سرویس سیاسی «برگزیده» / مهرشاد ایمانی: در قسمت قبل از سریال «انتخابات در ایران پس از انقلاب» به بررسی تشکیل مجلس پنجم در سال 74 پرداختیم و از تغییرات و دگرگونی های رخ داده در طیف های سیاسی صحبت کردیم و اکنون به انتخابات ریاست جمهوری سال 76 می رسیم. و آغاز اولین دولت اصلاحات.
* آغاز دوران اصلاحات.
برای بررسی انتخابات 76 و روی کار آمدن دولت اصلاحات، بررسی برخی حوزه ها ضروری است. از منظر اجتماعی، ما شاهد دگرگونی نسلی هستیم. یعنی جنگ تمام شد، گفتمان ایدئولوژیک راست و چپ در جامعه دیگر مورد پسند قرار نگرفت و نسل جدیدی از جوانان بدنه اصلی جامعه را تشکیل دادند که خواستار مطالباتی متفاوت از شعارهای قبلی بودند. در سال 75 جریان چپ تلاش کرد تا میرحسین موسوی را برای شرکت در انتخابات قانع کند، اما موسوی در 16 آبان با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که در انتخابات شرکت نمی کند. دو ماه بعد در 31 دی ماه، مجمع روحانیون مبارز اعلام کرد که سید محمد خاتمی، وزیر ارشاد دولت هاشمی کاندیدای آن است و در 13 بهمن همان سال مقرر شد که خاتمی در انتخابات نامزد شود. .
از سوی دیگر، جناح راست علی اکبر ناطق نوری را که رئیس مجلس نیز بود به عنوان نامزد نهایی پیشنهاد کرده بود. ناطق را نماد کامل جناح راست می دانند و رای قابل توجهی در هیأت حاکمه اصلی به دست آورد تا جایی که حتی چپ گرایان نیز فکر می کردند ناطق در انتخابات پیروز می شود.
خاتمی با الفاظ مختلف از جمله ارتباط با دنیا و حتی آمریکا در مورد سه شرط «عزت»، «منافع» و «عقل» و البته تاکیدات خود توانست قشرهای زیادی از روشنفکران و دانشگاهیان را با خود جذب کند. در مورد سیاست و آزادی های اجتماعی
در آن انتخابات نهایتاً سید محمد خاتمی، علی اکبر ناطق نوری، محمد ریشهری و سیدرضا زواره ای تایید شدند و البته افراد مشهوری چون ابراهیم یزدی، حبیب الله پیمان، عزت الله سحابی و اعظم طالقانی رد شدند. در انتخابات 1976، تقریباً یک شگفتی رخ داد. خاتمی با 20 میلیون و 78 هزار و 178 رأی پیروز انتخابات شد.
* شورای اول از حجاریان و نوری گرفته تا اصغرزاده و وسمقی
16 اسفند 1356 بود. جناح چپ که نام اصلاح طلبان را برگزید، در قدرت سیاسی برتری داشت. قانون شوراها باید اجرا می شد که سال ها اجرا نمی شد و اولین قدم تشکیل شوراها بود. انتخابات شوراها در سراسر کشور برگزار شد، اما قدرتی که شوراها به جبهه اصلاح طلبان دادند، نتیجه پیروزی قاطع آنها در شورای شهر تهران بود. در تهران اصلاح طلبان و واسطه ها به حداکثر پیروزی دست یافتند و در آن شورا افرادی که امکان حضور در صحنه رسمی سیاسی را نداشتند انتخاب شدند. افرادی مانند عبدالله نوری، سعید حجاریان، جمیله کادیو، فاطمه جلایی پور، ابراهیم اصغرزاده، محمد عطریانفر، احمد حکیمی پور، صدیقه وسمقی و…
* مجلس ششم و اوج قدرت اصلاح طلبان
اصلاح طلبان پس از کسب کرسی دولت توانستند اکثریت قریب به اتفاق کرسی های مجلس را از آن خود کنند تا ایده حجاریان در 29 بهمن 78 و با انتخابات مجلس ششم اجرایی شود.
در جریان انتخابات مجلس ششم، چندین حزب بازیگر اصلی بودند که حزب مشارکت در راس آنها قرار داشت. حزبی به رهبری محمدرضا خاتمی، برادر رئیس جمهور و حامی رسمی دولت. حزب واسطه ها نیز سازمان یافته تر شده بود و همچنان با اصلاح طلبان متحد بود. سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی سالها در انزوا سپری کرد، حالا قدرتمندتر شده بود و به میدان آمده بود. اکبر هاشمی رفسنجانی حتی کاندیدای انتخابات حزب واسطه بود. آن طرف میدان جامعه روحانیت حوزه انتخاباتی با افرادی چون حسن روحانی بود.
