انحصار زمین و روان های آسیب دیده/توسعه از بالا به پایین با مردم چه می کند؟
تراکم جمعیت شهرها یکی از عوامل انسانی است که در اکثر مشکلات شهری قابل مشاهده است. مسائل اقتصادی، رفاهی، زیست محیطی و حتی امنیتی. منظور از تراکم شهری رابطه بین جمعیت و وسعت شهر است که از تقسیم جمعیت شهر بر مساحت آن (بر حسب هکتار) به دست می آید و افزایش تراکم شهر نیز به معنای افزایش در تعداد ساکنان روی سطح، با وجود این واقعیت که سطح زمین ثابت می ماند. افزایش تراکم جمعیت که نتیجه انحصار زمین و ایجاد محدودیت در گسترش متوازن شهرها است، عامل اصلی وخامت کیفیت زندگی شهری در کلانشهرهای تهران است.
افزایش تراکم جمعیت در شهرها و کلان شهرها علاوه بر کاهش کیفیت زندگی شهری، هزینه های بیشتری را نیز به جامعه تحمیل می کند. هزینه های جبران ناپذیری مانند کاهش امنیت دفاعی شهر، گرانی زمین و مسکن، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی. یکی از مهم ترین هزینه های اجتماعی که مزیت امنیتی نیز دارد، تأثیر منفی افزایش تراکم در کاهش نرخ رشد جمعیت است. کارشناسان این حوزه بر این باورند که سبک ساختمان یکی از عواملی است که به طور مستقیم بر ساختار جمعیت در دوره معاصر تأثیر گذاشته و ممکن است بر سیاست های جمعیتی که حاکی از افزایش نرخ باروری است تأثیر منفی بگذارد.
تراکم فعلی تهران دو برابر آن چیزی است که باید باشد
در دسترس بودن انواع امکانات و فضاهای شهری یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری است. این امر با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات به دست می آید. تعادلی که ازدیاد جمعیت آن را از بین می برد. این در حالی است که استانداردهای جهانی تراکم بهینه شهری را 60 نفر در هکتار و تراکم تهران را 140 نفر در هکتار می دانند. همچنین بر اساس آمار اعلام شده از سوی دبیر مرکز مطالعات جمعیتی، بیش از 70 درصد جمعیت ایران در کمتر از 40 درصد از مساحت قابل سکونت کشور زندگی می کنند که این به معنای تراکم بسیار بالای مناطق شهری در کشور است.
پیش از این عبدالحمید آگبرکار، رئیس مرکز تحقیقات معماری اسلامی و قطب علمی دانشگاه علم و صنعت در همایشی با عنوان «توسعه افقی شهرها؛ گسترش حریم شهرها چگونه به حل مشکل مسکن کمک می کند؟» وی با اشاره به اینکه توسعه به طور کلی یک قاعده علمی دارد، تصریح کرد: این قاعده از نظر کارشناسان سیستم های شهری رابطه سطح زمین و جمعیت است. هر چه زمین بزرگتر باشد، جمعیت بیشتر است. در این صورت مساحت شهر باید با افزایش جمعیت افزایش یابد. این یک اصل علمی است. اگر این نسبت را رعایت نکنیم، با بحران هایی در ابعاد مختلف مواجه خواهیم شد. بنابراین تراکم جمعیت بحران اجتماعی و زیست محیطی را به همراه خواهد داشت. تراکم جمعیت استقلال، حریم خصوصی و حیثیت خانواده ها را از بین می برد. بنابراین، هنگامی که جمعیت افزایش می یابد، مساحت نیز باید افزایش یابد; که کاربرد مدل توسعه افقی است. برخی این توهم را ایجاد می کنند که توسعه افقی در تضاد با فناوری و پیشرفت است. ممکن است پرسیده شود، در چه کارکردی؟ بله، در ساختمان های بلندمرتبه می توان صنایع تجاری، اداری و سبک را البته با ضوابطی که نظام شهرسازی در اختیار ما قرار داده تعریف کرد. اما در کاربری مسکونی اشتباه است. آیا این افراد (طرفداران توسعه عمودی و کوچک سازی) مفهوم خانه، حریم خصوصی و سکونت را درک می کنند؟ نه خانه قطعا محله ای امن و امنیت و استقلال برای فرد و خانواده است. خانه باید مستقل و به دور از مزاحمت های همسایه باشد تا کرامت انسانی حفظ شود. با افزایش جمعیت، مسیر علمی دیگری جز توسعه افقی شهر وجود ندارد. به خصوص تراکم تهران که فرهنگی غیرانسانی و غیر علمی و ضد اسلامی است.
