پیش از این روز یکشنبه 16 خرداد هیثم بنطارق، مقام ارشد این کشور عربی در مرز خلیج فارس وارد تهران شده بود. اما تقریبا بعد از این سفرها خبری از مذاکرات ایران و کشورهای غربی نبود. نزدیک به سه هفته پیش و در بحبوحه گمانه زنی ها درباره دستیابی ایران و آمریکا به یک توافق کوچک یا تفاهم نانوشته، پایگاه خبری خاورمیانه از تعلیق مذاکرات تهران و واشنگتن با اشاره به اختلاف نظر بر سر آزادی زندانیان دارای تابعیت دوگانه خبر داد. اوایل هفته جاری، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا بار دیگر تاکید کرد که در حال حاضر هیچ تفاهمی درباره موضوع احیای توافق هسته ای و آزادی زندانیان آمریکایی در ایران وجود ندارد.
این در حالی است که در مذاکرات اخیر ایران و غرب، یعنی هم آمریکا و هم اروپا، میانجی هایی مانند عمان و قطر نقش پررنگی داشتند. در داستان مذاکرات نیابتی ایران و آمریکا که در ماه می منتشر شد، «عمان» صحنه این مذاکرات بود که میان برت مک گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه شورای امنیت ملی کاخ سفید و علی باقری، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران انجام شد. . علاوه بر این، باقری روز سه‌شنبه ۲۳ ژوئن در توییتی نوشت که با همتایان اروپایی خود در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی دیدار و درباره موضوعات مختلف و نگرانی‌های دوجانبه گفت‌وگو کرد.
در شرایطی که گروه 1+5 عملا کارکرد گذشته خود را از دست داده است. مذاکرات ایران با غرب در کشورهای منطقه بسیار مهم است. چرا که اگر گروه 1+5 هنوز وجود داشت، جلسات در کشورهای اروپایی برگزار می شد، حال با توجه به سفر روز دوشنبه وزیر امور خارجه عمان، این سوال مطرح می شود که آیا مسقط همچنان میانجیگری را در دستور کار خود دارد و پیامی آورده است یا طرحی برای تهران، زیرا همانطور که گفته شد آخرین رایزنی های ایران و غرب نیز در مسقط یا ابوظبی انجام شده است. همچنین در رایزنی وزرای امور خارجه ایران و عمان دوشنبه شب تاکید شد که این دیدار فرصتی برای بررسی توافقات قبلی و ارزیابی پیشرفت امور و اجرای توافقات قبلی سران دو کشور بود. یکی از موضوعاتی که در سفر سلطان عمان به تهران مطرح شد، موضوع هسته ای بود.
همزمان در روز گذشته محور قطر نیز فعال شد. در همین راستا، سایت وزارت امور خارجه قطر بیانیه ای درباره گفتگوی تلفنی شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه این کشور با جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا منتشر کرد. در این بیانیه با اشاره به موضوعات گفت و گوی آل ثانی و سالیوان آمده است: در این تماس تلفنی همکاری های دوجانبه و مشارکت راهبردی دو کشور و برخی مسائل بین المللی و منطقه ای به نفع دو کشور مطرح شده است. کشورها به ویژه توافق هسته ای مورد بحث قرار گرفت. قطر یکی از کشورهای حامی احیای توافق هسته ای در منطقه است و نقش موثری در تسهیل مذاکرات نیابتی ایران و آمریکا از جمله در زمینه تبادل زندانیان و احیای توافق هسته ای داشته است. به همین ترتیب، شاید یکی از مواردی که در سفر وزیر عمان به تهران در دستور کار قرار گرفت، موضوع یمن بود. زیرا هنوز پیشرفتی در یمن حاصل نشده است، در حالی که عمان میانجی اصلی گروه های حوثی و سایر گروه ها با عربستان سعودی و امارات متحده عربی است. با توجه به سفر غیرمنتظره و اعلام نشده وزیر امور خارجه عمان به تهران و رایزنی های جیک سالیوان با این مقام قطری، شاید تعاملات منطقه ای امروز پس از یک دوره سکون دوباره آغاز شده باشد.
خوش بینی محتاطانه
صابر گل عنبری کارشناس مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوال روزنامه دنیای اختاز که آیا این تعاملات حاکی از دور جدیدی از تحولات تهران و غرب است یا خیر، با بیان اینکه خبر خاصی در این خصوص در دسترس نیست. لحظه و موقعیت فقط قابل تحلیل است. وی گفت: از زمانی که مذاکرات در وین متوقف شد، شاهد این نوع رایزنی ها، تماس ها و سفرها بودیم و هر بار که تماس ها یا سفرهایی از این دست اتفاق می افتد، خوش بینی شکل می گیرد. گلانبری تصریح کرد: پیش بینی می شد بعد از سفر سلطان عمان به تهران اتفاقاتی بیفتد و حتی برخی تحلیل کردند که در روزهای بعد از سفر تحولات مثبتی در خصوص تبادل اسرا رخ خواهد داد اما این اتفاق نیفتاد.
