داوود حشمتی در شرق نوشت: با سقوط ناگهانی بالگرد رئیس جمهور، طبیعتا بسیاری از هر دو جناح احساس مسئولیت کردند. احساس وظیفه برای اداره امور جاری کشور. هنوز دو روز تا پایان مهلت ثبت نام فرصت باقیست. بعد از آن همه باید منتظر باشند تا شورای نگهبان نتیجه نهایی را مشخص کند. در نهایت، همان جایی است که جدول رقابت تنظیم می شود. کسانی که وارد مرحله نهایی انتخابات می شوند و پشت میز مناظره می نشینند با متغیر مهم دیگری روبرو هستند. متغیری که تعیین کننده خواهد بود «ائتلاف ها» خواهند بود. در نتیجه با دو متغیر مهم برای انتخابات مواجه هستیم: اول: شورای نگهبان میز انتخابات را چگونه تنظیم می کند؟ دوم: چه کسی می تواند به نفع دیگری ترک کند؟ بررسی وضعیت موجود نشان می دهد که در خروج شورای نگهبان با مدلی مشابه سال های 84 و 92 مواجه هستیم، آنچه در نهایت سرنوشت انتخابات را روشن می کند، رفتار جریان «تغییر» در انتخابات است.
اول شعبه رای گیری
در انتخابات ریاست جمهوری ایران تاکنون با سه نوع رقابت مواجه بوده ایم.
اول: انتخاباتی که در آن رقابت وجود ندارد. مانند دور اول انتخابات آیت الله هاشمیرفسنجانی یا انتخاب ابراهیم رئیسی در سال 1400 که در این مدل انتخاباتی برنده نهایی از قبل مشخص است.
دوم: انتخابات دوقطبی که در انتخابات 76، 88 و 96 تجربه کردیم.
سوم: انتخابات با چند رقیب رقابتی باشد. انتخابات دور اول سال 84 و انتخابات 92 نمونه بارز این نوع انتخابات در ایران است.
حال اگر به سناریوی سیاسی ایران نگاه کنیم، مشخص می شود که محتمل ترین مدل انتخاباتی با چندین رقیب قابل رقابت خواهد بود. اما چرا؟
دو جریان اصلی
قبل از بررسی وضعیت رقابت های انتخاباتی، ارائه یک طبقه بندی کلی مفید است. تقسیم بندی که در هر انتخابات با دو جریان روبرو هستیم. 1- جریانی که به دنبال تغییر است 2- جریان دفاع از وضع موجود. در تمام این سال ها روندی است که اگرچه خواستار یا می خواهد وضعیت موجود را تغییر دهد اما به معنای بازگشت به وضعیت گذشته است. این روند همواره مستلزم محدودیت در آزادی های اجتماعی، رویارویی با دنیا و انسداد رسانه ها و فضای اجتماعی است. این جریان برخلاف جریان اصلاح طلبی از ویژگی های روشنی چون دفاع از آزادی های فردی و اجتماعی، تنش زدایی و همکاری با جهان و همچنین حرکت به سوی دموکراسی در داخل پیروی می کند.
انتخابات بدون مخالفت ممکن نیست
انتخابات 1400 نزدیکترین انتخاباتی است که برنده این رقابت از قبل مشخص شده است. از همان لحظه اعلام نتیجه نهایی احراز صلاحیت حتی گفته شد که ابراهیم رئیسی برای احراز صلاحیت برخی افراد رفته تا آنطور که دیدیم محل اخذ رای ساماندهی نشود. اما در نهایت وقتی زنگ به صدا درآمد، برنده مشخص بود. رئیسی از سال ۱۳۹۵ گزینه اجماع جریان اصولگرا بود. پس از شکست در سال 1996 به سمت فرماندهی نیرو ارتقا یافت. در فاصله سال های 1377 تا 1400 صدا و سیما و تمامی رسانه های منتسب به اصولگرایان در خدمت برندسازی او بودند. اما از سوی دیگر هیچ یک از دوازده کاندیدای جبهه اصلاح طلبان که برای ثبت نام به وزارت کشور اعزام شده بودند تایید نشدند. از این رو محل اخذ رای به گونه ای تنظیم شد که هیچ یک از اصولگرایان حاضر در صحنه شانسی برای برنده شدن ندیدند. همتی و مهرعلیزاده که وابسته به جریان اصلاح طلب بودند نتوانستند حمایت جبهه اصلاح طلبان را به دست آورند. در نهایت مشخص شد که در رقابتی کم حاشیه، هرکس برنده «مدافع وضع موجود» فعلی باشد، برنده خواهد شد. اما امروز مدافع وضع موجود فاقد نامزدی است که بتواند در این مورد به توافق برسد. تاکنون جلیلی و زاکانی در انتخابات ثبت نام کرده اند و احتمال ثبت نام بذرپاش، قالیباف، محسن رضایی و طیف وسیعی از اصولگرایان برای دفاع از وضع موجود منتفی نیست. بنابراین، حتی اگر هیچ یک از اعضای جنبش «تغییر» تأیید نشود، وضعیت هیچ یک از نامزدهای جنبش مدافع وضع موجود به گونه ای نیست که انتخاب آنها تضمین شود.
