تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: پروژه کریدور اقتصادی هند_خاورمیانه_اروپا که اخیراً اعلام شده و هند را با بازارهای خاورمیانه و اروپا مرتبط می کند، نقطه برجسته اجلاس جی ۲۰ در سال جاری بود، در حالی که این کریدور جدید نیمی از اقتصاد جهانی و ۴۰ درصد از جمعیت جهان را نشان می دهد. بر اساس یادداشت تفاهم امضا شده در ۹ سپتامبر توسط اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، عربستان سعودی، امارات و ایالات متحده، کریدور هند_خاورمیانه_اروپا شامل یک کانال ریلی چندوجهی است که هم از مسیرهای راه آهن و هم مسیرهای کشتیرانی در فاصله ۵۰۰۰ کیلومتری استفاده می کند، ضمن اینکه در کنار هم، شبکه ای از کابل های برق زیر دریا و خطوط لوله انرژی سبز بین هند و یونان گذاشته خواهد شد.
در همین راستا، «ساسان زاهدی» کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل به خبرنگار بازار گفت: شبه قاره هند متشکل از کشورهای امروزی پاکستان، هند، بنگلادش و سریلانکا، تا سال ۱۹۴۷ میلادی (۱۳۲۶ شمسی) برای حدود دو قرن تحت سیطره و استعمار بریتانیا قرار داشت و به دنبال مبارزات مستمر آزادی خواهانه مردم شبه قاره به رهبری مهاتما گاندی، با استقلال از انگلستان در سال ۱۹۴۷ و تاسیس کشورهای جدید هندوستان، سریلانکا و پاکستان در سال ۱۹۴۷، جغرافیای سیاسی و اقتصادی منطقه جنوب آسیا وارد پارادایمی جدید شد. البته، بنگلادش تا سال ۱۹۷۱، تحت عنوان پاکستان شرقی، به مثابه بخشی از کشور پاکستان محسوب می شد و در سال مزبور و پیرو وقوع جنگ میان هند و پاکستان، این کشور به عنوان کشوری مستقل در جغرافیای سیاسی جهان وارد گردید.
وی افزود: هند به عنوان بزرگترین کشور ایجاد شده در پی استقلال شبه قاره از بریتانیا، از بدو تاسیس به عنوان کشوری پرجمعیت، فقیر و فاقد زیرساختهای اساسی و با صادراتی عمدتا مبتنی بر محصولات با فناوری پایین، ارزان و حجیم و کاربر و مبتنی بر مزیت نیروی کار فراوان و ارزان در این کشور، در صحنه جهانی نمود پیدا کرد. از منظر سیاسی، اگرچه هندوستان از پایه گذاران جنبش عدم تعهد قلمداد می شد و جواهر لعل نهرو نخست وزیر وقت هندوستان از چهره های اساسی شکل گیری جنبش مزبور شناخته می شود، اما، همواره در فضای جنگ سرد در دهه های ۱۹۵۰ تا پایان دهه ۱۹۸۰، به عنوان کشوری همسو و بعضا متحد با اتحاد جماهیر شوروی سابق به آن نگریسته می شد که این امر خصوصا در دوران نخست وزیری خانم ایندیرا گاندا و سپس راجیو گاندی متجلی بود. از لحاظ اقتصادی نیز این کشور از بدو تاسیس تا اوایل دهه ۱۹۹۰، همواره به نوعی دارای گرایشهای سوسیالیستی در عرصه اقتصاد داخلی بوده است.
همزمان با فروپاشی شوروی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ و کنار گذاشته شدن سیاستهای سوسیالیستی در بسیاری از کشورها، هندوستان نیز وارد عرصه ای جدید از حیات اقتصادی خود شد که این امر در قالب کاهش مداخلات دولت در اقتصاد، تسهیل جریان ورود سرمایه به کشور و توسعه سرمایه گذاری خارجی، توجه به تولیدات صادرات محور و هم گرایی با روند نولیبرالیسم اقتصادی و تجاری در عرصه جهانی متجلی گردید
ساسان زاهدی اضافه کرد: همزمان با فروپاشی شوروی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ و کنار گذاشته شدن سیاستهای سوسیالیستی در بسیاری از کشورها، هندوستان نیز وارد عرصه ای جدید از حیات اقتصادی خود شد که این امر در قالب کاهش مداخلات دولت در اقتصاد، تسهیل جریان ورود سرمایه به کشور و توسعه سرمایه گذاری خارجی، توجه به تولیدات صادرات محور و هم گرایی با روند نولیبرالیسم اقتصادی و تجاری در عرصه جهانی متجلی گردید.
