قنات وزوان اصفهان؛ قناتی با شهرت جهانی و سد شگفت‌انگیز

قنات فقط کندن زمین و آب جاری‌شدن نیست. یعنی این کار هست اما به نظر من معنی‌های عمیق‌تری هم دارد. حس می‌کنم هر جا که قناتی حفر شده اهالی آنجا با سخت‌کوشی می‌خواستند زندگی را بیشتر به جریان بیندازند تا نسل بعد از خودشان یک خدابیامرزی درست و حسابی به آن‌ها بگوید. چند هزار سال پیش مردم شهرستان وزوان در اصفهان یک قنات خارق‌العاده و خاص را به نام قنات وزوان از دل زمین حفر کردند. این قنات با معماری و کاربرد منحصربه‌فردش به یکی از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه تبدیل شده.

اگر روزی خواستید به یکی از جاهای دیدنی اصفهان سفر کنید، از دیدن قنات وزوان غافل نشوید و فرصت دیدن این قنات چند هزار ساله را از دست ندهید و قبلش هم در مجله گردشگری علی‌بابا خوب آن را بشناسید.

قنات وزوان کجاست؟

قنات وزوان در شمال استان اصفهان و شهرستان وزوان قرار دارد. اگر بخواهم آدرس این قنات را از طرف شاهین‌شهر اصفهان بدهم باید بگویم که در بخش میمه این شهرستان قرار گرفته است.

لوکیشن قنات وزوان روی گوگل مپ

تاریخچه قنات وزوان

برای قدمت قنات وزوان حدس و گمان‌های مختلفی وجود دارد. اهالی وزوان می‌گویند این قنات حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و باستان‌شناسان معتقدند قدمت قنات وزوان به دوره ساسانیان برمی‌گردد یعنی حداکثر ۱۷۹۴ سال عمر دارد. خیلی نباید درگیر این اعداد شد چون هر کدام از این عددها را که برای عمر قنات وزوان درست بدانیم فرقی نمی‌کند باز هم به قدمتی دورودراز می‌رسیم.

در زمان قدیم قنات وزوان و سد آن حفر و ایجاد شد تا مردم مشکل کم‌آبی نداشته باشند. در آن زمان به هر نفر سهم مشخصی از آب قنات وزوان را می‌دادند که این سهم نامش حبه بود. هر کس نهایتا می‌توانست ۱۰ حبه و حداقل نیم یا یک‌چهارم حبه از آب قنات را داشته باشد. درواقع سهم هر کس به اندازه زمین زیر کشتش بود. حالا هم صاحب آب این قنات مردم هستند که می‌توانند آن را بین خودشان معمامله کنند.

قنات وزوان با اینکه یکی از شگفت‌انگیزترین جاهای دیدنی اصفهان است اما به مرور زمان قسمت‌هایی از این قنات مثل شاخه‌ها و چاه‌هایش به خاطر بی‌توجهی مسئولان و ندانم‌کاری بعضی از افراد آسیب دیده است. واقعا مایه تاسف است که بعضی از آدم‌ها در قنات وزوان زباله و لاشه حیوانات را می‌ریزند.

ما در ایران حدود ۳۸ تا ۴۰ هزار قنات داریم که از بین این همه فقط ۱۱ تا از آنها به ثبت جهانی رسیده است. قنات وزوان با قدمت تاریخی، سد زیرزمینی و معماری خاصش جزو این ۱۱ قنات است که در لیست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران دیده می‌شود.

در مقاله‌های مختلف گردشگری نوشته شده قنات وزوان از جاهای دیدنی اصفهان است اما به نظر من این قنات با قدمت چندین هزار ساله و تامین آب مردم چیزی بیشتر از یکی از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه و اصفهان است. نام‌های دیگر قنات وزوان سروارچه، قنات بزرگ و قنات پاقلعه است و یک متخصص قنات می‌گوید این قنات اولین و کامل‌ترین قنات در دنیاست پس باید نامش را سد افتخار یا قنات افتخار گذاشت.