انتخابات دو قطبی
احتمال کمی وجود دارد که شاهد برگزاری انتخابات دو قطبی در ریاست جمهوری 1403 باشیم. اما این وضعیت منوط به تایید صلاحیت شورای نگهبان نیز هست. نتیجه تأیید صلاحیت ممکن است چنین شرایطی را نشان دهد. اما تجربه تاریخی دهه های اخیر نشان داده است که نظام خواهان ایجاد قطب های انتخاباتی نیست و تا حد امکان از آن دوری می کند. مگر اینکه در میانه رقابت، چنین وضعیتی پیش بیاید که ناخواسته به وجود آمده باشد; بنابراین، مدل بهینه به رقابت همه با هم نزدیکتر است.
رقابت چند قطبی
شرایط کنونی نشان می دهد که در دو سوی انتخابات (تغییر طلبان و مدافعان وضع موجود) شاهد دوقطبی سازی های داخلی هستیم. این را می توان در مفهوم وظیفه همه برای شرکت در مسابقات دانست. در کنار مدافعان وضع موجود، حتی تیم جلیلی با پژوش نتوانست قبل از ثبت نام به وحدت برسد. شورای فعلی ائتلاف اصولگرایان (شانا به رهبری حددادال و قالیباف) نامزد خود را خواهد داشت. در کنار دولت ابراهیم رئیسی و جانشینان وی چند نامزد از جمله مهرداد بذرپاش را خواهیم دید. افرادی مانند زاکانی و محسن رضایی نیز وظیفه دارند همیشه مستقل در انتخابات حضور داشته باشند. در سمت جویندگان تغییر، این بار چندین قطب مختلف را شاهد خواهیم بود. جریان میانه رو سعی می کند شانس خود را با نامزد متعهد امتحان کند. از سوی دیگر، علی لاریجانی که پس از پیوستن به برجام تلاش کرد چهره جدیدی از خود به نمایش بگذارد، در تلاش است تا در روند تغییر طلبی جا بیفتد. از نظر سیاسی و تشکیلاتی وابسته به جریان اصولگرای سنتی است و در تغییر منطقه سیاسی خود با مشکلات زیادی مواجه است. اما در این بین، امید منتظر حملات رقبای خود است. حمله از سوی کسانی که در بین مردم محبوبیتی ندارند و موردی را که مورد حمله قرار داده اند محبوب کرده اند. همچنین این بار مسعود المادیجیان با رد صلاحیت در دور قبلی انتخابات آمده است و تاکید می کند که حتی «بدون مشورت با رهبران اصلاحات» ثبت نام کرده است. حزب اتحاد ملت به عنوان یکی از احزاب اصلاح طلب، محمدصدر و ظفر قندی را نامزدهای خود برای این انتخابات معرفی کرده است. همچنین مشخص نیست کدام یک از این افراد تا پایان روز ثبت نام ثبت نام نهایی را خواهند داشت: اسحاق جهانگیری، محمد شریعتمداری، عباس آخوندی، محسن هاشمی و حتی برخی از افراد دولت حسن روحانی.
به این ترتیب می توان بررسی کرد که دو طرف رقابت وجود دارد که در نهایت شورای نگهبان تصمیم گیری می کند.
84 یا 92؟
