بازار؛ گروه بین الملل: موضع گیری کشورها در قبال بحران قفقاز جنوبی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، موضوع ایجاد کریدور زنگزور و وضعیت حقوقی قره باغ به یکی از موضوعات چالش برانگیز سالهای اخیر مبدل شده است.
از سه سال گذشته هنوز اختلافات جدی و درگیریها در خصوص قره باغ و ادعاها بر سر احداث کریدور زنگرور حل نشده و در طول این مدت تنشها افزایش یافته است. بر همین اساس، در ۱۹ سپتامبر سال جاری به عنوان سومین حمله یا به تعبیر برخی شروع سومین جنگ قره باغ، جمهوری آذربایجان به سمت مناطق تحت کنترل ارمنستان در قره‌باغ تیراندازی و اعلام کرد که تا تسلیم نشدن گروه‌های مسلح ارمنی در قره باغ؛ حمله را ادامه خواهد داد تا اینکه بعد از گذشت ۲۴ ساعت حمله ها متوقف شد. این موضوعات نشانگر اهدافی است که علی اف با حمایتهای ترکیه و دیگر متحدین خود در سر دارد و تمام تلاش خود را در رابطه با آزادسازی قره باغ به کار گرفته است.
از طرفی، در بازگشت از سفر اخیر اردوغان از نخجوان در مورد عبور زنگزور از ارمنستان از او سوال شده که اگر ارمنستان برای این کار راه را نگشاید، از کجا عبور خواهد کرد؟ رئیس جمهور ترکیه هم در پاسخ گفته است که از ایران عبور خواهد کرد.
حال با توجه به این موضوع باید دید که اردوغان هم در این میان چه هدفی دارد. آیا این سخن او به معنای تحریک ارمنستان است؛ در حالی که ترکیه به دنبال برگزاری نشستی با حضور باکو، مسکو و ایروان برای حل مسئله زنگزور است. از سوی دیگر، رئیس جمهور ترکیه مدعی شده بود ایران بیشتر از ارمنستان درباره پیشرفت موضوع کریدور زنگزور مشکل ایجاد کرده است.
در همین راستا، «ابراهیم فراهانی» کارشناس مسائل ترکیه به خبرنگار بازار گفت: در خصوص مسائل آذربایجان بر خلاف اینکه در ایران بسیار بر اسرائیل تاکید می شود، نقش ترکیه کم رنگ است. در قضیه جمهوری آذربایجان، نقش ترکیه و شخص اردوغان به عنوان یک رهبر بزرگ ترکیه، بسیار بالا است. در مورد ترکیه باید این نکته را در نظر بگیریم که این کشور در پنج منطقه صاحب نفوذ است: بالکان، مدیترانه شرقی، خاورمیانه، دریای سیاه، قفقاز و آسیای میانه. در مورد مناطق دیگر هر کدام دارای یک پیشینه و قدرتی است و تحولاتی شکل گرفته است.
کارشناس مسائل ترکیه افزود: اگر بخواهیم به دو منطقه پرنفوذ این کشور اشاره کنیم یکی دریای سیاه است که در این منطقه، ترکیه به واسطه جنگ اوکراین یا به نوعی افتادن روسیه در باتلاق اوکراین، نقش پررنگی پیدا کرده و دست بالا را دارد. در قضیه خاورمیانه هم به واسطه این که در بیست سال گذشته، جنگهای بسیاری شکل گرفته است، در ده سال آینده حل منازعه وجود دارد و جنگهای زیادی رخ نخواهد داد و در این میان، رقبای جهانی و منطقه ای به نوعی حق بازی را به ترکیه نخواهند داد. تا زمانی که ایران وجود دارد و سوریه با عربستان به صلح می رسد، قفقاز و آسیای میانه منطقه جدیدی برای بازی خواهد بود.