اسم قنات وزوان از کجا آمده؟

همان‌طور که گفتم قنات وزوان در شهرستان وزوان قرار گرفته و خب واضح است که نام‌گذاری این قنات هم به موقعیت مکانیش ربط دارد. اما اینکه خود کلمه وزوان به چه معنی است؛ در نوشته‌های قدیمی این کلمه با عبارت چشمه و محل آب معنی شده و هم‌چنین کتاب فرهنگ دهخدا در این‌باره نوشته که به معنای وزیدن باد است.

معماری قنات وزوان

قنات وزوان در یک لایه رسوبی- سنگی و منطقه شیب‌دار قرار گرفته و آب آن به دلیل همین سطح شیب‌دار جاری می‌شود. مشخصات هر قنات با معیارهایی مثل طول قنات، تعداد حلقه چاه و شاخه‌ها بیان می‌شود.

در طول زمان احتمالا از اندازه قسمت‌های مختلف قنات وزوان کم شده و حتما این اندازه‌های الان با چند قرن پیش فرق داشته است. برای مثال در چند قرن پیش طول قنات وزوان به ۳۶۰۰۰ متر هم می‌رسیده اما الان خیلی از این مقدار کمتر شده و حدود ۱۸۰۰ متر طول دارد. عمق مادر چاه این قنات یعنی عمق اولین چاه به ۱۸ متر می‌رسد.

ویژگی دیگر قنات وزوان این است که یک شاخه اصلی و دو شاخه فرعی و ۶۴ حلقه چاه دارد و از بین شاخه‌های این قنات فقط یکی از آنها باقی مانده است. میزان آب‌دهی این قنات همیشه ثابت نیست و گاهی خیلی زیاد است و گاهی‌کمتر. یک منبع معتبر گفته که حدود آب‌دهی این قنات بین ۲۳ تا ۵۰ لیتر در ثانیه است و اگر قنات در اوج حالت آب‌دهی خودش باشد تا ۱۰۰ لیتر در ثانیه هم آب‌دهی دارد.

ویژگی اصلی قنات وزوان

کمی آن‌طرف‌تر از دهانه یا مظهر قنات، بعد از پله‌های زیرزمینی قسمتی به نام بند قنات به چشم می‌‎خورد. در این قسمت دیوار بلند و ضخیمی را از جنس ساروج (مخلوط آهک، رس و آب) ساخته‌اند که همان سد قنات وزوان است؛ همان سدی که حلال مشکل کم‌آبی شده و معماری و کاربرد هیچ‌کدام از قنات‌های سددار ایران به گرد این سد نمی‌رسد.

در پشت سد قنات وزوان مخزن‌هایی دیده می‌شود که با دست آدم‌ها کنده شده‌اند و نقش مهمی برای ذخیره آب دارند. در نقطه‌ای از قنات وزوان دو شکاف به نام تنور آبی یا به زبان محلی کر وجود دارد تا آب ذخیره‌شده در پشت سد را به این مخزن‌ها منتقل کند.

روش استفاده و ذخیره آب در سد قنات وزوان این گونه است که در چهار ماه از سال، آب پشت سد ذخیره می‌شود. بعد در فروردین یا اردیبهشت با بازشدن دریچه‌های سد، آب ذخیره‌شده جاری می‌شود تا آن را برای کارهایی مثل کشاورزی استفاده کنند.

مسیر دسترسی به قنات وزوان

تهران تا قنات وزوان حدود ۳۵۰ کیلومتر فاصله دارد. برای رفتن از تهران یا هر جای دیگر به قنات وزوان باید اول به سمت اصفهان و بعد شاهین‌شهر حرکت کنید. بعد از اینکه میمه و مورچه خورت را رد کردید به وزوان بروید تا به قنات برسید. قطار و فرودگاه اصفهان مسیرهای ریلی و هوایی برای رسیدن به قنات وزوان هستند.

