فرآورده آهن اسفنجی در بورس کالا به عنوان یکی از ارکان مهم صنعت فولاد طی ماه های اخیر تغییرات چشمگیری را به خود دیده است. در حالی که تقاضای فزاینده برای این محصول به دلیل نیاز به افزایش تولید فولاد افزایش یافته است، عرضه این محصول با چالش هایی مواجه شده است. کاهش عرضه به دلیل نگرانی از عدم تعادل انرژی تولیدکنندگان اصلی، باعث ایجاد مشکلاتی در تامین نیازهای بازار و در نتیجه افزایش قابل توجه قیمت ها شده است.
در این میان افزایش رقابت در بازار کالا به ویژه بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مسیر پیچیده ای را برای عرضه و خرید فرآورده های آهن اسفنجی ایجاد کرده است. از یک سو تقاضا برای خرید این محصول در بورس افزایش یافته و از سوی دیگر عرضه کاهش یافته است. این فرآیند رقابت شدیدی را بین خریداران و فشارهای قیمتی در بازار ایجاد کرده است که اثرات آن را می توان مستقیماً در فرآیند تولید و قیمت محصولات فولادی مشاهده کرد.
این وضعیت تولیدکنندگان به ویژه واحدهای فولادی را که متکی به تامین آهن اسفنجی از بورس کالا هستند، با چالش‌های اساسی مواجه کرده است. در این گزارش نگاهی دقیق به این روندها، علل کاهش عرضه، تاثیر افزایش قیمت و رقابت در بورس خواهیم داشت و نظرات کارشناسان صنعت فولاد و نمایندگان مجلس را در این خصوص بررسی می کنیم.
با وجود مهندسی انتفاعی، باید به فکر جایگزینی برای بورس باشیم
رضا تقی پور، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این خصوص اظهار داشت: اولین و اساسی ترین ایراد این ساختار انحصاری بودن آن است. در واقع نبود رقیب در این زمینه فضایی را ایجاد کرده است که امکان نظارت و ایجاد رقابت سالم از بین رفته است. جالب اینجاست که در بسیاری از زمینه های دیگر ما همیشه تاکید می کنیم که باید رقابت وجود داشته باشد و بازارها باید آزادانه و منصفانه عمل کنند. اما چرا در بورس همین اصل رعایت نمی شود؟
وی افزود: مشکلات موجود در این بازار، عرضه را به سهولت دستکاری کرده و فرصت های بسیاری را برای سوء استفاده و مهندسی عرضه فراهم کرده است. این یک تضاد منافع است که ما هیچ اعتراضی به آن نداریم. وقتی صحبت از سودهای کلان می شود، تضاد منافع به راحتی ایجاد می شود که در نهایت به مردم عادی آسیب می رساند. ذکر مستقیم افراد یا گروه های خاصی ضروری نیست. اما همه می دانند که چگونه برخی افراد و جریان ها از این شرایط استفاده می کنند و از ملت سوء استفاده می کنند.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس ادامه داد: باید به این نکته توجه کنیم که ملاک اصلی قیمت نهایی محصولی است که به دست مصرف کننده می رسد. هر فرآیندی که به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی باعث افزایش قیمت شود غیرقابل قبول و محکوم است. به همین دلیل مدل حاکمیتی بورس کالا نیازمند بازنگری جدی است. رقابت باید به این بازار بازگردد. حضور یک، دو یا حتی چند رقیب در این زمینه ضروری است تا در صورت تخلف یا دستکاری در جایی، دیگران بتوانند با رقابت منطقی و سالم این مشکلات را حل کنند و تعادل در بازار برقرار شود.
تقی پور خاطرنشان کرد: هدف اصلی ما باید پرهیز از هرگونه اقدامی باشد که منجر به افزایش قیمت و فشار اقتصادی بر مردم شود. اصلاح ساختار بورس کالا و ورود رقبا می تواند از سوء استفاده های احتمالی جلوگیری کرده و قیمت های منصفانه و رقابتی را تضمین کند. این راهی است که ما باید برای حفظ منافع عمومی و بهبود شرایط اقتصادی برای همه دنبال کنیم.
بورس کالا یا ماشین تورم؟
از سوی دیگر، حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز می‌گوید: تولیدکنندگانی که محصولات مورد نیاز خود را در بورس خریداری می‌کنند، اذعان دارند که رقابت بین خریداران در بورس باعث شده قیمت‌ها به طور متوسط حدود 40 درصد افزایش یابد.
وی افزود: در نتیجه این رقابت قیمت برخی مواد اولیه به حدی افزایش می یابد که از هزینه واردات آنها از خارج فراتر می رود. به عبارت دیگر تولیدکننده ای که قصد استفاده از مواد اولیه داخلی را دارد در برخی موارد با قیمتی بالاتر از قیمت بین المللی مواجه می شود که مزیت رقابتی استفاده از مواد اولیه داخلی را به کلی از بین می برد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: این وضعیت به دور باطل در بازار کالا تبدیل شده است. در واقع بورس کالا به جای اینکه محلی برای تامین عادلانه مواد اولیه و کمک اقتصادی به تولید ملی باشد، عاملی برای افزایش قیمت و تورم شده است.
به گفته صمصامی، افزایش قیمت در بورس کالا به تولیدکنندگان فشار آورده و باعث افزایش هزینه های تولید شده که در نهایت منجر به افزایش قیمت محصولات در بازار و افزایش قیمت برای مصرف کنندگان می شود.
