به گزارش خبرگزاری مهربا، دفتر زبان فارسی حوزه هنری، نشست نمایش و نقد و بررسی فیلم سینمایی «سرهنگ ثریا» به کارگردانی «لیلی عاج» به عنوان اولین نشست از سلسله نشست های «فرسینما» برگزار شد. در دفتر زبان فارسی حوزه هنری انقلاب اسلامی و به منظور طرح و نقد گفتمان و نشانه‌شناسی فیلم‌های روز در تماشاخانه مهر حوزه هنری.
تینا چهارسوقی امین، کارشناس گفتار و استاد دانشگاه گفت: این فیلم با محوریت زنانه است و ما قضایا را از زوایای یک قهرمان زن مسلط می بینیم، به همین دلیل فقط به گفتار او می پردازیم و به نظر نمی رسد گفتاری رقیب ببینیم. در مقابل آن این مادر فقط با گفتمان مسلطی که اشرف ایجاد کرده مبارزه می کند، نه فقط برای اینکه پسرش را از آنها دور کند. برای کسی که این سازمان را نمی‌شناسد و نمی‌داند چرا این افراد در اشرف گرفتار شده‌اند، این سوال پیش می‌آید که با آنها چه کار می‌شود و چرا مادر برای بازگرداندن پسرش اصرار دارد؟
این استاد دانشگاه با اشاره به دیالوگ های تئاتری این فیلم خاطرنشان کرد: شایسته بود نویسنده و کارگردان فیلم نیز در این گونه دیالوگ ها به سیاست ایدئولوژیک سازمان منافقین نیز اشاره کنند تا این تقابل گفتمانی نشان داده شود. وقتی در اینجا شاهد تقابل ایدئولوژیک نیستیم و فقط از منظر عاطفی و روانی عاطفه مادری تقویت می‌شود، دید خرد در فیلم مختل می‌شود و مادر با تمام تلاش نتوانست پسرش را بیرون بیاورد. او یک بازنده است
سازمان آئوژ در محتوای فیلمنامه «سرهنگ ثریا» دخالت نکرد.
در ادامه این نشست لیلی عاج نویسنده و کارگردان فیلم سرهنگ ثریا در پاسخ به این سوال که: من هر تابلویی که درباره اشرف بوده را دیده ام و سازمان عوض کوچکترین دخالتی در فیلمنامه نداشته است و آنچه می بینید نتیجه آن است. از تجربه من به عنوان اولین فیلم من فقط در مورد موضوع بحث کرده ام و مخاطب در مورد این موضوع حرفی برای گفتن دارد و می تواند درباره آن تحقیق کند.
عاج یادآور شد: صادقانه می گویم که توانایی اشرف در ترسیم دقیق افراد را ندیدم و این اصلا شوخی نیست! از یک طرف نمی خواستم با آنها رفتاری کلیشه ای و مقوایی داشته باشم یا آنقدر تحریف شده و کاریکاتوری نشان بدهم که باور کردنی نباشد.
فرزانه فخریان زبان شناس نیز به اظهارات لیلی عاج مبنی بر اینکه سازمان اوج به من کاری ندارد اشاره کرد و گفت: ای کاش سازمان اوج با من کاری داشت. این مشکل ماست. چرا که بسیاری از گروه های فرهنگی از یک فیلمنامه پیروی می کنند و اقدام لازمی را که سازمان اجلاس و خیلی جاهای دیگر باید داشته باشد، ندارند.
این زبان شناس با اشاره به اینکه واژه ها برای ما زبان شناسان بسیار مهم است، به گزاره هایی از جمله اینکه فیلمساز از کلمات نادرست، خطاها و الفاظ نادرست استفاده نکند، فقط به تنهایی و دلتنگی شخصیت ها توجه کند و به راهنمایی و ارشاد توجهی نداشته باشد، ادامه داد: تغییر مسیر اقوام، در توصیفات خوب اشرف به این نکته اشاره می کرد که مادران نه به خاطر اشتباهات فرزندانشان زحمت می کشند و نه بر توقعات تاکید می کنند، زرمنده را جز بد آبرویی نمی خوانند و حرف لشکر و آزادگان را می آورند و می آورند. اسم پسر ثریا رو عوض کن از امیرعلی تا مازیار.
وی افزود: ما این گزاره ها را در فیلم می بینیم اما گزاره هایی که خلاف آن ها باشد در فیلم نداریم.
لیلی عاج در ادامه گفت: نکاتی که بیان کردید مؤید این است که نمی توان در مورد اشرف زیاد گفت. یک قسمت آن سوال لجستیکی و مالی داستان است و قسمت دوم این بود که چگونه می توان ساکنان اشرف را که نه مقوایی هستند و نه دلسوز به تصویر کشید. ببین چه مرز خطرناکی!
مهدی صالحی که به عنوان مجری کارشناس در این جلسه حضور داشت، خاطرنشان کرد: نکته اینجاست که هیچ تلاشی برای یادآوری فضای جنایتکارانه منافقین وجود ندارد.
صالحی افزود: نمادها و نشانه های این فیلم را نمی توان انکار کرد.
