هیپوکسی؛ همه چیز در مورد کمبود اکسیژن در بافت های بدن

هیپوکسی به معنای کاهش میزان اکسیژن در بافت های بدن است. این وضعیت می تواند علائمی مانند گیجی، خستگی، مشکل در تنفس، افزایش ضربان قلب و کبودی پوست را ایجاد کند. بسیاری از بیماری های مزمن قلبی و ریوی افراد را در معرض هیپوکسی قرار می دهند و حتی زندگی آنها را به خطر می اندازند. آیا درمانی برای هیپوکسی وجود دارد؟ آیا می دانید چرا این اتفاق می افتد و برای مقابله با آن چه باید کرد؟ برای اطلاعات بیشتر تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

هیپوکسی چیست؟

هیپوکسی زمانی رخ می دهد که بافت های بدن اکسیژن کافی دریافت نکنند. وقتی نفس می کشید، اکسیژن وارد ریه ها می شود. این اکسیژن از طریق راه های هوایی وارد کیسه هایی به نام آلوئول می شود. در مرحله بعد، اکسیژن از طریق مویرگ های کنار آلوئول ها وارد جریان خون شده و در نهایت همراه با جریان خون به بافت ها می رسد.

مولکول های اکسیژن را می توان به عنوان مسافرانی در نظر گرفت که از یک فرودگاه (ریه ها) به یک بزرگراه (جریان خون) از طریق نوار نقاله ها و رسیدن به مقصد (بافت ها) می روند. هنگامی که اکسیژن به بافت می رسد، مسافر دیگری به نام دی اکسید کربن مکان های خود را با اکسیژن مبادله می کند و از طریق انتقال دهنده ها به ریه ها می رود و با بازدم به عنوان مواد زائد از بدن خارج می شود. هم جریان هوا و هم جریان خون نقش مهمی در فرآیند اکسیژن رسانی دارند. به همین دلیل بیماری های ریوی و قلبی احتمال هیپوکسی را افزایش می دهند.

به فردی که هیپوکسی را تجربه می کند، هیپوکسیک می گویند.

تفاوت بین هیپوکسی و هیپوکسمی

این دو اصطلاح را می توان به جای هم استفاده کرد، اما یکسان نیستند. اگرچه هر دو کلمه مربوط به کمبود اکسیژن هستند، اما این کمبود در قسمت های مختلف بدن رخ می دهد. بیماری هیپوکسی
کاهش میزان اکسیژن در بافت و هیپوکسمی کاهش میزان اکسیژن در خون است. هیپوکسی معمولاً (اما نه همیشه) ناشی از هیپوکسمی است. بنابراین، فرد می تواند هیپوکسیک شود، اما نه هیپوکسمی و بالعکس.

علت هیپوکسی

هر شرایطی که میزان اکسیژن خون را کاهش دهد یا جریان خون را محدود کند می تواند باعث هیپوکسی شود. هیپوکسی یکی از شرایط شایعی است که در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما عمدتاً ناشی از بیماری های زمینه ای است که بر جریان خون و تنفس تأثیر می گذارد، از جمله:

انواع هیپوکسی

چندین عامل مهم بر رسیدن اکسیژن به سلول ها تأثیر می گذارد، از جمله:

• وجود اکسیژن کافی در هوای تنفسی؛
• عملکرد سالم ریه برای رسیدن به آلوئول ها با اکسیژن.
• سلامت قلب و عروق برای رساندن خون غنی از اکسیژن به بافت ها؛
• گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن؛
• توانایی سلول های بافت برای استفاده از اکسیژن.

1. هیپوکسی هیپوکسمی

شایع ترین نوع هیپوکسی ناشی از کمبود اکسیژن در خون است. هیپوکسمی می تواند ناشی از بیماری های قلبی و ریوی، نقایص مادرزادی قلب و داروهایی باشد که سرعت تنفس را کاهش می دهد. رفتن به ارتفاعات، جایی که سطح اکسیژن پایین است نیز می تواند منجر به هیپوکسمی شود.

2. هیپوکسی ناشی از نارسایی گردش خون.

خون اکسیژن زیادی دارد، اما اگر قلب به خوبی خون را پمپاژ نکند یا در رگ های خونی مسدود شود، اکسیژن کافی به بافت ها نمی رسد. این وضعیت هیپوکسی جریان خون یا هیپوکسی ایسکمیک نامیده می شود. نارسایی مادرزادی قلب، لخته شدن خون، مسمومیت، بیماری هایی مانند سندرم رینود، قرار گرفتن در معرض سرما و شوک احتمال هیپوکسی گردش خون را افزایش می دهد.

3. هیپوکسی ناشی از کم خونی.

این وضعیت زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن از ریه ها به بافت ها وجود نداشته باشد. اگر بدن گلبول های قرمز کافی تولید نکند یا این سلول ها بدشکل شوند، فرد دچار کم خونی می شود. کم خونی ناشی از فقر آهن، از دست دادن بیش از حد خون و مسمومیت با مونوکسید کربن می تواند باعث این نوع هیپوکسی شود.

