به گزارش بازار، مروری بر تاریخچه مدیریت منابع آب های سطحی و زیرزمینی در ایران نشان می دهد که پیشینیان ما در قرون گذشته از روش های ابتکاری محلی و سنتی برای کنترل و مدیریت آب استفاده می کردند که نه تنها با اکوسیستم های بومی سازگار بود، بلکه به میزان قابل توجهی همخوانی داشت. در بهبود وضعیت اقتصادی و معیشت جوامع محلی موثر است.
علاوه بر قنات های طولانی پر از آب که در زیر زمین حفر شده اند تا حداکثر استفاده از آب های زیرزمینی به ویژه در مناطق بیابانی و خشک را ممکن کند، همچنین در مناطق ساحلی که شاهد بارندگی های شدید و متناوب هستیم، احداث قنات و بهره برداری از این سازه های کوچک. برای فعالیت های اقتصادی مانند کشاورزی و پرورش ماهی جایگاه مهمی دارند.
اگرچه ساخت سدها در ایران برای کنترل آب های سطحی به ویژه در نواحی ساحلی قدمتی بیش از هزار سال دارد، اما در صد سال اخیر به دلیل ورود فناوری به چرخه اقتصادی کشور، این سازه های کوچک و محلی به تدریج اهمیت بیشتری در مدیریت منابع آب کشور پیدا کرد. کم توجهی شد و کم کم روند مدیریت کشور به سمت سازه های بزرگ مانند سدها سوق پیدا کرد.
با توجه به روند سریع خشکسالی و کم‌آبی در کشور که به دلیل پدیده‌هایی مانند تغییر اقلیم سرعت گرفته و کنترل و مدیریت منابع آب از طریق سازه‌های بزرگ را با مشکلات جدی مواجه کرده است، به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین راهکارها برای پاسخگویی به نیاز جوامع محلی در زمینه تامین آب و فعالیت اقتصادی، توجه به چالش های زیست محیطی، توجه ویژه به سدها و توسعه و ترویج استفاده از این سازه های کوچک و بومی است.
سازه های مفید و موثر در زمینه توسعه فعالیت های کشاورزی و همچنین گردشگری که توسعه آن به ویژه در مجاورت سواحل کشور که با بارش های ناگهانی و سیل همراه با کمبود آب درازمدت مواجه است از اهمیت بالایی برخوردار است.
این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که می دانیم توزیع نامنظم نزولات جوی و تاخیر زمانی آن با فصول کشاورزی به ویژه در استان های ساحلی باعث کم آبی و کمبود رطوبت خاک در اکثر روزهای سال می شود و به همین دلیل سدسازی ساخته نشده و توسعه نیافته، مدیران و جوامع محلی فرصت افزایش بهره وری و استفاده حداکثری از منابع آب را از دست می دهند.
اینکه پیشینیان ما سازه های کوچک هیدرولیکی مانند سدها را بر همین اساس ساخته اند مشکل بزرگی است و اکنون در سایه کاهش شدید منابع آب های سطحی توجه مجدد به این سازه ها ضروری به نظر می رسد.
پیش از این، «مریم رحیمی» و همکارانش در مقاله ای با عنوان «سدهای آبی و مدیریت منابع آب در مناطق ساحلی ایران» به این موضوع پرداخته و در مورد لزوم توجه به این سازه ها به جای سازه های بزرگ مانند طعمه نوشته اند. . به ویژه در استان های شمالی. سوال این است که چرا در این مناطق نمی توان از سد یا چاه به جای سد استفاده کرد؟
پاسخ این است که به طور خاص در استان های ساحلی شمالی، به دلیل بافت زمین و ارتفاع زیاد زمین های کشاورزی، حفر چاه نه تنها صرفه اقتصادی ندارد، بلکه در بسیاری از موارد آب این چاه ها شور و تلخ است. . . همچنین فضای محدود برای اجرای سدها و آماده سازی طولانی مدت اولیه در کنار کاهش شدید آب های سطحی متاثر از پدیده تغییرات اقلیمی، ضرورت توسعه سدها را بیش از پیش اهمیت داده است.
از نظر زیست محیطی، همانطور که گفته شد، سدهای آبی دارای مزایای بسیاری از جمله حداکثر سازگاری با اکوسیستم های محلی هستند.
در مقاله ذکر شده در این زمینه بیان شده است که مهرهای آب دارای ارزش های زیست محیطی زیادی هستند. به عنوان مثال، سدهای استان گیلان نقش استراحت، تغذیه، زمستان گذرانی، لانه سازی و تکثیر بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر را ایفا می کنند.
این سازه‌های کوچک و محلی علاوه بر کارکردها و ارزش‌های طبیعی، کسب درآمد کشاورزان و روستاییان از منابع اقتصادی موجود مانند پرورش ماهی، گیاهان تالابی، تامین آب کافی برای کشاورزی و دامداری و غیره را نیز ممکن می‌سازد. مشکلات اقتصادی و معیشتی آنها
جدای از همه این موارد، سدهای آبی در صورت توسعه و ترویج می توانند به طور غیرمستقیم در حوزه گردشگری و بوم گردی موثر باشند و در این راستا به افزایش ظرفیت جوامع محلی به ویژه ساکنان مناطق روستایی نیز کمک کنند.
با جمع بندی اینکه سدها به عنوان سازه های کوچک و محلی که قدمتی طولانی در کشور دارند، امروزه می توانند به عنوان یک ابزار کنترلی و مدیریتی قوی به کمک متولیان منابع آب کشور بیایند و با مشارکت مردم محلی، فرصت های جدیدی برای توسعه اقتصادی مناطق ساحلی کشور را فراهم می کند
