برخی از کارشناسان معتقدند سینمای غیردولتی در کشور وجود ندارد، زیرا فیلم ها مستقیماً از دولت بودجه می گیرند یا حداکثر حمایت مالی دارند یا به طور غیرمستقیم از لابی و رانت استفاده می کنند. مسعود فراستی منتقد مشهور سینما پیش از این گفته بود: سینمای ایران ملک دولت است. این پول 100 درصد پول دولتی است و هیچ تولیدکننده خصوصی نداریم. سینما باید با استودیو و شرکت تولید خصوصی تشکیل شود. نه با تولید نیمه دولتی و نیمه خصوصی. فیلم ها هم از نظر سرمایه و هم از نظر مدیریت دولتی هستند. ما تهیه کننده به معنای جدی کلمه نداریم. دوستان عمدتاً مدیران تولید هستند. برای تولید فیلم از جایی پول می گیرند و تقسیم می کنند.» به معنای دقیق کلمه، سینمای خصوصی، مستقل یا غیردولتی، سینمایی است که فیلمسازان با سرمایه شخصی و مستقل و غیردولتی فیلم می سازند و به نمایش می گذارند. اصولاً این نوع سینما در ایران امکان‌پذیر نیست، اما اگر بخواهیم سینمای خصوصی را برای ایران تعریف کنیم، باید به فیلم‌هایی اشاره کنیم که توسط نهادهای دولتی تولید می‌شوند آنها سینمای دولتی هستند.
فارابی مهمترین نهاد سینمایی دولتی در دهه های اخیر بوده و هست. این موسسه در چهار سال گذشته 10 فیلم اکران کرده است و در حالی که بازار اکران فروش بالایی را تجربه کرده است، فارابی حدود 90 میلیارد تومب ضرر کرده است. این آمار نشان می‌دهد که سینمای دولتی حتی در سال‌هایی که بیشترین فروش را داشت، صنعت شکست خورده است.
یک بازار رکود
فارابی برای ده فیلم اکران شده در جشنواره فیلم فجر در مجموع 127 میلیارد و 150 میلیون تومان هزینه کرد که تنها 38 میلیارد و 550 میلیون تومان آن برگشت خورد. خبرگزاری خبرآنلاین در گزارشی در این باره می نویسد: بنیاد سینمایی فارابی در ادامه گزارش های خود مبنی بر شفاف سازی قراردادها و حمایت از آثار سینمایی در راستای «قانون انتشارات و دسترسی آزاد به اطلاعات» گزارش این موارد را منتشر کرد. پشتیبانی از بهمن 1397 تا پایان تیر 1403. اکنون مروری داریم بر برخی از نتایج مالی فارابی در سال های 1401 و 1402 در زمینه تولید فیلم هایی که در جشنواره های فیلم فجر به نمایش درآمده و سپس در جشنواره فیلم فجر حضور داشتند. پرده سینما بر اساس این آمار تنها فیلم های «آپاراتچی» و «کت چرمی» توانسته اند پول خرج شده در گیشه را برگردانند، در حالی که بقیه فیلم ها حتی نتوانسته اند بخشی از بودجه دریافتی را پس بگیرند. کل بودجه هزینه شده برای این ده فیلم 127 میلیارد و 150 میلیون تومان بوده است. اما تنها مبلغی که از فروش این فیلم ها به دست آمده 38 میلیارد و 550 میلیون تومب بوده است. در واقع فارابی حدود سه برابر فروش اولیه را برای فیلم ها خرج کرده است.
سینما; صعود یا افول؟
سینمای ایران در فاصله 1 فروردین تا 31 خرداد موفق به فروش 490 میلیارد تومانی شد و 8.5 میلیون تماشاگر را به سینما جذب کرد. در آن زمان همه مدیران از رونق سینما هیجان زده بودند اما برخی از منتقدان این را نشانه رونق سینما ندانستند و گفتند فقط فروش سینما زیاد شده و این به معنای رونق سینما نیست.
رضا درسکار یکی از منتقدان سینما در این باره گفت: سینما رونق نداشته است، فروش بالا به معنای رونق سینما نیست. مشکل افت گسترده فیلمسازی و از بین رفتن قافیه در مجموعه ای از فیلم های بی کیفیت و بی کیفیت به نام فیلم های طنز است که از هنر سینما پایین تر است. همین امر ساده ترویج تولید گسترده این نوع آثار داستانی و مثلاً کمدی باعث تخریب نظام تولید شده است. هیچ تهیه کننده یا مدیر فیلمبرداری دیگر نمی تواند یا نمی خواهد به ژانرهای واقعی فیلم بپردازد. این یک فاجعه ملی است که بعداً تأثیر خود را خواهد گذاشت.
گسترش انتقادات از وضعیت سینما و فیلمسازی در شرایطی است که ضررهای مالی کلان برخی موسسات سینمایی باعث کاهش ظرفیت تولید این موسسات شده است. همه این شرایط در حالی رخ داد که دولت نیز با کسری بودجه قابل توجهی مواجه است و بنابراین احتمالاً نمی تواند حمایت گسترده ای از فیلم هایی که می خواهد ارائه کند. با این پیش نیازها به نظر می رسد دولت باید برای بازگرداندن سرمایه و جلوگیری از ضرر و زیان، کمدی بسازد یا حداقل از حمایت از فیلم ها دست بردارد.
