غزال زیاری: در بسیاری مواقع کشیدن نقاشی چیزهایی که مقابل چشمان‌تان است، به تبحر و مهارت بالایی نیاز دارد؛ حالا تصور کنید تا از شما بخواهند تا چیزی را که ندیده‌اید را تنها از روی توصیفات شفاهی و کتبی روی کاغذ طراحی کنید؛ این دقیقا کاری است که هنرمندان دوران قرون وسطایی در اروپا انجام داده بودند. آنها برپایه توصیفات شفاهی و کتبی، جانوران خارق‌العاده‌ای را که هرگز ندیده بودند و هیچ تصوری از آنها نداشتند را نقاشی می‌کردند و البته تنوع شگفت‌انگیزی از تصاویر هم خلق می‌شد.
برای نقاشان اروپایی در قرون وسطی، به تصویر کشیدن حیوانی مثل فیل که هرگز ندیده بودند، یک اقدام عجیب و غریب بود. آنچه در این میان بیش از هر چیز اهمیت پیدا می‌کرد، این بود که این جانوران از نظر معنویات دینی، ارزش بالایی داشتند. مثلا شیر نمایانگر فضایل قدرت و شجاعت بود و مار و زهر آن نشانی از گناه بود.
چنین تصاویری در کنار داستان‌های کتاب مقدس و در دست‌نوشته‌های تذهیب شده از جمله در کتاب‌های مصور، قبل از آنکه نقاشی کردن در قرن شانزدهم فراگیر شود، به صورت دستی خلق شده بودند.
در بین اولین آثار و نقاشی‌های قرون وسطایی اروپا از جانوران فوق‌العاده، نقاشی این فیل‌ها به چشم می‌خورند. پیوند این فیل‌ها با فرزندان‌شان، نشان‌دهنده فداکاری آنها بود و این درحالی است که روایت داستان‌های فیل‌هایی که با مهربانی با حیوانات کوچکتر رفتار می‌کردند، نمادی از مهربانی این جانوران عظیم‌الجثه به شمار می‌رود.
اما مشکل اصلی و نکته قابل توجه اینجاست که تعداد بسیار محدودی از هنرمندان در اروپای قرون وسطی، در آن زمان یک فیل واقعی دیده بودند؛ با این وجود آنها نقاشی‌های شگفت‌انگیزی از فیل‌ها را کشیده‌اند که هنوز جذاب و حیرت‌آور به نظر می‌رسد.
بیشتر بخوانید:
نبرد با اژدهای بزرگ
فیل‌ها بزرگترین حیوانات روی کره زمین هستند. در آن دوران گفته می‌شد که فیل، دشمن اژدها یعنی نماینده شیطان است و در چندین تصویر قرون وسطایی، فیل‌ها در حال زایمان در دریاچه‌ها به تصویر کشیده شده‌اند؛ به نحوی که اژدهایان نمی‌توانستند بچه های آنها را شکار کنند.
فیل‌ها برای اولین بار در سال ۲۸۰ قبل از میلاد مسیح همراه با ارتش‌های مهاجم، وارد اروپا شدند؛ در زمانی که شاه پیرهوس، پادشاه هلنیستی، ۲۰ فیل را در حمله ناکامش به ایتالیا برد.
در زمان امپراطوری روم، فیل‌هایی از شمال آفریقا و هند به پایتخت روم آورده می‌شدند و گاهی از آنها به عنوان حیوانات جنگی استفاده می‌شد ولی اغلب فیل‌ها برای رژه و سیرک مورد استفاده قرار می‌گرفتند و گاهی هم تصاویری از فیل‌ها بررروی سکه های رومی حک شده است.
با این وجود بعد از سقوط امپراطوری روم غربی در قرن پنجم بعد از میلاد مسیح، فیل‌ها و شاهدان آنها در اروپا، ناپدید شدند. گرچه در قرن‌های بعد چند فیل به عنوان هدیه به شاهان و پاپ ها اهدا شده بود.
در نتیجه تصویرگران بعد از قرون وسطی از جمله راهبانی که در صومعه‌ها بودند، مسیر چندانی برای ادامه دادن نداشتند. اوولی وستفال، هنرمند آلمانی دراین باره گفته:« از آنجا که هیچ اطلاعاتی از ظاهر حقیقی این حیوان وجود نداشت، تصویرگران مجبور بودند تا برای بازسازی ریخت‌شناسی فیل، به نقل قول‌های شفاهی و نوشتاری تکیه کنند و اینگونه یک موجود واقعی را دوباره خلق کردند.»
وستفال تحقیقاتی را برروی تصاویر قرون وسطایی از فیل‌ها انجام داده و یک اثر هنری منتشر کرده که در آن ده‌ها جانور به نمایش درآمده‌اند که ظاهرا فیل‌هایی هستند که در طول آن دوره تاریخی به تصویر کشیده شده بودند: یکی از این موجودات، موجودی اژدها مانند با شیپوری برروی صورتش است؛ یا حیوانی مبهم و بزرگ با پاهایی بزرگ و عاج و همچنین چندین آهو و اسب با بینی‌هایی خرطوم مانند.
این تصویرهای حیرت‌انگیز به نوعی یادآور یک داستان مثنوی هستند که در آن چندین مرد نابینا به یک فیل برخورده بودند و هر یک با لمس بخشی از بدن فیل، درباره ماهیت آن قضاوت می‌کردند: یک فرد بعد از لمس بدن فیل، آن را شبیه دیوار توصیف کرد. فردی با لمس دم فیل، این حیوان را مثل طناب وصف کرد و نفر سوم با دست زدن به خرطوم فیل، این حیوان را به مار تشبیه کرده بود.
نبرد الازار و فیل در کتاب مقدس
داستان کتاب مقدس درباره الازار آواران، منبعی غنی برای تصاویر قرون وسطایی از فیل‌هاست. الازار، برادر یهودای مکابی بود که گفته می‌شد که در زمان شورش مکابیان در حدود سال ۱۶۵ قبل از میلاد مسیح، با رفتن به زیر فیل جنگی دشمن و نیزه زدن به این جانور، آن را از پای در آورد. البته در نهایت فیل جنگی به روی او افتاد و باعث مرگ خود او نیز شد.
طبق گفته هنری آبرامسون ، مورخ دانشگاه تورو نیویورک، داستان الازار در کتاب اول مکابیان آمده و در اکثر نسخه‌های خطی مسیحی قرون وسطی نیز به تصویر کشیده شده است.
البته این طور به نظر می‌رسد که هیچ یک از این هنرمندان در دوره قرون وسطی، یک فیل را از نزدیک ندیده بودند و نمی‌توانستند تصور کنند که فردی چطور می‌تواند به زیر یک فیل برود. در نتیجه بسیاری از فیل‌های خیالی به تصویر کشیده شده در داستان الازار، به شکل‌های عجیب و غریبی هستند؛ یکی این حیوان را شبیه اسب کشیده و فرد دیگری آن را شبیه یک سگ بزرگ به تصویر کشیده و فرد دیگری فیل را شبیه یک گربه با خرطوم.
در هریک از این موارد، فیل برروی پشت خودش، یک بنای عظیم دژ مانند پر از جنگنده دارد که تصویری خیالی است و الازار جنگجو نیز در زیر فیل قرار گرفته.
وستفال دراین رابطه ادامه داد:« در آن زمان واقعا مهم نبود که فیل‌ها چه شکلی هستند و بیشتر بحث معنا و مفهوم و اهمیت این جانور مطرح بود.»
منبع: nationalgeographic
۵۸۵۸
