین المللی شناخته و شناخته شوید تا بتوانید از قدرت شخصی خود در مذاکرات استفاده کنید.
- او باید اعتماد به نفس یک وزیر خارجه را داشته باشد، بتواند با همه مقاومت ها مذاکره کند، در برابر همه فشارها مقاومت کند و در مواقع لزوم با تمام امید از مذاکره خارج شود.
- دارای مهارت های اساسی در سطح دیپلمات های موثر در محیط بین المللی،
- تجربه در مذاکرات فشرده،
همه اینها در عباس عراقچی ثبت شده است. علاوه بر این، این کشور دارای قابلیت ها و موقعیت های مشابهی در فضای داخلی سیاست ایران است و علی القاعده باید بتواند از این ارتباطات جدایی ناپذیر به نفع ارتقای منافع ملی، امنیت ملی و افتخارات ملی در ماموریت سیاست خارجی خود استفاده کند.
بنابراین، با توجه به شرایط کنونی ایران، برای همه گزینه های ممکن سیاست خارجی، اولاً باید یک انتخاب معتدل و کارآمد با ویژگی های منحصر به فرد فوق الذکر صورت گیرد و ثانیاً بیشترین آرا در شورای اسلامی باشد. برای او این مهم ترین پشتوانه پشت میز مذاکره است و ثالثاً از زمانی که به سمت وزیر انتخاب شد باید حمایت همه جانبه دولت و مردم را داشته باشد. ایران ما در سیاست خارجی خود در موقعیت آزمون و خطا نیست و امروز پس از گذشت بیش از چهار دهه از انقلاب اسلامی، هیچکس در جهان فقدان نیروهای متخصص و مجرب را تحمل نمی کند.
نکته دیگر در مورد وزیر خارجه پیشنهادی برای دولت چهاردهم این است که او از وزارت خارجه آمده و بیش از هرکس دیگری این راه را قدم به قدم طی کرده است. معنای مهم این امر، توانایی اصلاح امور داخلی وزارت متبوع شماست، چیزی که امروز واقعاً باید به آن پرداخته و در ظرفیت های سنتی خود بازآفرینی شود.
اما آنچه که وزیر امور خارجه باید به آن توجه کند، انتخاب معاونان، مشاوران و مدیرانی است که بدون توجه به سطح سازمانی و تحمیل چارت سازمانی و تقویم ارتقای کارمندان وزارتخانه، به ارتقای کیفیت این جنبه از حکومتداری کمک کنند . . برای جان تازه ای به ستاد وزارت امور خارجه، شاید لازم باشد افرادی از دانشگاه را به رأس هرم اضافه کرد که در عین پیشرفت کار، می توانند ساختار رو به زوال را نیز احیا کنند.
به خصوص در موضوع مهم دیپلماسی هسته ای، ممکن است لازم باشد وزیر امور خارجه یک مشاور یا دستیار داشته باشد که بتواند ارتباط روزانه و شفاف بین طرف های مختلف این موضوع از جمله سازمان انرژی اتمی، کمیسیون وین، هیئت و دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بسیاری از مواردی که در مذاکرات یا اقدامات دیپلماتیک ضروری است، هماهنگ نمی شود و در نتیجه فرصت ها هدر نمی رود.
موضوع مهم دیگر دیپلماسی اقتصادی است که ذاتاً محتوای جدیدی در وزارت خارجه ایران است که مبنای سیاسی دارد. بنابراین، ممکن است برای معاون دیپلماسی اقتصادی رئیس جمهور واقع بینانه تر باشد که از بخش خصوصی یا از دانشگاهی با تجربه تجاری قبلی در بخش خصوصی انتخاب شود که درک درستی از مشکلات واقعی تجاری داشته باشد. اصولاً پرسنل وزارت امور خارجه هیچ کشوری با توجه به خاستگاه کاری خود لزوماً اطلاعات واقعی و به روزی از شرایط تجارت بین الملل ندارند مگر اینکه در این زمینه آموزش دیده و آموخته باشند. البته در این زمینه علاوه بر موضوع اعزام مشاوران تجاری موثر به کشورهای مختلف، ارتباط با وزارت امور خارجه و اتاق بازرگانی ضروری است.
به گفته وزیر جدید امور خارجه، سومین اولویت سازمانی، دیپلماسی علمی و فناوری است. این چیزی است که با توسعه محتوا و نه سازماندهی معاونت پژوهشی وزیر و مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، نباید به چارچوب رسمی سیاسی و مواردی مانند نحوه رسیدگی محدود شود. آموزش بین المللی بازرگانی و تسهیل ارتباط علمی و فناوری بین دانشگاه ها و مراکز علمی و فناوری کشور با جهان.
همه اینها از فردی خواهد بود که پیشرفت تجارت را درک کند، سابقه سیاست داشته باشد و دیپلماسی، فناوری، تحقیق و علم را در اولویت قرار دهد و همچنین درک درستی از موضوع هسته ای و در لحظه کنونی داشته باشد. سید عباس عراقچی گزینه ای بهینه برای پیاده سازی چنین نظام سازمانی است که محتوا محور و نتیجه محور بوده و اولویت های اصلی کشور را پیش می برد. اینکه فراهم کردن فرصت برای نسل های جدید در عرصه سیاست خارجی و فضای دانشگاهی، ضمن هدایت کشور، زمینه بروز استعدادها و اشتغال جوانان را فراهم می کند که در آینده دست کشور را برای انتخاب کارگزاران بازتر می کند. سید عباسی عراقچی از فردای رای اعتماد به شورای معاونت جوان و سرحال نیاز دارد.
311311