4. هیپوکسی هیستوتوکسیک

زمانی اتفاق می افتد که سلول های بدن نتوانند به درستی از اکسیژن استفاده کنند. اکسیژن بیش از حد می تواند وارد ریه ها و جریان خون شود، اما وقتی اکسیژن به بافت ها می رسد، چیزی مانع از استفاده سلول ها از اکسیژن می شود. این مشکل می تواند ناشی از مسمومیت با سیانید، مسمومیت با مواد شیمیایی یا مصرف مواد مخدر و الکل باشد.

علائم هیپوکسی چیست؟

علائم هیپوکسی به شدت هیپوکسی، علت اصلی و طرف درگیر در هیپوکسی بستگی دارد. وقتی سطح اکسیژن شما پایین است، ممکن است احساس کنید نمی توانید نفس بکشید یا به وضوح فکر کنید. هیپوکسی علائم مختلفی دارد، از جمله:

• نگرانی؛
• سردرد؛
• گرگرفتگی؛
• تاری دید؛
• مشکل گفتاری؛
• گزگز
• گیجی؛
• اضطراب؛
• افزایش فرکانس قلبی؛
• افزایش تنفس؛
• تنگی نفس یا مشکل در تنفس.

هیپوکسی شدید می تواند علائم دیگری ایجاد کند، از جمله:

• کاهش ضربان قلب؛
• بی قراری شدید؛
• از دست دادن هماهنگی اعضای بدن؛
• کبودی پوست؛
• اختلال در قضاوت؛
• از دست دادن هوشیاری؛
• تشنج؛
• گاو

عوارض هیپوکسی

کمبود طولانی مدت اکسیژن به بافت های بدن می تواند عوارض جدی ایجاد کند، مانند:

• آسیب اندام: از جمله آسیب به اندام های حیاتی مانند مغز، قلب، کبد و کلیه ها، که می تواند باعث اختلال در عملکرد اندام ها یا مشکلات طولانی مدت شود.
• اختلال شناختی: هیپوکسی طولانی مدت می تواند باعث اختلال شناختی، مشکلات حافظه، مشکلات تمرکز و توجه و اختلال شناختی عمومی شود.
• مشکلات عصبی: هیپوکسی می تواند باعث سکته مغزی، تشنج، کما یا مرگ مغزی شود.

هیپوکسی خفیف اما طولانی مدت نیز می تواند باعث عوارض زیر شود:

• پیشرفت سرطان، رشد تومور، مقاومت در برابر درمان های سرطان؛
• تشدید بیماری های قلبی عروقی؛
• نارسایی کلیه یا بیماری کلیوی که به سرعت در حال پیشرفت است.

تشخیص هیپوکسی

پزشک می تواند هیپوکسی را با انجام معاینه بالینی و گوش دادن به صدای قلب و ریه ها تشخیص دهد. او همچنین ممکن است پوست، ناخن ها و لب ها را از نظر کبودی معاینه کند. آزمایش‌هایی برای بررسی سطح اکسیژن و علت اصلی هیپوکسی تجویز می‌شوند، از جمله:

• پالس اکسیمتری: یک سنسور برای اندازه گیری میزان اکسیژن خون روی انگشت قرار می گیرد. این روش غیر تهاجمی و بدون درد است.
• آزمایش گاز خون شریانی (ABG): با استفاده از یک سوزن ظریف، خون از مچ دست، بازو یا کشاله ران گرفته می شود تا میزان اکسیژن آن بررسی شود.
• تست عملکرد ریهPFT): شما از طریق یک قطعه دهانی متصل به دستگاهی برای بررسی عملکرد ریه خود تنفس می کنید.
• تصاویر: اشعه ایکس، سی تی اسکن و اسکن V/Q ابزارهایی برای عکس برداری از اندام های داخلی هستند. این تصاویر تشخیص علت هیپوکسی را آسان تر می کند.
• تست 6 دقیقه پیاده روی: در این تست شما روی یک سطح صاف به مدت 6 دقیقه راه می روید تا ببینید در این مدت چقدر می توانید راه بروید. این آزمایش برای ارزیابی عملکرد قلب و ریه مفید است.
• اکوکاردیوگرافی (EKG): در این آزمایش از امواج صوتی برای به دست آوردن تصاویری از قلب، ارزیابی عملکرد قلب، تشخیص ناهنجاری های ساختاری یا بیماری قلبی استفاده می شود.
• نوار قلب (EKG): این تست برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی قلب و ارزیابی ضربان و ریتم قلب و ناهنجاری های احتمالی استفاده می شود.

