حمله روسیه به اوکراین آنطور که ولادیمیر پوتین انتظار داشت پیش نرفت، اما برای رئیس جمهور آذربایجان، الهام علی اف، موهبتی قابل توجه و حتی غیرقابل تصور بوده است.
الهام علی اف هرگز مانند امروز از نظر سیاسی مصون نبوده و مورد حمایت قرار نگرفته است. اما متأسفانه، زمانی که دیکتاتورها احساس قدرت می کنند، از اعتماد به نفس افزایش یافته خود برای سرکوب اصلاحات سیاسی و اقتصادی استفاده می کنند.
با حمله روسیه به اوکراین، علی اف از چند جهت سود زیادی برده است. در ژوئیه سال گذشته، با اتحادیه اروپا توافقنامه ای را امضا کرد تا صادرات گاز طبیعی این کشور به اروپا را دو برابر کند، زیرا قاره سبز به دنبال کاهش هرچه سریعتر وابستگی خود به منابع انرژی روسیه بود.
دوبرابر شدن صادرات گاز آذربایجان به اروپا مستلزم ایجاد زیرساخت های جدید است، اما افزایش فروش و قیمت باعث شد درآمد این کشور از حامل های انرژی از 19.5 میلیارد دلار در سال 2021 به 35 میلیارد دلار در سال 2022 افزایش یابد. این میزان سوخت فسیلی بیش از 92 سال را شامل می شود درصد صادرات آذربایجان و ارزش این حامل های انرژی بیش از نیمی از بودجه این کشور را به خود اختصاص داده است.
روسیه که تمرکز زیادی بر جنگ با اوکراین دارد و به عنوان حامی سنتی امنیت ارمنستان – رقیب سرسخت آذربایجان – به حساب می آید، به رئیس جمهور آذربایجان این فرصت را داد تا منطقه قره باغ را که اکثریت جمعیت در آن ساکن هستند، فتح کند. . اصل و نسب ارمنی؛ این پیروزی که در مدت کوتاهی و به شکلی باشکوه برای آذربایجان به دست آمد و شکست سختی برای ارمنستان بود، به 30 سال جنگ و ذلت در این منطقه پایان داد. پیروزی قاطعی که پوتین می خواست در اوکراین به دست آورد.
این پیروزی با خروج سیل عظیمی از ارامنه از قره باغ همراه شد و احساس انتقام جویی را ایجاد کرد. این احساس انتقام جویی ریشه در رویدادهای گذشته دارد، یعنی اقدامات پاکسازی قومی علیه آذری ها در قره باغ کوهستانی و مناطق مجاور آن.
علی اف که یک پیروزی بزرگ در قره باغ به دست آورد، برای استفاده از سرخوشی میهن پرستانه ای که در میان مردم جمهوری آذربایجان پدید آمده و شرایط را برای دهه سوم قدرت خود فراهم می کند، خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام در سال 2024 شده است.
به نظر می رسد اکنون همه به علی اف نیاز دارند. اتحادیه اروپا نه تنها خواهان حامل های انرژی از آذربایجان است، بلکه به خوبی می داند که این کشور تنها راه عملی و باقی مانده برای دسترسی به بازارهای انرژی آسیای مرکزی بدون نیاز به عبور از روسیه و ایران است. دو کشور تحت تحریم غرب.
به همین ترتیب، ایالات متحده نیز از ارزش ژئوپلیتیک آذربایجان آگاه است و با بدتر شدن روابط واشنگتن با مسکو و تهران، اهمیت باکو برای واشنگتن بیشتر خواهد شد. روسیه و ایران نیز به دلیل روابط پرتنش آذربایجان با آمریکا از اهمیت ژئوپلیتیکی آذربایجان آگاه هستند. علیرغم اختلاف نظرها در مورد مسائلی مانند قره باغ، هم روسیه و هم ایران آذربایجان را یک بازیگر استراتژیک در منطقه می دانند.
زمانی مسکو به عنوان حامی پاکستانی ایروان به حساب می آمد و اکنون این رابطه مانند قبل نیست. پوتین به همکاری آذربایجان نیاز دارد، زیرا تحریم های اروپا او را مجبور به تغییر مسیر تجارت و انرژی به سمت شرق کرده است و توانایی نظامی روسیه برای تغییر وضعیت در قفقاز هم اکنون در جاهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.
ایران که از نظر سیاسی به ارمنستان نزدیک است نیز پیشنهاد میزبانی یک کریدور ترانزیتی را داد که آذربایجان را به نخجوان متصل می کند. نخجوان منطقه ای خودمختار متعلق به جمهوری آذربایجان است که مرز مشترکی با این کشور ندارد و ارمنستان در بین آنها قرار دارد.