این کارشناس گفت: از همان زمان (دهه ۱۹۹۰ میلادی)، هندوستان با دارا بودن بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و سهم بالای افراد زیر خط فقر در این جمعیت بالا و تشخیص این امر که برای تامین نیازهای معیشتی این جمعیت انبوه و توسعه اقتصادی کشور، ملزم به هم نوا شدن با جریان ها و امواج جدید اقتصاد و تجارت جهانی است، به بازنگری در سیاستها و خط مشی های اقتصادی خود پرداخته و با اولویت قائل شدن برای امر اقتصاد نسبت به سایر ملاحظات و خط مشی ها، با تکیه بر جمعیت انبوه و جوان خود کوشید تا با باز تعریف نقش خود در عرصه جهانی و جانمایی جدید در عرصه اقتصاد جهانی، وضعیت خود را ارتقا دهد .
وی افزود: استمرار این جهت گیری در طول سه دهه گذشته موجب شده که امروزه ما با هندوستانی مواجه باشیم که از جهات گوناگون با کشور سه دهه قبل متفاوت است. امروزه هند با دارا بودن جمعیتی بالغ بر ۱.۴ میلیارد و با پیشی گرفتن از چین، به عنوان پرجمعیت ترین کشور جهان محسوب می شود. حجم اقتصاد هند با برخورداری از تولید ناخالص ملی بین ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ میلیارد دلار در سالهای اخیر، این کشور را به عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ جهان و یکی از اقتصادهای نوظهور مطرح کرده است. اگرچه با توجه به جمعیت بالای هند، سرانه جی دی پی این کشور هنوز پایین است، اما کلیت اقتصاد این کشور، بزرگ است؛ به گونه ای که با توجه به رشد آن در سالهای اخیر از برخی کشورهای صاحب نام و اروپایی نیز حجم اقتصاد هند پیشی گرفته است.
نظام اقتصادی هند هم زمان در سه دهه اخیر و خصوصا دو دهه گذشته، موجب شده تا دهلی با کشورها و طرفهای تجاری بیشتری نسبت به گذشته در تعامل باشد و مسیرهای تجاری این کشور توسعه و تنوع یابد که این امر هم در عرصه صادرات و هم در عرصه واردات تجلی پیدا کرده است
کارشناس حمل و نقل بین المللی ادامه داد: اخیرا نیز وجود نشانه هایی مبنی بر برخی نوسانات در نرخ رشد اقتصادی چین (به عنوان رقیب آمریکا و مدعی رسیدن به مقام نخست اقتصادی جهان در دهه ۲۰۳۰) و از سوی دیگر روند نسبتا ثابت، مستمر و بدون نوسان نرخ رشد اقتصادی هند، باعث شده توجهات به اقتصاد این کشور بیش از پیش مورد نظر محافل و اندیشکده های اقتصادی و سیاسی جهان قرار گیرد.
زاهدی بیان کرد: بر اساس آنچه گفته شد، نظام اقتصادی هند هم زمان در سه دهه اخیر و خصوصا دو دهه گذشته، با کشورها و طرفهای تجاری بیشتری نسبت به گذشته در تعامل بوده و مسیرهای تجاری این کشور توسعه و تنوع یافته که این امر هم در عرصه صادرات و هم در عرصه واردات تجلی پیدا کرده و تعداد شرکای تجاری هند چند برابر شده و بسیاری از کشورهای جهان که روزگاری فاقد هرگونه مبادله تجاری با هند بودند، امروزه با این کشور مبادلات قابل توجهی را یافته اند.
این کارشناس در ادامه گفتگو اظهار کرد: تبعات این امر در عرصه دیپلماسی نیز بدین صورت بوده که این کشور تلاش کرده با تقدم مسئله اقتصاد در نظام روابط بین المللی خود، با اغلب کشورها در بلوک های مختلف روابط حسنه ایجاد کند تا فارغ از ملاحظات سیاسی و ایدئولوژیک، صرفا بتواند منافع اقتصادی خود را دنبال کرده و به تعبیر عامیانه امکان سیر نمودن جمعیت انبوه خود را فراهم نماید. از جمله نمونه های این امر را در قالب توسعه همزمان مراودات هند با آمریکا و چین یا روسیه می توان مشاهده کرد و یا توسعه هم زمان مراودات هند با ایران و در عین حال با رژیم صهیونیستی و یا کشورهای عربی.