این کارشناس با اشاره به اینکه مدتی بود مذاکرات تهران، آمریکا و اروپا قطع شده بود، تاکید کرد: اما به نظر می رسد امروز هم عمان و هم قطر بار دیگر به عنوان دو میانجی اصلی در این زمینه فعال شده اند و انتظار می رود که می روند و می گذارند این آب راکد جاری شود و این بار نتیجه بگیرد.» گل انباری توضیح داد که باید محتاطانه خوش بین بود، «چون در هفت هشت ماه اخیر موارد زیادی از این قبیل دیده ایم، اما هیچ وقت وجود نداشته است. نتیجه مشخص.» یکی از برنامه های اصلی سفر وزیر خارجه عمان به ایران تفاهم بسیار نانوشته ای است که قرار بود بین ایران و آمریکا شکل بگیرد.
این پژوهشگر خاورمیانه در ادامه با اخراج رابرت مالی از پرونده ایران گفت: شاید این اخراج نشان دهنده تغییر رویکرد آمریکا در قبال ایران باشد. به نظر می رسد آمریکایی ها دیگر امید زیادی به احیای برجام ندارند و به همین دلیل به یک توافق غیررسمی و نانوشته رفته اند.» گلانبری ادامه داد: حوزه هسته ای، تبادل اسرا، آزادی بخشی از دارایی های بلوکه شده ایران در چارچوب همان قرارداد تبادل زندانی گنجانده شده و به طور همزمان انجام می شود. البته هنوز مشخص نیست طرف ایرانی با این گزینه موافق است یا خیر.
چون به نظر من طرف ایرانی دو پرونده مجزا می بیند.» این کارشناس در نهایت گفت: در مورد پرونده تبادل زندانی و مذاکرات مالی قطر و مذاکرات سیاسی قطر در حال انجام است همه چیز آماده است. بخشی از عمانی ها. گل عنبری تاکید کرد. در همین راستا، تماس وزیر امور خارجه قطر با جیک سالیوان را می‌توان به‌عنوان پیگیری مذاکرات مربوط به مسائل مالی تلقی کرد، زیرا هنوز اختلافات جزئی در نحوه آزادسازی املاک ایرانیان در کره جنوبی وجود دارد. اما مسائل سیاسی در این زمینه حل شده است.
دو نکته جدی برای مسقط
کامران کرمی، پژوهشگر مسائل خلیج فارس نیز در این خصوص توضیح داد: ادامه میانجیگری سلطان نشین عمان بین ایران و آمریکا با محوریت زندانیان دو تابعیتی در دستور کار این بازیگر قرار گرفته است. برای مدت طولانی، به ویژه پس از بن بست مذاکرات برجام در پایان مرداد ماه سال گذشته، و به دو ملاحظات جدی این بازیگر در سطح کوتاه مدت و بلندمدت مربوط می شود: توجه اول که بسیار است. در کوتاه مدت، ایجاد ثبات در منطقه، به ویژه پس از موج کاهش تنش گسترده در میان بازیگران منطقه، حیاتی است. وی افزود: با این حال، تنش‌های دریایی اخیر بین ایران و آمریکا و عدم اطمینان در مورد برجام این نگرانی را ایجاد کرده است که تنش‌ها تجدید شود و خلیج فارس دوباره درگیر درگیری شود که مستقیماً منافع بازیگران بزرگ‌تر را تهدید می‌کند. به عنوان دلایل عمان، مسقط به سمت افزایش تکمیل و تکمیل معاملات، هر چند محدود، توجه و انگیزه ای که قطر به عنوان یکی دیگر از میانجی های روابط ایران و آمریکا به دنبال آن است.
به گفته این محقق، دومین ملاحظه عمان که در میان مدت و بلندمدت معنا پیدا می کند و در عین حال توسط دیگر بازیگران شورای همکاری خلیج فارس در حال اجرا است، تعریف اسناد چشم انداز اقتصادی 2030 است. تا سال 2050 که چراغ راهنمای این بازیگران در دوران پس از نفت محسوب می شود. کرمی تصریح کرد: محور این اسناد جذب سرمایه گذاری و افزایش سطح مبادلات تجاری دوجانبه با بازیگرانی است که برای پروژه های اقتصادی عمان از جمله توسعه زیرساخت ها، بنادر و حمل و نقل نقش مکمل دارند. از جمله این بازیگران می توان به جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد که عمان با آن سند همکاری گسترده ای امضا کرده است اما با توجه به ادامه تحریم ها محدودیت های قابل توجهی در تجارت با عمان وجود دارد که به دنبال منافع خواهد بود.
