خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: وقتی که «لئون امبا» رئیس جمهور وقت گابن در سال ۱۹۶۴ با کودتای ارتش این کشور از قدرت برکنار شد، «شارل دوگل» همتای فرانسوی وقت وی به سرعت وارد عمل شد و خیلی زود نظامیان فرانسوی را برای بازگرداندن امبا به قدرت، به گابن اعزام کرد.
گابن به واسطه منابع سرشار معدنی خود جواهری در تاج مستعمره سابق فرانسه بود و دوگل اهتمام خاصی به حفظ منافع فرانسه در این کشور از طریق ادامه سلطه استعماری خود داشت. تقریباً ۶۰ سال بعد زمانی که در ۸ شهریور نیروهای ارتش گابن با حضور در تلویزیون دولتی این کشور سقوط دولت «علی بونگو» را اعلام کردند، هیچ سواره نظامی از فرانسه برای نجات متحد دیرینه پاریس راهی گابن نشد؛ آنچه که به باور تحلیلگران سیاسی، تفسیری جز کاهش نفوذ فرانسه در محدوده استعماری سابق خود ندارد.
کودتا در گابن؛ زنگ خطری برای فرانسه
سررشته کودتا در گابن به انتخابات اخیر ریاست جمهوری این کشور برمی گردد. ۱۲ مقام نظامی گابن که صبح چهارشنبه گذشته کودتا در این کشور را رسماً اعلام کردند، به انتخاب سه باره «علی بونگو» رئیس جمهور مخلوع گابن معترض بودند. بلافاصله نتایج انتخابات ریاست جمهوری گابن از سوی شورای نظامی جدید این کشور مردود اعلام و دست بونگو از دور سوم ریاست جمهوری خود کوتاه شد و به سلطه ۵۵ ساله خاندان بونگو بر قدرت خاتمه داد. بونگوی پسر در سال ۲۰۰۹ و پس از مرگ «عمر بونگو» پدرش، که ۴۲ سال بر این کشور حکومت کرد، به قدرت رسید.
ارتش گابن خیلی زود همه مرزهای این کشور را بست و فعالیت نهادهای دولتی به حالت تعطیل درآمدند. بونگو هم به سرنوشت محمد بازوم، رئیس جمهور مخلوع نیجر دچار شد و به همراه خانواده راهی حبس خانگی شد.
«بریس اولیگوی نگئما» که زمانی محافظ پدر بونگو بود، از سوی شورای نظامی گابن به عنوان رئیس دولت انتقالی انتخاب شد. مردم گابن واکنش مشابه مردم نیجر نسبت به خبر برکناری رئیس جمهور کشورشان داشتند؛ به خیابان‌ها آمده و به شادی پرداختند. گابن روز یکشنبه هم در آخرین اقدام، همکاری نظامی خود با فرانسه را به حالت تعلیق درآورد.
دولت فرانسه که یک ماه پیش قافیه را به کودتاچیان در نیجر، یکی از مستعمره‌های سابق خود باخته، حالا در واکنش به کودتای گابن می‌گوید اوضاع را زیرنظر دارد. «الیزابت بورن» نخست وزیر فرانسه از عبارت «با نهایت دقت» برای نظارت پاریس بر تحولات در گابن استفاده می‌کند بلکه جدیت دولت متبوعش را در این باره مورد تاکید قرار دهد. «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه هم که در یک ماه گذشته خط و نشان‌هایش برای برگرداندن بازوم به قدرت راه به جایی نبرده، این بار در واکنش به برکناری دوست و متحد خود از قدرت، تنها به محکوم کردن کودتا بسنده کرده است.
شبکه خبری سی ان ان در این باره نوشت کودتا در گابن نشان می‌دهد که نفوذ فرانسه در سرزمین‌های سابق تحت استعمارش رو به فروپاشی است. بنا به نوشته این رسانه آمریکایی، ارتش گابن پایان پنج دهه حکومت خانواده بونگو را اعلام کرد. گابنی‌ها پایان سلسله‌ای را جشن گرفتند که خانواده بونگو را به هزینه شهروندان این کشور ثروتمندتر کرد.
رئیس جمهور مخلوع گابن پیش از این در سال ۲۰۱۹ از یک کودتای نافرجام قسر در رفت، اما این بار به خوش شانسی ۴ سال پیش نبود. بونگو نیز که حکومت موروثی خود را از دست رفته دیده، از شرکای بین المللی درخواست کمک کرد. هر چند انتقادهای بین المللی در محکومیت کودتا در گابن صورت گرفت، اما به شدت واکنش به کودتای نیجر نبود. گویی غرب خود را برای از دست دادن نفوذ در سرزمین‌های استعماری پیشین خود آماده می‌کند و پذیرفته که جاده استعماری به پایان خود رسیده است.
سی ان ان معتقد است که کودتا در گابن از چالشی خبر می‌دهد که این روزها فرانسه در سرزمین‌های استعماری سابق خود با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
دومینو کودتا در مستعمره‌های سابق فرانسه
تا به امروز هشت مستعمره سابق فرانسه در غرب و مرکز آفریقا تنها ظرف سه سال به دست حاکمان نظامی افتاده، تغییراتی که هر کدام با موجی از احساسات ضد فرانسوی همراه بوده اند که البته ریشه آن به ادامه دخالت فرانسه در سرزمین‌های استعماری سابق خود برمی گردد. نمونه آن در مالی، جایی که نیروهای فرانسوی از این کشور اخراج شدند و روابط دیپلماتیک آن با فرانسه قطع شد. مالی همچنین زبان رسمی خود را از فرانسوی به زبان مالی تغییر داد. در سنگال، نیز منافع تجاری فرانسه مورد حمله معترضان قرار گرفت.
