شهرک های گلستان در خطر سیل

بازار؛ گروه استان ها: کمتر از یک هفته پیش بر اثر بارندگی در نواحی شرقی گلستان بار دیگر شاهد جاری شدن سیل در این استان شمالی بودیم. ثبت بیش از 70 میلی متر باران در برخی مناطق کوهپایه های شرق گلستان، وجود سازه های غیراستاندارد در رودخانه ها و همچنین تجاوزات غیراصولی به بستر رودخانه های استان گلستان موجب جان باختن دو نفر از ساکنان این استان شد. شهرستان های کلاله و گالیکش: خسارت حدود سه میلیارد ریالی به زیرساخت ها و خدمات شرق گلستان.

از این نظر باسید محسن حسینی»، عضو شورای مشورتی استاندار گلستانمدیرعامل سابق شرکت آب منطقه ای و یکی از پژوهشگران پیشرو در حوزه سیل در استان گلستان در ادامه به گفت و گو نشسته ایم.

* وضعیت شهرستان های گلستان در حوزه مدیریت سیل و کنترل نزولات جوی چگونه است؟

در استان گلستان حدود 36 شهر وجود دارد که تعداد انگشت شماری از این شهرها شهرهای بزرگ و بسیاری از آنها شهرهای کوچک هستند. همه این شهرها مستعد سیل هستند، برخی از این شهرها به دلیل شکل و توپوگرافی موقعیت و نبود زهکشی و برخی نیز به دلیل بارندگی در بالادست علاوه بر موقعیت مکانی، مستعد سیلاب هستند.

* یکی از عوامل موثر در مدیریت سیل، توجه به ویژگی های توپوگرافی شهرها است. در این راستا و با توجه به ویژگی های زمین شناسی شهرها چه اقداماتی می توان انجام داد؟

برای شهرهایی که در معرض خطر باران های سیل آسا از نواحی بالادست هستند، باید مطالعات حوزه آبخیز را انجام دهیم و راهکارهایی را برای تخلیه باران و کاهش خطر اجرا کنیم. به عنوان مثال در شهرستان گرگان چهار رودخانه زیارت، انجیراب، النگدره و توشان وجود دارد که در هنگام بارندگی های شدید در نواحی بالادست می توانند آب را به مناطق پایین دست مرکز استان به عنوان زهکش منتقل کنند. البته ساخت سیل بند و طراحی آنها برای رهاسازی باران های بسیار شدیدتر یا جمع آوری نزولات جوی می تواند کمک شایانی به مدیریت سیل در گرگان کند.

همچنین می‌توانیم راه‌اندازی جدید ایجاد کنیم، پیاده‌روهایی با پازل‌های خشک ایجاد کنیم و از طریق مهندسی پیاده‌رو، رواناب را به سمت درختان و فضاهای سبز در شهرها هدایت کنیم. همچنین می توانیم از آسفالت های اسفنجی برای جذب آب باران استفاده کنیم و یا با تغییر شیب آسفالت ها به سمت مرکز خیابان ها و حفر بلوارهای عمیق در وسط خیابان های عریض بتوانیم آب باران را جذب و ذخیره کنیم.

در برخی از شهرستان های استان به موضوع ناهمواری توجه چندانی نشده و توسعه شهرها بدون توجه به این موضوع شکل گرفته است.

با این راهکارها علاوه بر ذخیره آب، میزان آب مصرفی برای آبیاری فضای سبز بلوارها نیز به طور محسوسی کاهش می یابد. شهرهای مختلف گلستان نیز دارای تفاوت ها و ارتفاعات زیادی هستند. در این شهرها می‌توان پارک‌ها و فضای سبز را در مناطق کم ارتفاع و چاه‌ها ایجاد کرد و آب اضافی باران را به این مناطق هدایت کرد تا آب اضافی جذب خاک شود یا با ایجاد چاه‌های جاذب، ذخیره‌سازی مناسب آب انجام شود.

آیا این مربوط به اختلاف قد است؟

در برخی از شهرستان های استان به موضوع ناهمواری توجه چندانی نشده و توسعه شهرها بدون توجه به این موضوع شکل گرفته است. به عنوان مثال در شهرهای گنبدکاووس، گمیشان و آق قلا شاهد توسعه شهرها در مناطقی هستیم که در گذشته مجرای آب به دریا بوده اند.

نمونه بارز عدم توجه به این موضوع در شهرستان آق قلا قابل مشاهده است. شهر آق قلا حدود 100 سال قدمت دارد و در گذشته تنها بخشی از نایب الحکومای استراباد بوده که در آن قلعه ها و دیوارهای متعددی وجود داشته و ترکمن ها در شمال گرگانرود به صورت کوچ نشین زندگی می کرده اند.

زندگی عشایری به ترکمن ها این فرصت را داد که خانه ها و کلبه های خود را جمع کرده و به تپه ماهور در منطقه بروند و پس از فروکش سیلاب و آبیاری مراتع به مناطق شمال جاده گرگان بازگشتند. اما با تغییر زندگی ترکمن ها و اسکان آنها در مناطق شمالی گرگانرود، وقوع سیلاب های مضر در منطقه افزایش یافت.