به نظر می رسد که تا دو سال آینده، انگلیس و امریکا قصد دارند که جنگ اوکراین ادامه پیدا کرده و آلمان و فرانسه تمایل به اتمام جنگ دارند
فراهانی اضافه کرد: به همین دلیل، در دو دهه آینده منطقه قفقاز منطقه مهمی هم برای نظام بین الملل، قدرتهای منطقه ای مانند ایران و ترکیه و همچنین برای روسیه به عنوان خارج نزدیک آن خواهد بود. به واسطه اینکه روسیه در باتلاق اوکراین گیر کرده است و روند خوبی وجود ندارد، به نظر می رسد که تا دو سال آینده، انگلیس و امریکا قصد دارند که جنگ اوکراین ادامه پیدا کرده و آلمان و فرانسه تمایل به اتمام جنگ دارند. در واقع تا دو سال آینده این جنگ به پایان نخواهد رسید، انگلیس و امریکا است که با تجهیز اوکراین و فرسایش روسیه دنبال مهار روسها هستند. در این وضعیت، توان لجستیک و به طور کلی استعداد و ظرفیت مسکو به واسطه جنگ اوکراین در منطقه قفقاز و خاورمیانه کاهش پیدا کرده است.
در حال حاضر به واسطه جنگ اوکراین و دریای سیاه و کریدور غلات و مذاکراتی که میان روسیه و ترکیه وجود داشته، ترکیه با کارت اوکراین و دریای سیاه می تواند قدرت بازی خود را افزایش داده، در حالی که منطقه قفقاز قدرت بازی سازی بیشتری به آن می دهد
وی گفت: قدرت بازی ترکیه به واسطه احداث کریدور زنگزور که ترکیه را به نخجوان و نخجوان را به جمهوری آذربایجان و کشورهای شورای ترک زبان متصل کند، می تواند در منطقه قفقاز و آسیای میانه افزایش پیدا کند و این موضوع نشان می دهد که ترکیه دارای قدرت بازی است. ایران هم می تواند این قدرت بازی را داشته باشد، اما روسیه به آن اجازه نمی دهد. پیش از آن، در خاورمیانه این قدرت بازی به ترکیه داده شد و در حال حاضر به واسطه جنگ اوکراین و دریای سیاه و کریدور غلات و مذاکراتی که میان روسیه و ترکیه وجود داشته، ترکیه با کارت اوکراین و دریای سیاه می تواند قدرت بازی خود را افزایش داده، در حالی که منطقه قفقاز قدرت بازی سازی بیشتری به آن می دهد.
ابراهیم فراهانی ادامه داد: بحث ایران بسیار مهم است. ایران به واسطه آن که تمرکز خود را قبلا بر منطقه خاورمیانه قرار داده و تمام ظرفیت و استعدادهای خود را به این منطقه برده بود، در دو دهه اخیر از منطقه قفقاز و آسیای میانه غافل بود. شاید حدود دو تا سه سال است که این منطقه برای ایران اهمیت پیدا کرده، زیرا خطر خالی کردن ظرفیت ژئوپلیتیک از سوی رقبا برای ایران، یک موضوع مهم است، در حالی که ترکیه و جمهوری آذربایجان به دنبال افزایش نفوذ و قدرت خود در این منطقه هستند.
وی افزود: این موضوع در حالی مطرح است که اتاقهای فکر ایران یا در حال غفلت بوده اند یا به دنبال سفید سازی یا سیاه سازی. در اتاقهای فکری ایران، مثلا هر کشوری را مانند عربستان انقدر سیاه کرده اند که یا باید پادشاه سرنگون می شد، و یا مانند اردوغان را انقدر سفیدسازی کرده اند که ترکیه هیچ گاه بر خلاف منافع ملی ایران عمل نخواهد کرد. بر همین اساس، تعادل در اتاقهای فکر ایران رعایت نشده است. البته در چند سال اخیر، این غفلت کنار گذاشته شده و در خصوص کریدور زنگزور و اینکه چه اتفاقی در حال رخ دادن است، این منطقه برای ایران اهمیت پیدا کرده است.