«کریس اوگونمودد» تحلیلگر روابط خارجی در تحلیل کودتا در گابن می‌گوید: سیاست فرانسه دیگر محبوب نیست. نظام‌های حکومتی مستعمره‌های سابق فرانسه، که تحمیل شده از سوی پاریس هستند، دیگر برای این هدف مناسب نیستند. در کشوری چون گابن، یک خانواده حدود ۵۰ سال حکومت کرده است، این واقعاً حکومت نیست بلکه پادشاهی است.
اوگونمودد همچنین معتقد است که این پدیده تنها به گابن محدود نمی‌شود. در سراسر آفریقای مرکزی چنین نوایی طنین انداز است، در کشورهایی مانند کنگو برازاویل و گینه استوایی رهبرانی دارند که بیش از چهار دهه در این کشورها حکومت کرده اند. در کامرون، «پل بیا» ۹۰ ساله قدرت را از سال ۱۹۸۲ در دست دارد و بیشتر زمان خود را بین فرانسه و سوئیس سپری می‌کند و به سختی می‌توان او را در کامرون، کشوری که قرار است آن را اداره کند، رؤیت کرد.
وب سایت نشریه بلومبرگ نیز کودتا در دیگر کشور آفریقایی فرانسوی زبان، آنهم به فاصله یک ماه را سندی دال بر در هم شکستن راهبرد ماکرون در قبال مستعمره‌های سابق فرانسه می‌داند.
رویدادهای جاری در گابن، که در دنباله کودتا در نیجر رخ داد، توجه‌ها را معطوف به این حقیقت کرد که روابط فرانسه با مستعمرهای سابق خود در آفریقا دیگر کارآمد نیست و حمایت غرب از خودکامگان خود در این قاره از روش‌های مخربی شکل می‌گیرد.
تحلیلگر سی ان ان معتقد است که دومینو کودتاها در مستعمره‌های سابق فرانسه که حالا به گابن رسیده، از تغییر در آگاهی سیاسی جامعه عمدتاً جوان آفریقایی حکایت دارد که به دنبال مشارکت‌های متنوع ورای روابط با فرانسه هستند.
نیجر؛ پیشرو در مبارزه با استعمار در آفریقا
کودتا در مستعمره‌های سابق فرانسه خیلی تازگی ندارد، اندکی بیش از یک ماه پیش بود که گارد ریاست جمهوری در نیجر، با محاصره کاخ ریاست جمهوری «محمد بازوم» را از قدرت خلع کرد و او را راهی حبس خانگی کرد. کودتایی که البته با حمایت‌های مردمی و اعلام انزجار عمومی از مداخله‌های فرانسه همراه بود.
شورای انتقالی در نیجر خیلی زود مرزهای این کشور را بست، فعالیت مؤسسات دولتی را به حالت تعلیق کرد و با اعلام حکومت نظامی، منع رفت و آمد در این کشور را وضع کرد. مردم در همراهی با ارتش این کشور بارها تظاهراتی را در محکومیت اقدامات استعماری فرانسه در کشورش برگزار کردند و روبروی سفارت فرانسه محل تجمع این روزهای معترضان نیجر است. سفیر فرانسه هم برای ترک خاک نیجر ضرب الاجل گرفته است.
شورای نظامی جدید حاکم بر نیجر روز پنج شنبه اعلام کرد که مصونیت دیپلماتیک «سیلوین ایته» سفیر فرانسه را لغو کرده، اعتبارنامه‌اش را پس گرفته و به نیروهای پلیس دستور داده تا او را هر چه سریع‌تر اخراج کنند. اما سفیر فرانسه همچنان در ساختمان سفارتخانه باقی مانده و مدعی است که حکومت نظامیان را به رسمیت نمی‌شناسد و قصد خروج از نیجر را ندارد. رئیس‌جمهور فرانسه نیز مدعی شده که مقامات نیجر حق اخراج سفیر فرانسه را ندارند. شورای نظامی جدید حاکم بر نیجر روز دوشنبه پس از پایان ضرب‌الاجل ۴۸ ساعته به سفیر فرانسه برای ترک این کشور، آب و برق سفارت فرانسه در شهر نیامی، پایتخت نیجر را قطع و تأمین هرگونه غذا و کالا برای سفارت فرانسه را ممنوع کرد.
نیجر که تا سال ۱۹۶۰ مستعمره فرانسه بود، در تمام این سال‌ها زیر چتر حکمرانانی بوده که از سوی فرانسه حمایت می‌شدند. حقیقت تلخ درباره نیجر این است که این کشور با داشتن ذخایر بالای اورانیوم، یکی از فقیرترین کشورهای جهان است.
در حالی که دولت فرانسه با استدلال دفاع از دموکراسی، به حمایت خود از دیکتاتورهای نیجر و گابن ادامه می‌دهد، نشریه آمریکایی فارین پالیسی در تحلیل کودتای گابن نوشت فرانسه در فقدان پیشرفت اجتماعی و دموکراسی، که کودتا در گابن را شکل دادند، نقش پررنگی دارد.
