به گزارش بازار، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی ابعاد رقابت پذیری تولید ملی پرداخت. بر اساس این گزارش، اگرچه در برنامه ششم توسعه رشد 8 درصدی تولید ناخالص داخلی و رشد سالانه 21.7 درصدی صادرات غیرنفتی (کالاها و خدمات بدون میعانات گازی) پیش بینی شده بود، اما میزان صادرات از 42 میلیارد دلار در سال 1394 به 112.7 درصد افزایش یافت. میلیارد دلار دلار تا 1400 افزایش می یابد، اما این پیش بینی محقق نشد. در واقع تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت ثابت سال 1390 در سال 1400 نسبت به همین میزان در سال 1395 تغییر چندانی نداشته و میزان صادرات غیرنفتی کشور در سال 1400 حدود 48.6 میلیارد دلار بوده و نسبت به سال 1395 تنها رشد داشته است. حدود 16 درصد
علاوه بر این، ترکیب صادرات صنعتی کشور نیز نشان می‌دهد که در سال 1398 بیش از 54 درصد صادرات صنعتی کشور منبع‌محور بوده و شامل فرآورده‌های نفت و گاز، مواد شیمیایی، کانی‌های فلزی و غیرفلزی و محصولات کشاورزی است. و تنها 5 درصد از صادرات صنعتی کشور را فناوری بالا بوده است. این موضوع نشان دهنده ضعف رقابت پذیری در اقتصاد است. البته این به دلیل تولید ضعیف، سرمایه گذاری ضعیف و نسبت کم روش های تولید دانش بنیان است.
مقایسه شاخص‌های صادرات جهانی ایران با کشورهای رقیب همسایه نیز حاکی از مشارکت کم ایران در عرصه رقابت‌پذیری تولید در جهان است. به عنوان مثال، روند تغییرات تنوع محصولات صادراتی دو کشور ایران و ترکیه طی سال‌های 1379 تا 1398 نشان می‌دهد که اقتصاد ترکیه طی 25 سال گذشته موفق به ایجاد تنوع و افزایش پیچیدگی تولید و صادرات خود شده است. . در حالی که ایران عمدتاً صادرکننده مواد خام در این مدت و بقیه منابع معدنی است.
در سال 1400 سهم ایران از صادرات جهانی حدود 0.3 درصد و شاخص تمرکز صادرات ایران حدود 0.13 بوده است. در حالی که ترکیه حدود یک درصد از بازار جهانی سهم دارد و شاخص تمرکز صادرات آن حدود 0.03 است. امتیاز بالا در شاخص تمرکز نشان دهنده تنوع کم کالاهای صادراتی یک اقتصاد و نیاز به تغییر ساختار تولید و تجارت آن است.
همانطور که از نمودار زیر مشخص است، صنعت پایه کشور یعنی صنعت ماشین سازی که باید تامین کننده ماشین آلات صنایع مادر و صنایع تولیدی باشد، بیشترین وابستگی را به واردات دارد. به عبارت دیگر، کشور همچنان به ماشین آلات و کالاهای سرمایه ای وارداتی وابسته است. علاوه بر این، صنایع بزرگ و مادر رابطه قبلی ضعیفی با صنایع ماشین‌سازی و پس از آن با بخش تولید کالا دارند.
بررسی مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که از دیگر مواردی که باعث افزایش قیمت تمام شده محصولات تولید داخل می شود، هزینه تامین مالی از جمله تامین سرمایه در گردش است. نتایج پایش کسب‌وکار ملی نشان می‌دهد که در فضای مالی، مولفه‌های «عدم پیش‌بینی‌ناپذیری تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات» و «تامین مالی نظام بانکی» بیشترین سهم را در ایجاد شرایط نامطلوب برای نظام بانکی داشته است. اقتصاد از کشور اپراتورها در سال 1400 شاخص محیط مالی با میانگین امتیاز 15/8 از 10 بیشترین تاثیر منفی را بر فضای کسب و کار و عدم تنوع در تامین مالی بخش تولیدی و مشارکت غالب نظام بانکی در تامین مالی داشته است. مشارکت تقریباً 80 درصدی نظام بانکی در تأمین مالی بخش صنعت و معدن) از چالش‌های این بخش بوده است.