کاهش مسکن ساختار جمعیت را مختل کرده است
در سال 1357 شورای عالی شهرسازی و معماری مصوبه ای با عنوان آیین نامه جلوگیری از افزایش حریم شهر به تصویب رساند که بر اساس آن هرگونه افزایش محدوده مصوب طرح های جامع شهری تا تراکم ناخالص جمعیت شهر براساس آن است. به طرح های مصوب انجام نشده است. ، ممنوع است. نتیجه این تصمیم مقامات کاهش متراژ خانه ها بود. از آنجایی که محدوده شهر بسته بود و مردم برای تامین مسکن مورد نیاز خود در محدوده مشخص شده مجبور به ساخت و ساز بودند، به طوری که تراکم جمعیت به تعداد مشخص شده در مصوبه رسید، به این ترتیب برای اسکان تعداد بیشتری از ساکنان در هکتار. مساحت خانه ها کوچکتر و شهر متراکم تر شد.
کاهش مسکن پیامدهای منفی و در عین حال تعیین کننده ای برای آینده کشور داشت. دکتر برکتی، مدیرکل سابق دفتر سلامت خانواده و جمعیت مدارس وزارت بهداشت و کارشناس حوزه جمعیت، با تاکید بر اینکه افزایش تراکم جمعیت در تهران همراه با عوامل دیگر، اقتصاد کشور را مختل کرده است، خاطرنشان کرد: وی گفت: ساختار جمعیتی در دهههای اخیر با افزایش تراکم جمعیت در شهر مسائلی مانند فرهنگ، کنش اجتماعی و تعاملات بین فردی تغییر میکند. این عوامل روی هم تأثیر مستقیمی بر ساختار جمعیت دارند. هنگامی که تراکم بیش از حد بالا باشد، تأثیر بسیار منفی بر نرخ رشد جمعیت دارد. در دهه های اخیر با تغییر همزمان ساختار خانواده از خانواده گسترده به خانواده هسته ای و سبک ساخت و ساز که منجر به تراکم شهر شد، رشد جمعیت کاهش یافته است. در نتیجه غلبه فرهنگ وارداتی به اضافه تغییر مدل ساخت و ساز (غلبه آپارتمان نشینی) ساختار جمعیتی کشور را تحت تاثیر قرار داده است.
در خانه های 50 متری حتی فکر بچه دار شدن به ذهن زوج ها نمی رسد
در این خصوص حسین مروتی، کارشناس حوزه جمعیت، توضیح داد: ما سه نوع تراکم داریم. رابطه تعداد افراد روی زمین یک مدل تراکم است، نوع دیگری از تراکم داریم که به آن تراکم بیولوژیکی می گویند که به معنی تعداد افراد در هکتار زمین قابل کشت است. نوع دیگر تراکم، تراکم اقتصادی است که بر اساس ظرفیت اقتصادی آن منطقه است. این جمله که تهران جمعیت متراکمی دارد قطعا درست است و باید چاره ای اندیشید. به نظر من راه حل اصلی انتقال سرمایه است که متاسفانه به دلیل تضاد منافع تصمیم گیرندگان این اتفاق نمی افتد.
وی ادامه داد: پیامدهای ازدحام در تهران طیف وسیعی را در بر می گیرد و شاید بتوان مهمترین آسیب را آسیب روانی ناشی از تراکم بالای پایتخت دانست. افرادی که ساعت های زیادی را در ترافیک گیر کرده اند با روانی آسیب دیده به خانه باز می گردند. این حملات عصبی یکی از عوامل اصلی کاهش سلامت روان و کاهش کیفیت کار و زندگی است. این که جمعیت زیاد و فوق العاده ای در یک مکان جمع می شوند و کیفیت زندگی آن ها را کاهش می دهند، بدیهی است که ضربه ای به سیاست های جمعیتی است. زیرا از افرادی که در خانه های 50 تا 60 متری زندگی می کنند نمی توان انتظار داشت که بیش از دو فرزند داشته باشند. کار سخت می شود. در یک خانه 50 متری هیچکس فکر نمی کند بیش از دو فرزند داشته باشد. این امر باعث وخامت جامعه شده است و ضربه جدی به بحث جوانان جمعیت است.