به عنوان مثال در سال 1372 شاهد وقوع سیل در مناطق شمالی گرگانرود در شهرستان آق قلا بودیم، اما به دلیل اینکه بافت مسکونی در این مناطق کمتر بود، خسارت زیادی ندیده بود. اما در سال 2018 سیل و جاری شدن سیل در مناطق شمال گرگانرود خسارات زیادی به بار آورد. علاوه بر توسعه شهرک‌های داخل مسیل‌ها، برخی پیشرفت‌های فنی و مهندسی مانند ایجاد کمربندی در ضلع غربی آق قلا نیز در تشدید خسارت‌های سیل ۲۰۱۸ مؤثر بوده است.

همین حادثه در شهر گمیش تپه نیز رخ داد، شهر تاریخی گمیش تپه بر روی تپه ای باریک و دراز ساخته شد و مردم منطقه معمولاً به دلیل طغیان رودخانه گرگان یا طغیان رودخانه، سیل زیادی را در اطراف خود تجربه می کردند. پیشروی آب از دریا تا جایی که این منطقه به آبسکون معروف است. در سیل 2018 تنها 25 درصد منازل گمیش تپه دچار سیل شدند. مناطقی که در سالهای اخیر رشد و توسعه یافته اند و حدود 75 درصد شهر که بخشی از بافت تاریخی و باستانی گامیشان بوده از سیل در امان بوده است. مناطق سیل زده گمیشان بر بستر کانال قدیم گامیشان قرار داشت که از یلمه خندان آق قلا به سمت دریا ادامه داشت و گاه حدود 6 کیلومتر عرض داشت.

* در برخی محافل عمومی و تخصصی از افزایش بارندگی در گلستان در پاییز و زمستان صحبت می شود، آیا این بارش ها خطرناک است؟

هواشناسی پیش بینی کرده است که میزان بارندگی در کشور بالاتر از حد نرمال باشد و این روند در مناطق شمالی کمی بیشتر از میانگین رشد بارندگی در کشور باشد. باید از همین موضوع به فکر مدیریت سیل و منابع آب باشیم. متولیان باید وارد میدان شوند، حدود هزار پل در جاده های اصلی و فرعی گلستان وجود دارد که باید توسط نیروهای راهداری در بالادست، پایین دست و زیر این پل ها تخلیه شود.

شرکت آب منطقه‌ای باید روند لایروبی رودخانه‌ها را تشدید کند، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برای لایروبی رودخانه‌ها در شهرها و شهرستان‌ها تلاش بیشتری کنند و با روش‌های مناسب به مردم هشدار دهند تا برای مقابله با سیلاب آماده شوند.

نیروهای هلال احمر از این پس نقاط امن را شناسایی کنند. شهرداری ها باید اقداماتی را برای افزایش جذب رواناب انتخاب کنند. شهرهای صنعتی، مرغداری ها و سایر واحدهای تولیدی باید خود را برای مقابله با این پدیده های طبیعی آماده کنند. به عنوان مثال در سال 2018 اهالی روستای حاجی آباد دشت کردکوی برای در امان ماندن از سیل در اطراف روستا خاکریزی کردند و با این روش خسارت سیل را به حداقل رساندند.

بر اساس اطلاعات هواشناسی امسال احتمال وقوع سیلاب وجود دارد

از این به بعد باید به فکر آموزش باشیم. یک سری کارهای پیشگیرانه بر عهده مردم و برخی از آنها بر عهده نهادهای هلال احمر و صلیب سرخ است. به عنوان مثال، مردم باید بدانند که پس از وقوع سیل به کدام مناطق به عنوان مناطق امن مراجعه کنند یا چگونه از خود در برابر پیامدهای آلودگی سیل محافظت کنند.

*و حرف آخر چطور؟

در گلستان حدود 3200 کیلومتر رودخانه داریم که 700 کیلومتر آن از شهر و روستا می گذرد و هزاران نفر از مردم این استان در حاشیه رودخانه ها زندگی می کنند. جوامع اطراف این رودخانه ها باید بدانند که چه وظایفی در قبال رودخانه دارند و چه خطراتی آنها را تهدید می کند. رودخانه نباید محلی برای زباله گردی شود. باید با بسیج مسئولان روستا و آموزش های منظم، خطرات ناشی از سیل را به اطلاع روستاییان حاشیه رودخانه برسانیم.

بر اساس داده های هواشناسی، امسال احتمال وقوع سیل وجود دارد. اکنون که هنوز وقت داریم، باید علاوه بر اقدامات فرهنگی، به اقدامات فنی مهندسی و سدسازی نیز توجه بیشتری داشته باشیم. تمامی نهادهای نگهداری باید فعالیت های پیشگیرانه را در دستور کار حوزه های مربوطه خود قرار دهند.