عدم توجه به آماده سازی زمین و کیفیت جانمایی نقشه ها و ضعف در زیرساخت های حمل و نقل باعث افزایش هزینه های لجستیکی و به دنبال آن افزایش قیمت نهایی محصول و در نتیجه افزایش یافته است. نتیجه کاهش رقابت پذیری محصولات ملی است. طبق آمار کارگاه های صنعتی با 10 کارگر و بیشتر در سال 1397، متوسط هزینه حمل و نقل بخش صنعت حدود 23 درصد از کل پرداختی های غیرصنعتی این بخش (شامل حق بیمه، خدمات آموزشی، کمیسیون بانکی، تبلیغات) بوده است. و هزینه های اجاره، و مفاهیم دیگر).
علاوه بر این، حقوق و دستمزد و هزینه انرژی به عنوان بخشی از هزینه های عوامل تولید نیز بر قیمت نهایی تأثیر می گذارد و با آن رابطه مستقیم دارد. با افزایش قیمت نهایی از یک سو توان رقابتی تولیدات ملی تضعیف شده و از سوی دیگر وارداتی اقتصادی می شود که از طریق واردات رسمی و یا قاچاق انجام می شود.
یکی دیگر از عوامل موثر بر قیمت فروش محصول، کارایی بازار است. کارایی بازار تحت تأثیر رقابت پذیری بازار است و بر قیمت فروش محصولات تأثیر می گذارد. افزایش رقابت در بازار، انگیزه تحقیق و توسعه صنعتی را افزایش می دهد و نوآوری را بهبود می بخشد. علاوه بر این افزایش رقابت پذیری باعث افزایش کارایی و کاهش رقابت پذیری محصولات وارداتی و افزایش فروش محصولات داخلی می شود. در ایران با توجه به اینکه از یک سو اکثر شرکت های بخش خصوصی کوچک و اکثر شرکت های بزرگ دولتی یا مدیریتی هستند و از سوی دیگر وجود سیاست های حمایتی غیرهدفمند و بدون جدول زمانی مشخص به دلیل فقدان استراتژی توسعه صنعتی باعث ایجاد فضای رقابتی در ایران شده است. ساختار بازار کشور ضعیف است. از این نظر، عملکرد فعالیت های صنعتی کشور برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و محتوای فناورانه مناسب ناشی از فضای رقابتی ضعیف ارزیابی می شود.
بر اساس گزارش عملکرد رقابت صنعتی منتشر شده توسط یونیدو در سال 2019، بیش از 54 درصد محصولات صادراتی صنعتی کشور منبع محور، 13 درصد فناوری پایین، 32.5 درصد فناوری متوسط و تنها 0.5 درصد از صادرات کشور است. محصولات دارای تکنولوژی بالا هستند.
بر اساس جمع‌بندی این گزارش، سررسید زنجیره‌های بالادستی و پایین‌دستی و تامین مواد اولیه با قیمت و کیفیت مناسب، سیاست‌های ارزی مناسب و متنوع‌سازی روش‌های تامین مالی، کاهش هزینه‌های لجستیک و رعایت صرفه‌جویی در مقیاس از جهت تقاضا و قیمت نهایی، بر رقابت پذیری محصولات ملی تأثیر دارد. همچنین سیاست‌های حمایتی خاصی برای تقویت کارایی بازار، استفاده مناسب از روش‌های تولید و بهره‌مندی از فناوری‌ها، افزایش نسبت عوامل تولید محصول و ارتقای بهره‌وری با ایجاد ارزش افزوده و در نهایت بهبود فضای کسب‌وکار و حاکمیت اعمال شده است. کشور تاثیر بر رقابت پذیری محصولات ملی
متن کامل این گزارش. اینجا خواندن.