ساسان زاهدی افزود: به هر حال، امروزه هندوستان تلاش می کند تا برای پیگری تحقق اهداف خود، حضور خود را در پیمانهای منطقه ای، جهانی و نیز کریدورهای جهانی تجاری به عنوان کشوری مهم و تاثیر گذار تثبیت کند به طوری که اخیرا نیز طرح موضوعاتی نظیر کریدور هند_خاورمیانه نیز در همین راستا مطرح شده است در حالی که مطرح و اجرایی شدن آن برای ایران مهم و قابل تامل و مداقه است.
ایجاد و شکل گیری مسیرهای تجاری جدید یقینا موجب شکل گیری جریان های جدیدی خواهد شد که عدم شناخت ایران از آنها و عدم مشارکت فعالانه، منجر به کاهش نقش مسیرهای تعریف شده از ایران و به محاق رفتن کشور در عرصه حمل و نقل بین المللی خواهد شد
کارشناس حمل و نقل بین المللی گفت: شکل گیری کریدور مزبور بر جریان تقاضای حمل و نقل و ترانزیت از مسیر ایران اثر گذار خواهد بود، زیرا اگرچه هند از جمله کشورهای اصلی تعریف کننده کریدور شمال_جنوب است، اما تجربه دو دهه گذشته و حتی مروری بر عملکرد آن در دو سال اخیر که با جنگ روسیه و اوکراین انتظار می رفت حجم تجارت در این کریدور افزایش قابل ملاحظه ای یابد، نشان داده که کریدور شمال _جنوب به واسطه برخی مشکلات زیرساختی و فرایندی، از پتانسیل و ظرفیت قابل ملاحظه ای برای پاسخگویی به نیازهای جدید با سرعت عمل و توان انعطاف پذیری بالا، برخوردار نیست و در این میان، ترکیه نیز تلاش کرده تا با طرح موضوعات و جریانهای مختلف، نقش خود را به عنوان هاب ترانزیت و حمل و نقل در منطقه غرب آسیا و حتی در سطح جهانی برجسته کند. به تعبیر دیگر، ترکیه به دنبال آن است تا از هر فرصتی برای کسب منافع خود استفاده کرده و از آب گل آلوده ماهی بگیرد. لذا، ایجاد و شکل گیری مسیرهای تجاری جدید یقینا موجب شکل گیری جریان های جدیدی خواهد شد که عدم شناخت ایران از آنها و عدم مشارکت فعالانه، منجر به کاهش نقش مسیرهای تعریف شده از ایران و به محاق رفتن کشور در عرصه حمل و نقل بین المللی خواهد شد.
وی اضافه کرد: از ابتدای قدرت گیری محمد بن سلمان در عربستان، علیرغم ماجراجویی های سیاسی وی در مواردی مانند راه انداختن جنگ یمن یا قتل جمال خاشقچی، طرح موضوعاتی مانند استراتژی های او برای عربستان در دهه ۲۰۳۰، ایجاد شهر نئوم، توجه به متنوع ساختن ساختار اقتصادی عربستان و کاهش نقش و سهم صادرات نفت خام در سبد درآمدی عربستان در سالهای آتی، توجه به موضوع فناوری و خصوصا فناوری های نوین در حوزه های آموزشی و اقتصادی در عربستان و غیره موجب شده تا نگاه جهانی به عربستان، دچار تغییر و تحول شده و به تدریج دیگر جهان به این کشور به عنوان یک تولید کننده و صادر کننده صرف نفت و انرژی نگاه نکرده و به منزله یکی از اقتصادهای نوظهور آتی ( البته با تاخیر نسبت به سایر اقتصادهای نوظهور) بنگرد.
هند برای عربستان سعودی کشوری مهم است، چرا که این کشور علاوه بر اقتصاد در حال رشد، یکی از بازارهای صادراتی مهم برای عربستان ( چه به عنوان مقصد سنتی نفت صادراتی عربستان و چه به عنوان مقصد احتمالی صادراتی در آینده برای سایر تولیدات ) می تواند در نظر گرفته شود
ساسان زاهدی ادامه داد: این کشور همچنین کوشیده تا با رفع برخی تعارضات با سایر کشورها، بر توان خود برای نقش آفرینی در عرصه اقتصاد و سیاست جهانی همزمان با کاهش اتکا بر غرب و امریکا و گسترش نگاه به شرق اعم از توسعه مروادات سیاسی و اقتصادی با چین و روسیه ( به عنوان کشورهای معارض یا رقیب با آمریکا در عرصه های تجاری و سیاسی ) بیفزاید. در این بین، پیداست که هند برای عربستان سعودی کشوری مهم است، چرا که این کشور علاوه بر اقتصاد در حال رشد، یکی از بازارهای صادراتی مهم برای عربستان ( چه به عنوان مقصد سنتی نفت صادراتی عربستان و چه به عنوان مقصد احتمالی صادراتی در آینده برای سایر تولیدات ) می تواند در نظر گرفته شود. همچنین، توان هند در حوزه هایی نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای عربستان هم زمان با ورود به دوران انقلاب صنعتی چهارم و طرح مواردی مانند هوش مصنوعی برای عربستان دارای اهمیت مضاعف خواهد بود.
