در گذشته‌ای نه چندان دور، فیلم‌ها و درام‌هایی که تولید می‌شد، به‌دنبال آموزش به روز بودن یا مثلاً لباس پوشیدن یا استفاده از اصطلاحات جدید نبودند، بلکه بیشتر سعی می‌کردند تامل کنند نگاه کامل به روابط، پوشش اجتماعی و موارد دیگر، اکنون این رابطه وارونه شده و به نظر می رسد سازندگان خواسته یا ناخواسته به دنبال آموزش سبک زندگی و روابط انسانی جدید به مخاطبان خود هستند. ما با این داستان چه خوب و چه خوب کاری نداریم، چون مثل همه چیز مزایا و معایب خودش را دارد. اما نکته را می توان در آثار به خصوص سریال ها دید که قطعا آسیب هایی به جامعه می زند. اول نشان دادن خیانت و به کار بردن الفاظ مختلف برای این عمل و دوم ترویج – باز هم اصرار دارم عمداً یا ناخواسته – استعمال دخانیات.
مورد دوم برای بحث های بعدی باقی می ماند اما بحث خیانت! شاید اگر داستان عجیبی در مورد روابط بین افراد یا در مورد خیانت شنیدید، اولین چیزی که به شوخی می گویید این است که “این سریال تلویزیونی است” یا “این یک فیلم ترکی است؟” در واقع نشان دادن روابط بین فردی پیچیده با فراز و نشیب های فراوان از ویژگی های سریال های آن شبکه است، اما اگر این روزها به سریال نگاه کنیم، در نمایش این ماجرا از ترکیه فاصله زیادی نداریم.
یک آدم تحصیلکرده و باسواد بعد از سالها همسرش را به خاطر دختر دیگری رها می کند، دیگری دلش برای یک نفر است، اما با دیگری قرار می گذارد – قبول کن که متاسفم اسم سریال را می زنم – خلاصه هرکی هر کاری دلش می خواهد انجام می دهد. اما مشکل نکته اصلی داستان این است که آن ثروتمندانی که حداقل تظاهر به تحصیل کرده و روشنفکر می کنند نیز چنین می کنند. به این ترتیب بسیاری از وزن داستان از روی دوش او برداشته می شود. مخاطب و به مرور زمان «خیانت» در سریال تبدیل به چیزی می شود که فقط به گروه خاصی این کار را می کنند و چون اینجا کلاس درس نیست و من هم آسیب شناس نیستم، این مقدمه را نوشتم تا بتوانیم با گفت و گوی آماده تر با کروش مجمدی، جامعه شناس این ماجرا را بخوانید.
چرا نشان دادن خیانت در سریال های تلویزیونی اینقدر رایج است؟
بیایید سیستم رسانه ای خود را بررسی کنیم. در ابتدای تاریخ در عرصه رسانه و ساختارهای فرهنگی دست ما خالی است. در بین همه کشورهای دنیا، ما از معدود کشورهایی هستیم که ساختار فرهنگی و مانیفست مشخصی برای جامعه نداریم و یکی از موضوعاتی که در دهه اخیر به آن اعتراض داشتیم، بارها به آن انتقاد کردیم. اینها هرگز به کلمات توجه نمی شد، تسلط فرهنگی. رسانه ای بود که در کشور ما ظهور کرد و از همان لحظه بحث کردیم که به جای فیلترینگ رسانه ها و ممنوعیت استفاده از رسانه ها و ماهواره ها، سعی کنیم برای دستگاه ها تکلیف کنیم. برای افزایش دانش و آگاهی فرهنگی نسبت به جامعه بی تفاوت نباشید و زمینه های مسئولیت را در فرهنگ عمومی جامعه و آموزش و پرورش فعال کنید. اما اکنون همه این رشته ها رها شده است.
