یک وکیل دادگستری گفت: اگر اسرائیل به رفتار خصمانه خود پایان ندهد، آفریقای جنوبی می تواند اعتراض خود را به شورای امنیت برساند و خواستار اقدامات مقتضی علیه ناقض دستور موقت دادگاه شود.
آفریقای جنوبی اسرائیل و پشتیبان اصلی این کشور یعنی ایالات متحده آمریکا را به چالش کشید. در 11 ژانویه، رونالد لامولا، وزیر دادگستری آفریقای جنوبی، در مورد نسل کشی اسرائیل علیه مردم غزه با یک تیم حقوقی سطح بالا در دادگاه بین المللی دادگستری در لاهه بحث کرد. آفریقای جنوبی معتقد است که بمباران و محاصره گسترده غزه نقض آشکار کنوانسیون حقوق بشر در مورد نسل کشی است. تاکنون حداقل بیست و سه هزار نفر که ده هزار نفر از آنها کودک بوده اند در تجاوزات اسرائیل به غزه کشته شده اند.
در نتیجه، در 6 فوریه، دادگاه لاهه حکم اولیه خود را در مورد اسرائیل صادر کرد. با دستور موقت دادگاه لاهه، اسرائیل باید اقداماتی را برای جلوگیری از نسل کشی انجام دهد و ظرف یک ماه آینده گزارشی را به دادگاه لاهه ارائه کند. آیا واقعا این جمله قدرت بازدارندگی لازم را برای اسرائیل دارد؟ آیا حکم دادگاه لاهه با تصمیم شورای امنیت مغایرت دارد و به معنای شکست این شورا است؟ اگر اسرائیل به حکم دادگاه عالی عمل نکند، چه واکنشی در انتظار آن است؟ گفتگوی مهدی زکریان، استاد حقوق و سیاست بین الملل را در ادامه می خوانید:
دستور موقت دیوان بین المللی دادگستری نشان می دهد که حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جامعه بین المللی اولویت دارد و دولت ها نسبت به نقض این قوانین حساس هستند. حتی کشوری که روابط خصمانه ای با اسرائیل نداشته و احتمالاً روابط اقتصادی و سیاسی با یکدیگر داشته اند، نسبت به اقدامات اسرائیل حساسیت نشان می دهد و از اسرائیل در دادگاه شکایت می کند. دادگاه نیز این موضوع را می پذیرد. موضوع نسل کشی یکی از بارزترین نمونه های نقض حقوق بشر است.
دستور موقت دادگاه نیز بسیار مهم است. دادگاه مهمترین رکن حقوقی سازمان ملل است. در جامعه بین الملل، کشورها در صورت بروز اختلاف به دیوان بین المللی دادگستری مراجعه می کنند. البته دادگاه هنوز تصمیمی صادر نکرده اما دستور موقت داده است. اما در همان دستور موقت از اسرائیل خواست که اقدامات مشابه نسل کشی را متوقف کند و ظرف یک ماه گزارشی را به دادگاه ارائه کند.
آیا آفریقای جنوبی این شکایت را صرفاً به دلایل بشردوستانه ارائه کرده است؟
اینکه کشورها صرفاً به دلایل بشردوستانه عمل نمی کنند و همچنین دارای انگیزه های ملی، سیاسی و خودخواهانه هستند. این طبیعی است. اما شکایت آفریقای جنوبی نشان می دهد که حقوق بشر با منافع ملی کشورها مرتبط است. کشورها از طریق حقوق بشر منافع بیشتری کسب می کنند. همچنین هشداری است برای دولت هایی که حقوق مردم خود را زیر پا می گذارند یا به کشور دیگری حمله می کنند و حقوق مردم کشور دیگری را زیر پا می گذارند.
اقدامات دادگاه نشان می دهد که کشورها باید در قبال نقض حقوق بشر در برابر جامعه بین المللی پاسخگو باشند. ما همین پاسخگویی را از سوی آمریکایی ها در مقابل دادگاه کیفری بین المللی در زمانی که افغانستان را اشغال کردند، دیدیم. یعنی کشور بزرگی مثل آمریکا از آن حساسیت ها آگاه است. هلند و کانادا نیز از سوریه به دلیل نقض کنوانسیون منع شکنجه شکایت کردند و اتفاقاً دادگاه نیز در مورد سوریه دستور موقت صادر کرد. این هشداری است به همه کشورها مبنی بر اینکه مسائل حقوق بشر با جدیت دنبال می شود.
دستور موقت دادگاه و تصمیم آن نیز این رویه را تثبیت می کند. بنابراین در پاسخ به شما باید بگویم که منافع ملی کشورها با سیاست جهانی و حقوق بشر مرتبط است. کشورها چاره ای جز رعایت حقوق بشر ندارند، حتی اگر انگیزه های سیاسی و خودخواهانه داشته باشند.
آیا تصمیم دادگاه لاهه نشان دهنده شکست و بی اهمیت بودن تصمیم شورای امنیت است؟
خیر هر یک از ارکان سازمان ملل وظایف خود را انجام می دهند. وظیفه شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بین المللی است که حتی ممکن است اقدامات قهری برای ایجاد صلح انجام دهد. اعضای دائم شورای امنیت نیز دارای حق وتو هستند. آنها می گویند اگر می خواهیم صلح و منافع متوازن ایجاد کنیم، باید از آن نیز بهره مند شویم. بنابراین اگر قطعنامه ای در راستای منافع این پنج عضو دائمی نباشد یا نظم جهانی را تهدید کند. با وتوی یک یا چند نفر از این اعضا مواجه است.
در شورای امنیت بحث خیر و شر نیست بلکه نظم و سیاست بین المللی مطرح است. شورای امنیت نیز قطعنامه‌ای درباره اسرائیل صادر کرد. البته قطعنامه ای برای توقف جنگ نیست، اما برای تسریع و تسهیل کمک های بشردوستانه به مردم غزه، قطعنامه ای صادر کرد. با این حال، اینکه اسرائیل به کنوانسیون نسل کشی پایبند بوده یا نه، وظیفه شورای امنیت نیست، بلکه وظیفه دیوان بین المللی دادگستری لاهه است.
اگر در پایان این دوره یک ماهه اسرائیل به نسل کشی خود ادامه دهد، آیا دادگاه توانایی استفاده از اقدامات قهری را دارد؟ نه دیوان که نیروی نظامی ندارد. اول، اسرائیل از ابتدای جلسه دادگاه همکاری کرد. ادعای او این است که حکم دادگاه شامل حال من نمی شود، بلکه طرف مقابلم قصد دارد علیه یهودیان نسل کشی کند. اسرائیل ادامه عملیات نظامی علیه خود و شهروندان اسرائیلی را نسل کشی یهودیان و ادامه هولوکاست اعلام می کند. با این حال، اسرائیل به همکاری منفی با دادگاه ادامه داد.
فکر می کنم او گزارش خود را به دادگاه ارائه کند. اما اگر اسرائیل به رفتار خصمانه خود پایان ندهد. آفریقای جنوبی می تواند اعتراض خود را به شورای امنیت برساند و خواستار اقدامات مقتضی علیه ناقض دستور موقت دادگاه شود.