درمان هیپوکسی

درمان هیپوکسی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و به طور کلی شامل از بین بردن علت زمینه‌ای، تامین اکسیژن لازم بدن و پیشگیری از عوارض هیپوکسی است و شامل موارد زیر است، از جمله:

• استروئیدهای استنشاقی که راه‌های هوایی را برای درمان آسم و سایر بیماری‌های ریوی باز می‌کنند.
• مصرف داروهایی که مایع اضافی در ریه ها را کاهش می دهند.
• ماسک فشار مثبت مداوم راه هوایی برای آپنه خواب.
• فشار مثبت راه هوایی برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریه و برخی از انواع آپنه خواب.
• اکسیژن مکمل برای درمان هیپوکسی مزمن؛ (ماسک یا لوله ای در بینی قرار داده می شود و یک نوع وسیله انتقال اکسیژن میزان اکسیژن انتقالی به ریه ها و آلوئول ها را افزایش می دهد.)
• تهویه مکانیکی در بیمارستان برای هیپوکسی حاد شدید (شروع ناگهانی).

مهار علائم هیپوکسی

اگر علائمی مانند سرگیجه، افزایش ضربان قلب یا تنفس دارید، یا اگر متوجه کبودی روی ناخن، لب یا پوست خود شدید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. برای جلوگیری از آسیب دائمی اندام، هیپوکسی باید به سرعت درمان شود. بیماری انسدادی مزمن ریه و برخی بیماری های دیگر با علائم خفیف تر می توانند باعث هیپوکسی مزمن شوند. در شرایط خاص، پزشک درباره نحوه مدیریت علائم و راه‌های جلوگیری از افت شدید اکسیژن با شما صحبت می‌کند.

پیشگیری از هیپوکسی

بهترین راه برای جلوگیری از هیپوکسی، کنترل عوامل زمینه‌ای کاهش اکسیژن است. اگر بیماری قلبی یا ریوی دارید، با پزشک خود در مورد نگرانی های خود و راه های خاص کاهش خطر صحبت کنید. برخی موقعیت ها، مانند قرار گرفتن در ارتفاع بالا، احتمال هیپوکسی را افزایش می دهد. در مورد اقدامات احتیاطی خاصی که باید هنگام مسافرت یا تعویض دارو انجام دهید، با پزشک خود صحبت کنید.

هیپوکسی معمولاً نیاز به درمان فوری دارد، بنابراین اگر شرایط زمینه ای هیپوکسی دارید، با پزشک خود در مورد راه های مدیریت آن صحبت کنید. گاهی اوقات پس از درمان بیماری زمینه ای، هیپوکسی برطرف می شود و نیازی به اکسیژن مکمل نیست. اما در برخی موارد، ممکن است به اکسیژن مکمل مزمن نیاز داشته باشید تا مطمئن شوید که احتمال هیپوکسی یا آسیب بافتی ناشی از کمبود اکسیژن وجود ندارد.

مراقبت شخصی

اگر یک بیماری زمینه ای دارید که باعث هیپوکسی می شود، بهترین راه برای مدیریت آن این است که:

• علائم جدید را نادیده نگیرید. با خودتان صادق باشید و اگر احساس کردید چیزی درست نیست به پزشک مراجعه کنید.
• مراقب خودت باش. به عنوان مثال، اگر آسم دارید، در صورت لزوم از دستگاه تنفسی آئروسل استفاده کنید و تمرینات تنفسی انجام دهید.
• از سیگار کشیدن و محصولات تنباکو خودداری کنید. ترک سیگار باعث بهبود عملکرد ریه و جلوگیری از آسیب بیشتر ریه می شود.
• داروهای تجویز شده را به طور منظم مصرف کنید.

برای سفر به مناطق مرتفع نکاتی را در نظر داشته باشید. افرادی که بیماری زمینه ای ندارند نیز ممکن است در ارتفاع دچار مشکلات تنفسی شوند. به خود فرصت دهید تا خود را با شرایط وفق دهید و تجهیزات و داروهای لازم را به همراه داشته باشید.

سوالات رایج

1. هیپوکسی خاموش چیست؟

هیپوکسی خاموش که هیپوکسی شاد نیز نامیده می شود، وضعیتی است که در آن افراد مبتلا به کمبود اکسیژن علائم معمول هیپوکسی را تجربه نمی کنند. این وضعیت در بین 32 تا 65 درصد افراد مبتلا به کووید-19 گزارش شده است.

2. هیپوکسی چه مدت باعث آسیب مغزی می شود؟

کمبود اکسیژن سلول های مغز را از بین می برد. برخی از این سلول ها در کمتر از 5 دقیقه می میرند. اگر اکسیژن بیش از 5 دقیقه به مغز نرسد، می تواند باعث تشنج، کما یا مرگ مغزی شود.

تو بگو

چقدر با هیپوکسی و کمبود اکسیژن آشنا هستید آیا تا به حال از این عارضه رنج برده اید؟ در صورت تمایل می توانید تجربه و نظر خود را در قسمت نظرات برای ما بنویسید و این مقاله را از طریق شبکه های اجتماعی با دوستان خود به اشتراک بگذارید.