به گزارش بازار، در برخی سال ها مانند سال ۱۴۰۳ بر سر نام حیوان بحث می شود، چنان که برخی امسال را سال اژدها می دانند، اما برخی دیگر آن را این گونه توجیه می کنند: «بر اساس تقویم ایرانی، سال نهنگ است.”
اما سوال وقتی جالب می شود که بدانیم از ابتدا نام گذاری سال ها به این شکل در باور ایرانیان و بعدها در تقویم آنها وجود نداشته است. نامگذاری حیوانات برای هر سال روندی است که در کشورهای شرق آسیا به وجود آمده است. پس از هجوم قوم مغول به ایران و به دلیل طولانی بودن دوران حکومت آنها بر مردم، برخی از باورها، سنت ها و آداب و رسوم این مردم در ایران رواج یافت. یکی از جلوه های آن راه یابی از گاهشماری حیوانی به تقویم ایرانی و باورهای ایرانی است.
با این حال، گاهشماری وحشی که این قبیله در ایران ایجاد کرده است، دقیقاً مشابه آنچه در چین، ژاپن، کره جنوبی و غیره حاکم است، نیست. در واقع این تفاوت ها باعث شده است که نام دو حیوان به چند سال اطلاق شود.
اما در این رابطه ایرج ملک پور، ستاره شناس و استاد موسسه ژئوفیزیک، نجوم و فیزیک فضایی در گفتگویی قدیمی توضیح می دهد: تقویم با نام سال حیوانی مربوط به تقویم ترکی مغول است. پس از فتح ایران توسط مغولان، این تقویم از قرن هفتم وارد تقویم ایرانی شد.
وی با اشاره به اینکه این تقویم شمسی- قمری است، می گوید: بنابراین سال شمسی و ماه های قمری آن 29 یا 30 روزه است. مبدأ قدمت آن سال 680 هجری قمری است.
وی در این خصوص توضیح می دهد: تقویم ترکی مغولستانی دارای دوره حیوانی 12 ساله است، یعنی هر سال به ترتیب خاصی به نام یک حیوان نامگذاری می شود. این تقویم از زمان صفویه به طور رسمی در ایران پذیرفته شد و در سال 1259 هجری قمری جایگزین تقویم جلالی شد.
با وجود اینکه این تقویم 30 سال بعد یعنی در سال 1289 هجری شمسی منسوخ می شود، ملک پور ادامه می دهد: اما پذیرندگان تقویم ایرانی به طور غیررسمی تا به امروز سال هجری را به نام حیوانات نام گذاری می کردند.
وی می گوید: نام ۱۲ حیوان تقویم ترک مغول عبارتند از: مار، اسب، گوسفند، میمون، مرغ، سگ، خوک، موش، گاو، پلنگ، خرگوش و نهنگ. لازم به یادآوری است که دوازده نام ذکر شده همواره در ایران مورد استفاده قرار می گرفته است، اما نام های دیگری نیز چند سالی است که در برخی کشورها استفاده می شود.
این استاد طالع بینی بیان می کند: در برخی کشورها به جای گوسفند از بز، به جای مرغ از خروس یا مرغ، به جای پلنگ از ببر، به جای خرگوش از گربه و برای نامگذاری سال ها از اژدها به جای نهنگ استفاده می شود.
به طور کلی، اگرچه نام جانوران سال‌ها در تقویم ایرانی وجود ندارد، اما با توجه به پذیرش تقویم حیوانات مغولی دوره صفوی و تداوم این نامگذاری غیررسمی تا امروز، اگر بخواهیم امسال را نامگذاری کنیم، باید بدانید که سال نهنگ است و نه سال 1403. اژدها!
پی نوشت: گفتگوی دکتر ملک پور که بخش هایی از آن در این گزارش استفاده شده است مربوط به ویژه نامه نوروز ۱۳۹۶ است.