این کارشناس اظهار کرد: افزون بر این، تلاش رژیم صهیونیستی برای توسعه مبادلات منطقه ای و فرامنطقه ای یکی دیگر از موارد مورد توجه است. همان طور که در ابتدای گفتگو عرض کردم، در سالهای اخیر سطح تعاملات این رژیم با هندوستان افزایش یافته است. این امر خصوصا بعد از قدرت گیری حزب هندوی افراطی بهاراتیا جاناتا و در دوره نخست وزیری آقای نارندرا مودی جلوه علنی تری یافته است. توجه به همزمانی این اقدامات با تشدید سیاستهای رسمی دولت هندوستان علیه جامعه مسلمانان هند (که علیرغم جمعیت چند صد میلیونی به مثابه یک اقلیت در هندوستان تعریف شده) و اقدام رییس جمهور هند در تغییر نام این کشور از هند یا ایندیا به بهارات، جالب توجه است.
به نظر می رسد که سطح روابط هند با اسرائیل به سطحی راهبردی ارتقا یافته و طرح موضوع ایجاد کریدور هند_ خاورمیانه_مدیترانه و تعریف نقش بنیادی برای هند و برای اسرائیل به عنوان یکی از کشورهای واقع در این کریدور و به نوعی حلقه اتصال دهنده آن به آبهای آزاد دریای مدیترانه به عنوان دروازه ورود به اروپا در راستای تعمیق روابط استراتژیک تل آویو_ دهلی نو نیز قابل احتساب باشد
وی افزود: در هر صورت، به نظر می رسد که سطح روابط هند با اسرائیل به سطحی راهبردی ارتقا یافته و طرح موضوع ایجاد کریدور هند_ خاورمیانه_مدیترانه و تعریف نقش بنیادی برای هند و برای اسرائیل به عنوان یکی از کشورهای واقع در این کریدور و به نوعی حلقه اتصال دهنده آن به آبهای آزاد دریای مدیترانه به عنوان دروازه ورود به اروپا ( یا حداقل سواحل جنوبی اروپا) در راستای تعمیق روابط استراتژیک تل آویو_ دهلی نو نیز قابل احتساب باشد. علاوه بر آن، در این رابطه با توجه به ماهیت شبکه ای و زنجیره ای ترانزیت و کریدورهای تجاری و حمل و نقل، احتمال انتفاع اقتصادی و سیاسی حکومت اردن نیز از این مسیر باید مورد توجه قرار گیرد. لذا، به نظر می رسد اهداف بلند مدت سیاسی و اقتصادی در این میان بسیار قابل تامل باشد.
زاهدی در ادامه به کشورهای امارات و عمان اشاره کرد و گفت: امارات و عمان نیز هر یک به نوعی در راستای پیگیری اهداف خود اعم از کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در تلاشند با شناسایی تحولات و تحلیل روند گذشته و پیش بینی جریانات آینده، منافع خود را افزایش دهند. امارات به عنوان کشوری که برای خود نقش پیشگامی در عرصه لجستیک منطقه ای و جهانی قائل است، سعی داشته تا نقش آفرینی خود را بیش از پیش از تقویت نماید. البته روند عادی سازی روابط با رژیم اشغالگر قدس نیز همراستا با این تحلیل و روند محسوب می شود.
وی بیان کرد: عمان نیز که با وقوف بر اهمیت موقعیت جغرافیایی خود درصدد است به نوعی مانند امارات در عرصه تجارت بین الملل نقش آفرین باشد و در همین راستا محتملا نقش منفی یا غیر سازمانده ای صراحتا از خود نشان نخواهد داد. شایان ذکر است که قبلا نیز عربستان و عمان نسبت به اعطای اجازه عبور پرواز هواپیماهای اسرائیلی از فراز حریم هوایی خود موافقت نموده اند که در حقیقت به منزله ایجاد مسیر مستقیم هوایی از اراضی اشغالی فلسطین به هندوستان با طی حداقل مسافت ممکن و زمان متصوره، محسوب می شود.
