در یکی از کشتی های نظامی پیشرفته اروپایی، چند ملوان زن باردار شدند و با هلیکوپتر به ساحل برده شدند و سپس به کشورشان بازگشتند. ظاهراً بار اول نیست و چندین بار تکرار شده است. این در حالی است که هرگونه رابطه در این کشتی ها حتی برای زوج های رسمی ممنوع است. پس چرا این اتفاق می افتد؟ مطمئناً این را نمی توان به گردن دزدان دریایی یا ماموران انداخت.
ناشناس فاصله انداخت. قبل از پاسخ به این سوال سه سوال دیگر می پرسم که پاسخ این سه سوال دقیقاً مشابه سوال اول است. چرا رانت داران محترم یقه سفید میلیون ها دلار ارز ترجیحی و یک لیوان آب خوردند؟ چرا برخی در جلسه امتحان تقلب می کنند؟
چرا درآمد رشوه در برخی ادارات بیشتر از حقوق رسمی است؟ ملوانان باردار، رانت خواران، کلاهبرداران و رشوه گیران چه وجه مشترکی دارند؟
تحلیل و تجویز استراتژیک:
فساد و هرگونه رفتار غیرقانونی ریشه در چهار متغیر امکان، توجیه، وسوسه و فشار دارد.
◽️ امکان: آیا به این معنی است که واقعاً احتمال وقوع رفتاری غیر از انتظار وجود دارد؟ مثلا نمی توانید به دستگاه خودپرداز رشوه بدهید و از او بخواهید به جای 200 هزار تومان، 300 هزار تومان به شما بدهد. این یک ماشین است و قابل درک و غیرقابل مذاکره است. بنابراین عملا امکان فشار و رشوه وجود ندارد.
◽️وسوسه: فکر موذیانه و فریبنده ای است که به ذهن خطور می کند و ما را به انجام کاری یا سوء استفاده از موقعیت یا تجربه چیزی دعوت می کند و گاهی این دعوت را ادامه می دهد تا تسلیم آن شویم. وقتی می بینید که با استفاده از ارز دولتی ارزان می توانید یک ماه حقوق 30 سال کارمند دریافت کنید، حداقل یک بار وسوسه خواهید شد.
◽️فشار: فرض کنید کالای شما پشت گمرک گیر کرده و اگر هفته آینده ترخیص نشود ده میلیارد ضرر می کنید و نتیجه یک عمر زحمت هدر می رود. در چنین شرایطی شما تحت فشار هستید. یا فرض کنید پسرتان مریض است و هفته دیگر میمیرد اگر عمل نکند، شما هم پول ندارید، یکی به شما رشوه می دهد! فشار فضا را برای رشوه، تبانی، فریب، روابط غیراخلاقی و غیره آماده می کند.
توجیه: یعنی با یک سری دلایل وجدان خود را قانع کنیم. به عبارت دیگر شست و شوی اخلاقی. به عنوان مثال به این عبارات توجه کنید: همه تقلب می کنند، چرا من نه؟ همه رشوه می دهند. الان دیگر پسر پیامبر نیستم. بابا همه میخورن و میخورن فقط سرمون بی کلاه موند. حتی گاهی اوقات فساد و رفتارهای غیرقانونی بر اساس دلایل اخلاقی و اهداف عالی از بین می رود.
حالا فکر می کنم جواب سوال واضح است: فضای کشتی جنگی را تصور کنید! در آن قایق امکان خطا، وسوسه و فشار وجود دارد و در نهایت همه اینها تبدیل به شست و شوی اخلاقی می شود و چه نباید کرد.
رانت خواران، کلاهبرداران و رشوه خواران مانند ملوان باردار هستند. زمانی که امکان فساد (رانت و ارتباطات دولتی)، وسوسه (عادی شدن فساد)، فشار (فشار برای یک شبه پولدار شدن و پیوستن به بقیه ثروتمندان) و در نهایت توجیه (زمانی که هرکس بتواند به جایی که می خورد برسد) وجود دارد. چرا؟من نمی خورم)، شما هم حامله می شوید (اجاره/کلاهبردار/رشوه گیرنده/دزد).
حذف ارتباطات انسانی، بررسی متقاطع اطلاعات، قانون از کجا به دست آورده است، مجازات های بسیار دردناک و انتشار شفاف نتایج پرونده های فساد در مهار فساد موثر است. متأسفانه در کشتی ما چهار ستون فساد موجود است. برای توسعه، باید طرح های هوشمندانه ای انجام دهیم تا چرخه فساد را بشکنیم.
*پژوهشگر و استاد دانشگاه
216216