در مقطعی در سال ۱۳۷۳ هشداری مبنی بر ورود ماهواره به فضا از سوی خانواده های ایرانی مطرح شد، در همان زمان مدیران عامل با نوشتن یک ردیف قانونی که هرگز اجرایی نشد، از وظیفه خود صرف نظر کردند و آن را ممنوع اعلام کردند و به پلیس گفتند. بحث این است که رویکرد اصلی ما در حوزه فرهنگ این است که یک کلمه ضدفرهنگی را به آن اثر اختصاص دهیم و در نهایت کار را به پلیس بسپاریم و مسئولیت نهادهای فرهنگی را به طور کامل از وظایف آن ها خارج کنیم. بازگشت. از طرفی رسانه ملی داریم که کمترین توجه و استقبال را از سوی جامعه به آن ها می شود، زمانی که رسانه های ما تکلیف فرهنگی ایجاد نمی کنند و متناسب با رشد و نیاز جامعه حرکت نمی کنند و از سوی دیگر. رسانه ای مانند جم در میدان ظاهر می شود که با نیازسنجی بسیار دقیق، خلأ خانواده های ایرانی را نشان می دهد و در یک سریال 600 قسمتی تنش ایجاد می کند و بدون اینکه قصد ترویج خیانت را داشته باشد، آن را قهرمان به تصویر می کشد. در سریال
به دلیل تمام آسیب هایی که به جامعه وارد شده و این آسیب ادامه دارد و سال هاست که با آن دست و پنجه نرم می کنیم. بفرمایید در این سال ها و در مواجهه با آسیب های اجتماعی به غیر از رفتارهای منفی و اظهار نظرهای خطرناک و غیر کارشناسی و همچنین رفتارهای احساسی، چه رفتارهای دیگری از نهادهای فرهنگی خود دیده ایم؟ مدیران فرهنگی متناسب با نمادها و رفتارهای عقیدتی و عاطفی که هیچ کدام تاثیری ندارد، برای کل بودجه فرهنگی کشور متاسفیم. در این مقطع می بینیم که فیلمسازان ما وقتی از عرصه رسانه، سینما و تلویزیون ناامید می شوند و با رکود رسانه ای و مخاطب به اینجا می آیند، سراغ مخاطبان بخش خصوصی می روند.
نه، ما هیچ یک از این الگوها را نداریم که فیلمسازان و هنرمندان خود از آنها الهام بگیرند و برای آن برنامه ریزی کنند. اگر سریالی ساخته شود و مشکلی در قالب آن سریال بازنمایی شود، آیا می توان آن را ادامه داد یا بخشی از مشکلات جامعه را حل کرد؟
یک فیلمساز از کشورهای پیشرفته در به تصویر کشیدن معضلی مانند سرقت و جنایت قطعا نیازمند کمک کارشناسان پلیس و سایر کارشناسان است و در عین حال همه دستگاه ها به دنبال ترسیم مشکلات و بررسی واکنش مردم هستند. این بر اساس برنامه ریزی کارشناسانه است، اما سریال ما تنها با نمایش جنایات، خیانت ها و کسب درآمد به دنبال ایجاد هیجان است. از آنجایی که شور و نشاط در جامعه بالاست و میزان آگاهی نسبت به مسائل روز پایین است، میانگین این دو به فیلمساز و تهیه کننده ای که فقط به دنبال درآمدزایی است برای ساخت سریالش کمک می کند و جالب ترین چیز این است که این کار را انجام می دهند. مدل های خود را از داخل کشور نگیرند بلکه مدل های خود را از همان کشور شبکه جم بگیرند.
چرا مخاطب به این موضوعات گرایش نشان می دهد؟
چون چاره دیگری ندارد، در جامعه حق انتخاب ندارد، در رسانه ملی به او چیزی نمی دهند که انتخاب کند، از طرفی نمی خواهد سریال های خارجی ببیند، به همین دلیل است. باید سریال را از شبکه ملی بخرد و ببیند.