در حال حاضر بین ارمنستان و ایران دیواره ای است که جمهوری آذربایجان قصد دارد تا کریدور زنگزور از آن جا کشیده شود تا نخجوان و قره باغ را به یکدیگر متصل کند
کارشناس مسائل بین الملل گفت: پاشینیان که در سه ماه گذشته در مراسم تخلیف اردوغان شرکت کرد، نشان داد که دستهای خود را بالا نگاه داشته است، زیرا از روسیه ناامید شده بود. ارمنستان از روسیه که ناامید شد، به سمت غرب رفت و اعتراض جدی کرد. از طرفی، منطقه آرتساخ یا قره باغ که به دست و اختیار آذربایجان افتاده، طبق قانون بین الملل جزء خاک آذربایجان است و حرفی در این مسئله نیست. این کشور می خواهد نخجوان را به سرزمین اصلی خود متصل کند که قبلا این کار از ایران انجام می شده است. در حال حاضر بین ارمنستان و ایران دیواره ای است که جمهوری آذربایجان قصد دارد تا این کریدور از آن جا کشیده شود تا نخجوان و قره باغ را به یکدیگر متصل کند. ارمنستان و ایران در این زمینه مشکلی ندارند، اما مشکل اصلی در رابطه با حق حاکمیت این کریدور است. آذربایجان به دنبال حق حاکمیت است و معتقد است که زمانی که می خواهد با کریدوری قره باغ را به نخجوان متصل کند، این مسیر باید جزئی از خاک جمهوری آذربایجان باشد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار بازار مبنی بر اینکه حال این موضوع چه خطری برای ایران دارد، بیان کرد: شما دارای یک ظرفیت و استعدادی هستید که می توانید از این ظرفیت استفاده کرده یا از آن بهره مند نشوید. گاهی این ظرفیت به گونه ای شخصی است که به خود شخص آسیب می رساند، اما گاهی ممکن است خطر و آسیبی متوجه نه تنها شخص بلکه یک کشور شود و افراد دیگر از این استعدادها سوء استفاده کنند. در رابطه با ایران این موضوع به معنای خالی کردن و تخلیه ظرفیتهای ژئوپلیتیک کشور است.
فراهانی اضافه کرد: بهترین مسیر ترانزیتی، انرژی و انتقال کالا و مسافر از ایران است، زیرا موقعیت ژئوپلتیک و استراتژیک کشور فوق العاده است. از طرفی موقعیت ترکیه به دلیل آنکه تمام مسیرها از ترکیه به اروپا منتهی می شود، فوق العاده است. به همین دلیل است که ترکیه نسبت به کریدور هند_خاورمیانه_اروپا که اخیرا در جی ۲۰ مورد تاکید قرار گرفت و ترکیه در آن گنجانده نشده، اعتراض کرده است.
این کارشناس گفت: ضعیف شدن ایران در عرصه بین المللی موجب می شود که آذربایجان احساس قدرت بیشتری داشته باشد.
ابراهیم فراهانی افزود: از طرفی، بیشتر دلگرمی الهام علی اف به ترکیه است زیرا اسرائیل در منطقه قفقاز و خاورمیانه نفوذ چندانی ندارد. حال باید ببینیم که بعد از انتخابات ترکیه چه اتفاقی افتاده است. سال ۲۰۱۸ هر سه و نیم لیر معادل یک دلار بود، در حال حاضر، هر ۲۸ لیر یک دلار است. در عرض پنج سال سقوط ارزش لیر و کسری بودجه ترکیه را نگاه کنید. در انتخابات اخیر ترکیه، اردوغان با دلارپاشی در بازار توانست این عدد را روی ۲۰ دلار نگاه دارد، در حالی که در حال حاضر ۲۸ دلار است؛ یعنی به میزان ۳۰ تا ۴۰ درصد پول این کشور در سه ماه گذشته سقوط کرده است.
وی گفت: اگر شما به انتخابات مجلس و ریاست جمهوری ترکیه در نظام جدید نگاه کنید، کردها بر اساس آمار شکست خوردند، اما ملی گراها به پیروزی رسیدند. این موضوع نشان می دهد که برای رای دهندگان خوراک ملی گرایی اهمیت دارد. حال، با توجه به اینکه شعار یک ملت و دو دولت با آذربایجان، برای ترکها اهمیت ذاتی دارد و در سال ۲۰۲۴ اردوغان شهرداری های برخی از شهرهای مهم مانند استانبول و آنکارا را از دست خواهد داد، این حربه یعنی احداث این کریدور و حمایت از جمهوری آذربایجان برای آن حائز اهمیت است.
