مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی با عنوان «گزارش پایش صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهرهبرداری از اماکن تاریخی و فرهنگی (از سال 1383 تا 1380)» چالشهای خود را در ارزیابی برشمرده است. این صندوق در سال 2004، صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی برای مراقبت از ساختمان های متعلق به بخش های دولتی و خصوصی، علاوه بر ساختمان های بخش عمومی ایجاد شد. تحقیقات نشان می دهد که از مجموع 746 ساختمان، هیئت وزیران 269 صندوق و ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان های وابسته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی 477 صندوق به این صندوق کمک کرده اند. . . با کسر مواردی از قبیل محدودیت های تملک و … صندوق می تواند از 537 ساختمان برای نوسازی و بهره برداری استفاده کند. از این رقم 146 ساختمان تحویل شده است که نشان دهنده تحویل 21 درصد از ساختمان های متعلق به صندوق است. (به طور متوسط سالانه 8 ساختمان تحویل داده می شود) این آمار نشان می دهد که صندوق از تمام ظرفیت های موجود برای مرمت و بهره برداری از ساختمان های در اختیار خود استفاده نکرده است. همچنین از زمان ایجاد صندوق تاکنون تنها 46 ساختمان (معادل 31 درصد) از مجموع 146 ساختمان تخصیص یافته صندوق در حال بهره برداری است، بنابراین هر ساله حدود سه ساختمان به بهره برداری رسیده است.
بررسی ها نشان می دهد از مجموع 7 بند منابع مالی صندوق تنها یک بند (معادل 15 درصد) ساخته شده است که حاصل واریز اجاره ماهانه 46 ساختمان در حال بهره برداری است. بر اساس این گزارش، عدم تامین اعتبار از سوی دولت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، عدم استفاده از ظرفیت صندوق برای برگزاری، از دلایل تحقق نیافتن 6 فقره دیگر درآمد صندوق است. تفاهم نامه با صندوق کارآفرینی امید و موسسات مالی مجاز، عدم اطلاع رسانی و تبلیغات عمومی برای دریافت کمک های مردمی صندوق، عدم تقویت سرمایه اجتماعی صندوق در سال های اخیر، محدودیت های سازمان بازرسی و بانک مرکزی در ایجاد سپرده توسط صندوق.
از چالش های درون دستگاه تا شکل گیری اجاره
بر اساس این گزارش، چهار چالش و موضوع راهبردی وجود دارد. چالش های داخلی، قابلیت های تشکیل رانت و فساد، درگیری های بین بخشی و مشکلات عمده در حوزه میراث فرهنگی. در بخش چالش های داخلی، نویسندگان به مواردی از جمله عدم جریان سازی بین ذینفعان و الگوی خاص در زمینه مرمت و مرمت بناهای تاریخی، عدم استفاده از ظرفیت هیئت مدیره، نیروی انسانی غیرتخصصی، عدم تایید ساختار سازمانی، فقدان مقررات معاملات، مدیریت حقوق و پرداخت حقوق و مزایا، ناتوانی در ایجاد گردش مالی به دلیل عدم عملکرد از نظر توان مالی، عدم عملکرد در رابطه با بخش دولتی و خصوصی، فقدان سند راهبردی. و دستورالعمل فعالیت صندوق، عدم عملکرد در رابطه با صنایع دستی، عدم تناسب درآمد و هزینه های صندوق، عدم ثبات در اشتغال و کمیت نیروی انسانی، عدم ارتباط با سازمان های بین المللی، ضعف قانونی در قراردادها و اسناد مالی، ضعف در مشاوره فنی صندوق، روش های غیرجذاب تحویل وجوه، اطلاعات نادرست صندوق در مورد آثار تاریخی مورد اشاره قرار گرفته است.
در قسمت دوم که در اصل به رانت و فساد مربوط می شود، این گزارش بر موضوع تضاد منافع تاکید دارد. بر اساس این گزارش، جمعی از کارکنان صندوق در برخی از شرکت های مرتبط با فعالیت صندوق مشغول به کار هستند. از سوی دیگر به دلیل حضور در پس زمینه به اطلاعات، آمار و ارقام آثار تاریخی نیز دسترسی دارند. لذا با ارائه این اطلاعات و بهره گیری از فرصت دسترسی به اطلاعات انحصاری، امکان عقد قرارداد به عنوان پیمانکار صندوق را دارند. این وضعیت مصداق بارز تعارض منافع (اتحاد ناظر و مجری) در عملیات مرمت و احیای بناهای تاریخی است. در حوزه تعارضات حقوقی بین بخشی، در این گزارش مواردی همچون عدم پذیرش هویت صندوق توسعه و احیا، نظارت بر مرمت بناهای تاریخی و درگیری با نهادهای ذینفع ذکر شده است. همچنین نویسندگان این گزارش توجه نویسندگان این گزارش را به مشکلات اساسی در حوزه میراث فرهنگی، عدم تعیین گنجینه های ملی و منحصر به فرد موضوع اصل (83) قانون اساسی جلب کرده اند. و عدم توجه به ساختمان های متعلق به بخش دولتی و خصوصی.
راهکارهایی برای ورود سرمایه گذاران
این گزارش برای هر یک از این چالش ها راهکارهایی ارائه کرده است: برای رصد، رفع موانع اجرایی، شفاف سازی صورت های مالی و حمایت از کارکنان صندوق، مقررات مالی، معاملاتی، دستمزد، حقوق و رفاه لازم است. کارکنان صندوق باید تنظیم و به تصویب هیأت وزیران برسد. همچنین برای رفع تعارض منافع و جلوگیری از تعدد شغل کارکنان صندوق به عنوان پیمانکاری، پیشنهاد می شود بند 15 به ماده 10 اساسنامه در مورد حدود وظایف و اختیارات هیأت مدیره الحاق شود. برخورد قضایی و قانونی با افرادی که دارای تعارض منافع اساسی هستند انجام خواهد شد.
همچنین برای حل مشکل اجرای طرحهای بهرهبرداری از بناهای تاریخی، در این گزارش پیشنهاد میشود شورای فنی صندوق با بهرهگیری از کارشناسان، ظرفیت ساختمانها را اندازهگیری و ضوابط دقیق تحویل آنها را ارائه و شرایط را تعیین کند. مناسب. استفاده از این اثر بر اساس اطلاعات دقیق آثار تاریخی و فرهنگی کشور و سپس در دسترس قرار دادن آن در اختیار سرمایه گذاران. به این ترتیب هر اثر تاریخی با توجه به ماهیت خود دارای معیارهای انحصاری خواهد بود.
نویسندگان این گزارش برای حل مشکل روشهای غیرجذاب انتقال وجوه، با توجه به ماده (5) اساسنامه توصیه میکنند مشوقهایی مانند اعطای وامهای کم بهره از طریق تعامل با مؤسسات مالی، معافیتهای مالیاتی، معافیتها ارائه شود. از وظایف و غیره جذابیت و فرصت لازم برای ورود سرمایه گذاران به عرصه مرمت و احیا.