تینا امین نیز در ذیل این پاسخ ها از لیلی عاج خاطرنشان کرد: سخنان در تقابل شکل می گیرد و وقتی رقیبی وجود نداشته باشد، قهرمان ما کم کم ضعیف و باطل می شود و دو گفتار با یکدیگر در تضاد قرار می گیرند که به ثبات می رسند و در نتیجه بر خلاف هژمونی فرد است. در غیاب رقبا، گفتمان ضعیف و شکننده است و در نهایت شکست می خورد و از بین می رود.
محمدصادق رشیدی، نشانه شناس حوزه هنری و از اعضای هیات علمی دانشگاه با اشاره به اینکه کارگردانی محتوای فیلم را بر عهده دارد، گفت: شما به موضوع و محتوای خاص و مهمی دست زده اید. که بخشی از ساختار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ماست که قربانی گفتمانی شده است که نمی توانیم از آن اجتناب کنیم. رد شدن از آن آسان است. اگر بر اساس مبانی نظریه زبانی نگاه کنیم، سینما یک کارکرد زبانی دارد که در آن تمام تصاویری که در کنار هم قرار می گیرند، مانند کلماتی هستند که در کنار هم یک جمله را تشکیل می دهند و جملات باید معنا داشته باشند.
تنظیمات دیوارهای اشرف بالا نمی روند
لیلی عاج در ادامه درباره ترسیم نکردن اشرف گفت: عمدا ترجیح دادم در مورد اشرف چیزی نگویم چون باید با آن کنار می آمدم. ترجیح من این بود که فیلمنامه ام را طوری تنظیم کنم که نیازی به بزرگ شدن دیوارهای اشرف نباشد. ضمن اینکه این وضعیت ممکن است اصلاً سازمان منافقین نباشد و فرقه دیگری باشد. برای من مهم این بود که منتظر مادران در برزخی که در آن گرفتار شده بودند.
این کارگردان در جایی دیگر از سخنان خود با اشاره به زمان محدودی که برای قصه گویی داشت، اظهار داشت: من روایت را نفی نمی کنم، اما جهت گیری سیاسی بر اساس نشانه ها و گفتمان ها و مطالب صوتی و تصویری فیلم را نمی پذیرم. نمی توانم سازمان منافقین را با همه فراز و نشیب های سیاسی و تغییرات عقیدتی که در یک فیلم صد دقیقه ای داشت نمایندگی کنم. من به اندازه کافی کدنویسی کرده ام و این قابلیت اسکریپت بود.
فرزانه فخریان در ادامه صحبت های عاج گفت: باید نشان می دادید که اشرف در یک و نیم فضای مرزی با ما چه کرد!؟ دکتر رشیدی با اشاره به هدایت نادرست فیلمساز گفت: شما به یک موضوعی رفتید و شاخ همه را تیز کردید و بعد می گویید من فقط حرف را رها کردم. در شرایطی که استعمار و امپریالیسم مدرن کنترل فرهنگی جوامع را با سینما به دست گرفته اند، شما به یک موضوع حساس دست زده اید و با فیلم خود کدهای اشتباهی به جوانان ما می دهید.
درگیری منافقین پس از نمایش فیلم سرهنگ ثریا و اقدام سازمان ملل متحد
لیلی عاج تصریح کرد: این نظر شماست و اتفاقاً منافقین بارها در تلویزیون خود به من حمله کرده اند و نظرشان این است که من در فیلم خیلی آنها را تخریب کرده ام زیرا موضوع ارائه شده در فیلم شرایط را برای من به هم ریخته است. آنها را ، چون بحث عدم ملاقات با خانواده ها به سازمان ملل ارجاع شده و نمی توانند پتوهای اینجا را بیرون بیاورند. اتفاقاً می گویند من به آنها یک نوع اثر هیولا می دهم.
وی افزود: در مورد این صحبت که هدف فیلمسازان همدلی نسل جدید با این سازمان بوده است، چنین تصوری به هیچ وجه با تصور من و سینماگران نمی گنجد.
عاج در ادامه افزود: فکر می کردم در این نشست فیلم از منظر گفتمان زبان فارسی و موضوع تخصصی دیالوگ نویسی به زبان فارسی بحث شود.
مهدی صالحی مجری برنامه همام بیان توضیح داد: گفتمان شناسی علمی متفاوت از دیالوگ و دیالوگ نویسی است. در این فیلم ما یک گفتار پنهان داریم که بزرگترین ضربه را به فیلم وارد می کند. از حضور جمهوری اسلامی ایران در این فیلم خبری نیست. صالحی در ادامه بر ضرورت وجود کارگروه های گفتمانی، معناشناسی و زبان شناسان فیلم و محصولات هنری تاکید کرد و گفت: آنقدر انحرافات در گفتمان به وجود آمده که التقاطی است و ناخواسته به سمتی می لغزیم که آثار هنری به آن سمت می روند. ” به عنوان کارگردان نباید نگران نظم و چارچوب نحوی کار خود باشید، بلکه این گروه های کاری باید در کنار کارگردان باشند.
عاج در این باره گفت: آنچه شما می گویید هنوز تجربه نشده است و اگر این کار گروهی به پیش تولید اضافه شود می تواند پویایی و رشد زیادی به کار بدهد.
تینا امین همچنین گفت: همه باید زبان شناس متخصص در گفتار و نشانه ها داشته باشند چرا که در دنیای امروز یک جمله هزار لایه فرامتن دارد و باید در کمترین زمان بزرگترین معنا را تولید کنیم.