پیروزی قاطع اصلاح طلبان در تهران باعث شد تا شورای نگهبان مدعی تخلف گسترده در برگزاری انتخابات شود، چیزی که وزارت کشور دولت خاتمی آن را نپذیرفت. در نهایت با دستور رهبری مقرر شد وجوهی که مفاسد آنها به تایید شورای نگهبان رسیده است، شمارش شود. همین بود و بعد حددادال و محتشمی پور به مجلس آمدند.
هر چهار سال یکبار مهدی کروبی ریاست مجلس را برعهده داشت و شرکت کنندگان مدیریت هیئت رئیسه را بر عهده گرفتند و محمدرضا خاتمی و بهزاد نبوی نایب رئیس مجلس شدند.
در مجلس ششم اتفاقات مهمی در کشور و جهان افتاد. از دستگیری های گسترده خبرنگاران در کشور تا آغاز پرونده هسته ای ایران در سال 2011 و حادثه 11 سپتامبر. اتفاقات زیادی در خود مجلس رخ داد. یکی از مهمترین آنها لوایح دوقلو دولت بود. بررسی قانون مطبوعات یکی دیگر از موضوعات حاشیه ای بود.
* و الان هم به همان پیمان قبلی اعتماد کرده ام
در دولت اول خاتمی هیچ حادثه و اتفاقی رخ نداد. از اعتراضات دانشجویی تا توقیف روزنامه سلام و متعاقب آن حمله به محوطه دانشگاه ها، از قتل های زنجیره ای، استعفای دری نجف آبادی، وزیر وقت اطلاعات، پس از قتل های زنجیره ای، طرح استیضاح و سپس استعفای عطاالله مهاجرانی. ، استیضاح عبدالله نوری، ترور سعید حجاریان و… همه اینها دولت خاتمی را تحت فشار شدید قرار داده بود. حتی چند تن از اصلاح طلبان طرح دور زدن خاتمی را مطرح کردند و بخشی از سرمایه اجتماعی اصلاح طلبان نیز گفتند که خاتمی در تمام این اتفاقات و اتفاقات محافظه کارانه رفتار کرده است. طیف راست اصلاحات هم از این طرف گفتند خاتمی را کاندید نکنند. مانند غلامحسین کرباسچی ادامه دولت خاتمی را به ضرر انقلاب دانست. اما در میان این همه فشارهای سیاسی همه می دانستند که مردم همچنان خاتمی را دوست دارند.
خاتمی بار دیگر در انتخابات شرکت کرد و در زمان ثبت نام در وزارت کشور با عصبانیت در جمع خبرنگاران گفت: اکنون هم بر همان عزم قبلی تکیه کرده ام. در آن انتخابات احمد توکلی، علی شمخانی، عبدالله جاسبی، سید محمود کاشانی و حسن غفوری فرد نامزد شدند که هیچ کدام از نظر شایستگی حتی به خاتمی نزدیک نبودند.
* رها شدن اصلاح طلبان، بازگشت اصولگرایان
هرچند خود مجلس هفتم کار خاصی انجام نداد و حاشیه خاصی نداشت، اما قطعا برگزاری انتخابات آن پرحاشیه ترین انتخابات تاریخ بعد از انقلاب بود. اواخر سال 1361 بود و بسیاری از نمایندگان در انتخابات مجلس هفتم نامزد شدند، اما در کمال ناباوری بیش از 80 نفر از آنها رد صلاحیت شدند. اتفاقی بی سابقه تا آن زمان – هرچند پس از سال ها و در جریان انتخابات مجلس یازدهم رکورد جدیدی ایجاد شد و نمایندگان بیشتری رد صلاحیت شدند – باری; پس از چنین رد صلاحیت گسترده، حدود 140 نماینده اعتراض کردند و جمعی از آنها از 31 دی تا 26 بهمن همان سال در سالن های مجلس تحصن کردند. جمعی از نمایندگان متحصن نیز به صورت دسته جمعی استعفا دادند.
جناح راست به تحصن نمایندگان واکنش تندی نشان داد. چنانکه مصباح یزدی آن را «حادثه ای شوم در خانه ملت» دانست. اما در این انتخابات اصولگرایان پیشتاز شدند و ائتلاف آبادگران که یک سال پیش از آن در جریان انتخابات شوراهای دوم تشکیل شده بود، توانست در انتخابات مجلس هفتم، تمامی 30 کرسی تهران را از آن خود کند. حدادعادل به مدت چهار سال ریاست این مجلس را برعهده داشت و مجلس هفتم آغازگر دوره جدیدی از قدرت اصولگرایان در کشور شد. در این دوره از مجلس بود که ساختمان مجلس از ساختمان قدیمی به میدان بهارستان منتقل شد.