این کارشناس در ادامه در رابطه با واکنش کشورهای ترکیه و عراق سخن گفت و اظهار داشت: واکنش ترکیه و عراق در راستای منافع اقتصادی و سیاسی این کشورها محسوب می شود. با توجه به سرمایه گذاری های صورت گرفته در زمینه ایجاد و تقویت زیرساختهایی نظیر بندر فاو یا نوسازی شبکه حمل و نقل عراق (در راستای جنوب به شمال) که در راستای ایجاد کریدور خلیج فارس_عراق_ترکیه محسوب می شود، اقداماتی که موجب کاهش مزیت و اهمیت مسیر ایران شود، برای این دو کشور فرصت آفرین خواهد بود. لذا باید تدبیر نو اندیشید.
وی افزود: از سوی دیگر احتمال دارد که کریدور هند_خاورمیانه_مدیترانه که به عنوان مسیری جایگزین ترکیه برای اتصال آسیا به اروپا می تواند عمل کند، با واکنش های منفی عراق و ترکیه مواجه شود، لذا با توجه به پیچیدگی موضوع و نقش شبکه ای حمل و نقل بین المللی و ترانزیت به عنوان جزئی مهم از زنجیره ارزش جهانی، بررسی و تحلیل عمیق رفتار این دو کشور حائز اهمیت است.
ایجاد کریدور حمل و نقل و ترانزیت هند_خاورمیانه_ مدیترانه_اروپا، ذینفعانی داشته که برای تحقق اهداف بلند مدت سیاسی و اقتصادی خود، آن را مطرح نموده و متناسب با شرایط خود پیگیری خواهند کرد؛ در حالی که کشورهایی هم به واسطه ایجاد این کریدور و شکل گیری آن دچار پیامدهایی منفی یا احتمالا مخرب خواهند شد که از آن جمله می توان به روسیه و ایران ( و به نوعی کریدور شمال _ جنوب که سالهای طولانی برای آن سرمایه گذاری و تبلیغ شده) اشاره کرد
زاهدی اضافه کرد: ایجاد کریدور حمل و نقل و ترانزیت هند_خاورمیانه_ مدیترانه_اروپا، ذینفعانی داشته که برای تحقق اهداف بلند مدت سیاسی و اقتصادی خود، آن را مطرح نموده و متناسب با شرایط خود پیگیری خواهند کرد؛ در حالی که کشورهایی هم به واسطه ایجاد این کریدور و شکل گیری آن دچار پیامدهایی منفی یا احتمالا مخرب خواهند شد که از آن جمله می توان به روسیه و ایران ( و به نوعی کریدور شمال _ جنوب که سالهای طولانی برای آن سرمایه گذاری و تبلیغ شده) اشاره کرد.
کارشناس حمل و نقل بین المللی گفت: افزون بر این، احتمال طرح و پیگیری مسائل این کریدور در کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ) یا کمیسیون اقتصادی اروپا یا مراجع مرتبط با اتحادیه اروپا با اهداف اقتصادی و سیاسی نیز محتمل است.
وی ادامه داد: در هر صورت، هند با چشم انداز تبدیل خود به یکی از پنج اقتصاد برتر جهان در سال ۲۰۴۷ و همزمان با یکصدمین سالگرد استقلال از بریتانیا و تشکیل کشوری مستقل و ارقامی نظیر حجم اقتصادی هفت هزار میلیارد دلار به عنوان جی دی پی سالانه در آن مقطع، توسعه و تنوع بخشی به مسیرهای تجارت خارجی را برای دولتمردان بلندپرواز و جاه طلب این کشور به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل کرده که به طرق مختلف در پیگیری آن کوشا هستند.
ساسان زاهدی در پایان گفت: البته با توجه به موضوع عدم قطعیت در مناسبات بین المللی اعم از سیاسی، اقتصادی و تجاری و خصوصا آغاز عملیات بزرگ طوفان الاقصی در فلسطین اشغالی و واکنشهای جهانی به جنایات صهیونیستها و همچنین تشکیک جدی در نحوه فرایند عادی سازی روابط کشورهای عربی با این رژیم و مخالفتهای جدی افکار عمومی و رسانه ها، به نظر میرسد که حداقل، در شرایط کنونی ایده ایجاد این کریدور با چالشهایی جدی مواجه خواهد شد. اما، در هرصورت لازم است که فعالان اقتصادی ایران در بخشهای دولتی، خصوصی و نیز مراجع حاکمیتی و سیاستگزاری نیز این تحولات را رصد کرده، و آگاهی بخشی عمومی در سطح رسانه های تخصصی و عمومی نیز برای جامعه و خصوصا کارشناسان مختلف کشور صورت گیرد.