وی با بیان اینکه در چنین شرایطی این نوع عملکرد بورس کمکی به اقتصاد نمی کند، بلکه به تورم و افزایش قیمت ها دامن می زند، خاطرنشان کرد: از این رو اصلاحات اساسی در نحوه عرضه و تثبیت قیمت در بورس کالا و سختگیرانه تر است. نظارت در این زمینه باید اعمال شود.
نامشخص بودن نقش دولت در تعیین قیمت محصولات فولادی
همچنین رضا صالحی کارشناس صنعت فولاد اظهار داشت: قیمت ها در چرخه فولاد تحت تاثیر عوامل مختلفی در صنایع و محصولات مختلف قرار می گیرد و دو رویکرد اصلی دارد. برخی از فعالان این حوزه معتقدند ورود و قیمت گذاری دستوری دولت ضربه سختی به صنعت فولاد وارد کرده است و از سوی دیگر برخی دیگر بر این باورند که عدم نظارت کافی دولت منجر به نوسانات قیمتی شده است.
به گفته وی، بررسی کارشناسان نشان می دهد که نظارت کلی دولت در بازار کافی است. اما ورود مستقیم و تعیین قیمت با استفاده از دستورات می تواند یک چالش باشد.
صالحی ادامه داد: در واقع از یک سو امیدواریم دولت در مقابل افزایش بی رویه قیمت ها دخالت کند و از سوی دیگر امیدواریم از بازار آزاد حمایت شود. هر دو دسته نظر تا حدودی درست است، اما مشکل اصلی اینجاست که نقش دولت مشخص نیست و دستگاه های نظارتی گاهی خوب کار نمی کنند و در نتیجه رانت و سود کلانی برای برخی تولیدکنندگان یا تجار به همراه دارد. این تعادل در تولید، ردیابی و قیمت گذاری را به هم می زند.
وی تصریح کرد: یکی از ضعف های بزرگ صنعت فولاد و سایر حوزه های کشور نبود مدیریت جامع و یکپارچه است. زیرا هیچ برنامه جامع و بلندمدتی که بتواند منافع کل کشور را در نظر بگیرد وجود ندارد. از سوی دیگر نمی توان با قطعیت گفت که مهندسی تامین وجود ندارد. بلکه طبق شواهد، قطعاً مهندسی ضعیفی در عرضه وجود دارد. همچنین برنامه ریزی قابل توجهی برای مدیریت بلندمدت این حوزه وجود ندارد.
فولاد گران قیمت؛ سکوت و بازار سهام در انتهای ترازو/ چرت پاییزی ناظران
عرفان اتابکی کارشناس صنعت فولاد گفت: امروزه مهندسی تامین توسط چند تولیدکننده بزرگ انجام می شود که افزایش قیمت ها را در پی داشته است. از سوی دیگر، اگر به سیر تحول قیمت نسبت به سال گذشته و حتی ماه گذشته نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که سطح عرضه به شدت کاهش یافته است و عرضه بهترین موتور جستجو نیز در این امر تأثیرگذار است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر کارخانه ها در تامین نیاز خود در بازار کالا با محدودیت هایی مواجه هستند. به عنوان مثال اگر کارخانه ای به 1000 واحد آهن اسفنجی نیاز داشته باشد، تنها 70 درصد این نیاز از طریق بورس کالا تامین می شود که در مورد واحدهای القایی کاملا مشخص است. اما برخی واحدها حتی نمی توانند از این 70 درصد استفاده کنند و مجبور به خرید آهن اسفنجی به صورت نقدی یا در بازار آزاد هستند.
این کارشناس نقش قیمت شمش را برجسته کرد و گفت: قیمت آهن اسفنجی ضریبی از میانگین معامله شمش فولاد است. وقتی میانگین قیمت شمش در یکی دو ماه گذشته 30 درصد افزایش یافته باشد، طبیعتاً قیمت آهن اسفنجی نیز افزایش خواهد یافت. علاوه بر این، برخی از تولیدکنندگان بزرگ در این رقابت قیمت شرکت می‌کنند و حداکثر محدودیت‌های تراکنش نیز نقش دارند.
به گفته اتابکی، نهادهای نظارتی به ویژه وزارت صنعت و معدن باید نظارت دقیق تری بر معاملات و عرضه محصولات فولادی در بورس کالا داشته باشند.
این کارشناس خاطرنشان کرد: البته بخشی از مشکلات فعلی مربوط به فروش خارج از بورس است که می تواند بسیار خطرناک باشد. بر این اساس باید نظارت دقیقی بر عرضه محصولات در داخل و خارج از بورس صورت گیرد.
بر این اساس لازم است دولت و نهادهای نظارتی به ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت نظارت دقیق تری بر روند عرضه و تقاضای آهن اسفنجی در بورس کالا داشته باشند. تنظیم و کنترل قیمت ها به ویژه در شرایط رقابت شدید باید در اولویت قرار گیرد تا از بحران های جدی در تامین مواد اولیه تولیدکنندگان جلوگیری شود. علاوه بر این، تقویت سیستم های نظارتی و شفافیت در معاملات می تواند به تعادل بازار و کاهش خطرات ناشی از فروش خارج از بورس کمک کند. در غیر این صورت، ادامه روند فعلی ممکن است منجر به نوسانات بیشتر قیمت و عدم تعادل بین عرضه و تقاضا شود.
