سید محمد حسینی
هدف امروز: با شروع جنگ غزه و تلاش اسرائیل برای وارد کردن مستقیم ایران به جنگ منطقه ای و امتناع ایران؛ بار دیگر پیچیدگی سیاست خارجی ایران خود را نشان داده و پرسش هایی را در ذهن پژوهشگران ایجاد کرده است.
آیا ایران به عنوان یک دولت-ملت مسئولانه رفتار می کند؟ اگر چنین است، راهبردهای ایدئولوژیک در سیاست خارجی شما چیست؟
آیا ایران استراتژی بقا را دنبال می کند؟ اگر چنین است، چرا واضح است که عملکرد رویزیونیستی است و اقدامات رویزیونیسم آشکار است؟
آیا ایران به عنوان یک بازیگر رویزیونیست در صدد برهم زدن نظم موجود است؟ اگر اینطور است، چرا از ورود به هر جنگی اجتناب می کنید و همیشه استراتژی بی طرفی را دنبال می کنید؟
آیا محور سیاست خارجی ایران نابودی اسرائیل است؟ اگر اینطور است چرا از فرصت موجود برای فعال کردن تمام جبهه های مقاومت در برابر اسرائیل استفاده نمی کنید؟
این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر پیچیدگی درک ماهیت سیاست خارجی ایران را نشان می دهد. واقعیت این است که درک سیاست خارجی کشورها به طور کلی و درک ماهیت رفتاری سیاست خارجی ایران به طور خاص پیچیده است، اما از هسته این رفتارهای پیچیده می توان به چند گزاره علمی درباره سیاست خارجی ایران رسید.
چرا درک سیاست خارجی ایران برای ناظران داخلی و به ویژه خارجی دشوار و پیچیده است؟
اساساً درک سیاست خارجی با ابهام و پیچیدگی همراه است، زیرا سیاست داخلی در یک محیط استبدادی و در یک نظم سلسله مراتبی دنبال می شود، اما سیاست خارجی در یک محیط استبدادی (و به گفته کنت والتز) با نظمی آنارشی دنبال می شود.
از منظر ژئوپلیتیک، ایران خود را در محیطی ناهمگن می‌بیند که علاوه بر ویژگی موزاییکی خود، با تضادهای ساختاری و مهم‌تر از همه با مداخلات منفی و مثبت قدرت‌های بزرگ نیز مواجه است. ژئوپلیتیک ایران را با ژئوپلیتیک مالزی مقایسه کنید. سادگی و قابل پیش بینی بودن سیاست خارجی مالزی قابل درک است زیرا این کشور در جایی قرار دارد که محیط آن در ابعاد مختلف شباهت های زیادی با مالزی دارد و در ژئوپلیتیک آسیای جنوب شرقی تضاد ساختاری وجود ندارد.
بسیاری از رفتارهای سیاست خارجی ایران ریشه تاریخی دارد. امنیت: ترس از مداخلات تاریخی قدرت های بزرگ، ترس از جنگ، اتخاذ استراتژی بی طرفی در جنگ ها، توازن در منطقه، تنهایی استراتژیک، استفاده از نیروی سوم برای ایجاد تعادل، عدم وجود منافع استراتژیک قدرت های بزرگ در ایران. و بهره مندی از قدرت های بزرگ. ایران به عنوان ابزار و… یکی از مهمترین ریشه های تاریخی سیاست خارجی و روابط ایران است که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مشهود است. مسائل ایران در محیط پیرامونی سیاست خارجی ایران بسیار متنوع، متناقض و پیچیده است. مقایسه مشکلات ایران در قفقاز، AFPA، شامات و خلیج فارس. در عین حال تنوع بحران های سیاست خارجی ایران در محیط پیرامونی را باید بررسی کرد که رویارویی با آمریکا و درگیری با اسرائیل انرژی زیادی از سیاست خارجی ایران می گیرد.
و در نهایت مهم ترین عارضه سیاست خارجی ایران این است که بر اساس طبقه بندی مورگنتا از رفتار سیاست خارجی، ایران بازیگری «تجدیدنظر طلب» و در عین حال «صلح طلب» است.
پنج قبلی؛ پیچیدگی سیاست خارجی ایران را در عین حال از دل این ابهام و پیچیدگی توضیح می دهد. الگوهای رفتاری برگرفته از سیاست خارجی ایران است.
ایران به دنبال هژمونی منطقه‌ای نیست، اما بر اساس تجربیات تاریخی، نظم درون‌زای منطقه‌ای را برای خود و سایر کشورهای منطقه موقعیت مساعد می‌داند و با سیاست همسایگی، در مقابل مداخلات منفی قدرت‌های خارجی رویارویی عملی با اسرائیل و جلوگیری از وقوع یک جنگ منطقه‌ای، به دنبال تحقق آن است
الزامات ژئوپلیتیکی؛ جهت گیری اصلی سیاست خارجی ایران را مشخص می کند. ایران با توجه به تنوع و تعدد بحران ها در محیط های مختلف پیرامونی، راهبردهای متنوع و متعددی را اتخاذ می کند.
ایران تا حد امکان از ورود به جنگ اجتناب می کند، اما اگر بقای کشور در خطر باشد. از تمام مکانیزم های نظامی و امنیتی خود برای مجازات متجاوز استفاده می کند. سیاست خارجی ایران عمل گرا است، اما این عمل گرایی، عمل گرایی آمریکایی نیست (ادوارد هالت کار)، بلکه عمل گرایی سیاست خارجی ایران را باید در مفاهیم فقهی عزت- حکمت- مصلحت فهمید.
درک سیاست خارجی ایران با منطق واقع بینانه ناقص است.