تقویت همکاری با آذربایجان از زمانی که تهران در ماه مه با مسکو برای ایجاد یک خط ریلی چند میلیارد دلاری از طریق آذربایجان به عنوان بخشی از کریدور حمل و نقل شمال به جنوب از روسیه به توافق رسید، برای ایران اهمیت بیشتری پیدا کرد. در واقع کرملین به دنبال بازارهای جدید غیر اروپایی است.
آذربایجان همچنین توانسته است میزبان اجلاس آب و هوای سازمان ملل باشد. امسال اعلام شد که امارات متحده عربی میزبان این نشست خواهد بود. موانع میزبانی آذربایجان – علیرغم سابقه ضعیف حقوق بشر و مصرف قابل توجه سوخت های فسیلی در این کشور – در عرض چند هفته برطرف شد. اجلاس بعدی اقلیم ابتدا قرار بود در یکی از کشورهای اروپای شرقی برگزار شود، اما پس از اینکه روسیه اعلام کرد حق میزبانی کشورهای حامی اوکراین را وتو می کند، تنها آذربایجان، بلغارستان و ارمنستان به عنوان میزبان باقی ماندند. و ارمنستان از اجلاس خارج شد. رقابت در 7 دسامبر به عنوان بخشی از معامله ای که در آن دو طرف با تبادل زندانیان موافقت کردند. یک روز بعد، بلغارستان، یکی از ذینفعان احتمالی خط لوله گاز آذربایجان به اروپا نیز از این خط لوله خارج شد.
علی‌اف‌رغم موفقیت‌های اخیر آذربایجان، علی اف این فرصت را دارد که کنترل خود را بر این کشور شل کند. آذربایجان از زمانی که پدر علی اف، حیدر علی اف، در سال 1993 به قدرت رسید، با سرکوب فزاینده ای روبرو بوده است. حیدر علی اف رئیس سرویس اطلاعات و امنیت اتحاد جماهیر شوروی در دوران کمونیستی و رهبر حزب آذربایجان بود.
وضعیت کنونی آذربایجان به عنوان خودکامگی منسجم توصیف می شود که نشان دهنده فقدان دموکراسی است. بر اساس گزارش خانه آزادی که کشورها را بر اساس اصول دموکراتیک ارزیابی می کند، آذربایجان کمترین امتیاز را کسب کرده است که نشان دهنده محدودیت آزادی های سیاسی و نگرانی در مورد فساد در این کشور است.
دولت آذربایجان به جای معکوس کردن روند محدودیت‌های رسانه‌ای، سال گذشته قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن رسانه‌ها باید در دولت ثبت نام کنند و به رسانه‌هایی که قصد حذف آن را داشت مجوز نداد. بر اساس آمار، تا اول دسامبر 254 زندانی سیاسی در این کشور وجود دارد که نشان دهنده افزایش 19 نفری از اکتبر و 99 نفر نسبت به یک سال قبل است. این زندانیان شامل خبرنگارانی هستند که در مورد فساد داخلی تحقیق می کنند.
خودخواهی و بیزاری الهام علی اف از انتقاد، به ویژه از سوی ایالات متحده، تصور تسلیم شدن وی در برابر فشارهای بین المللی را در این مقطع دشوار می کند. با این حال، قدرت رئیس جمهور آذربایجان در ارزش فوق العاده بالای این کشور برای بازارهای انرژی اروپا نهفته است. علاوه بر این، جمهوری آذربایجان نمی‌خواهد در درازمدت با همسایگان بزرگ‌تر خود، روسیه و ایران، به تنهایی روبرو شود، به‌ویژه اگر پوتین بتواند شرایط جنگ در اوکراین را تغییر دهد. علی اف به خوبی می داند که برای افزایش استانداردهای زندگی و چشم انداز رشد بلندمدت، باید اقتصاد را از اتکای بیش از حد به سوخت های فسیلی دور کند.
برای رسیدن به این هدف کمک گرفتن و سرمایه گذاری از اروپا سریع ترین راه است. موفقیت در این زمینه مستلزم اصلاحات اساسی است. چنین اصلاحاتی نه تنها موقعیت علی اف را موثرتر از سرکوب منتقدان او بهبود می بخشد، بلکه درها را برای انتخابات واقعی باز می کند. چه کسی می داند، الهام علی اف ممکن است حتی در انتخابات پیروز شود. وقت آن است که این احتمالات را به شما یادآوری کنیم.
۳۱۱۳۱۱