بهترین زمان بازدید از قنات وزوان

شهرستان وزوان در تابستان هوایی گرم و خشک دارد و در فصل زمستان هم سرد می‌شود پس اگر می‌خواهید زمانی به قنات وزوان بروید که خوش‌آب‌وهوا باشد، فصل بهار بهترین زمان است. بهتر است بعد از تعطیلات نوروز به این قنات بروید تا هم خلوت‌تر و هم هزینه‌ها پایین‌تر باشد.

امکانات رفاهی قنات وزوان

قنات وزوان امکانات رفاهی خیلی خاصی ندارد و برای دسترسی به انواع امکانات پیشنهاد می‌کنم به شهرستان وزوان بروید.

جاهای دیدنی نزدیک به قنات وزوان

برای دیدن معروف‌ترین جاهای دیدنی اصفهان که به قنات وزوان نزدیک هستند، می‌توانید به مکان‌های زیر بروید:

– مجموعه تفریحی گردشگری شاهین شهر

مجموعه تفریحی گردشگری شاهین‌شهر با داشتن امکانات رفاهی مثل آلاچیق، پارکینگ، سرویس بهداشتی و ایستگاه دوچرخه‌سواری یک جای ایدئال برای اتراق‌کردن مسافران است.

در این مجموعه می‌توانید تجربه‌های خاصی داشته باشید مثل اینکه نان، آش و دوغ محلی بخورید و با لباس محلی عکس بگیرید. چادرزدن برای مسافران در مجموعه تفریحی گردشگری شاهین‌شهر ممنوعیتی ندارد.

آدرس مجموعه تفریحی گردشگری شاهین شهر

شرق شاهین‌شهر

لوکیشن مجموعه تفریحی گردشگری شاهین‌شهر روی گوگل‌مپ

– کاروان‌سرای شیخ علی خان زنگنه

قدیم‌ترها که در اصفهان هتلی نبوده، کاروان‌سرای شیخ علی خان زنگنه در روستای جهادآباد برای استراحت و اقامت مسافران ساخته شد. این کاروان‌سرا محل اقامت افراد معمولی نبود و یک کاروان‌سرای لوکس و سلطنتی بوده که خیلی از پادشاهان صفوی و مهمان‌های خارجی مثل سفیر فرانسه به اینجا می‌آمدند تا قبل از واردشدن به اصفهان نفسی تازه کنند.

کاروان‌سرای شیخ علی خان زنگنه نزدیک قنات وزوان با قدمتی که از دوران صفوی دارد و امکانات خاصش مثل حیاط مخصوص خانم‌ها، بخاری، تالار ۸ ضلعی، نانوایی و حجره واقعا این شایستگی را دارد که در لیست جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه قرار بگیرد.

طبق نوشته‌های کتیبه کاروانسرای شیخ علی خان زنگنه یا چاله‌سیاه، این کاروان‌سرا به دستور یکی از وزیران صفوی به نام شیخ علی زنگنه ساخته شده و با هنر دستان معماری به اسم استاد طاهر شکل گرفته است.

در قسمت ورودی این کاروان‌سرا دو حیاط کوچک هشت‌ضلعی با حجره و ایوان‌چه را می‌بینید. می‌گویند این دو حیاط احتمالا جایی برای اتراق زنان حرم‌سرای دوران صفوی بوده است.

در پشت ایوان بزرگ شمالی کاروان‌سرا دو تالار جلویی و پشتی مستطیل‌شکل وجود دارد که تالار جلویی دو طبقه مجزا برای برگزاری جشن‌ مخصوص خانم‌ها و آقایان داشته و تالار پشتی محل اقامت پادشاهان بوده است.

آدرس کاروانسرای شیخ علی خان زنگنه

اصفهان، شاهین‌شهر و میمه، روستای جهادآباد

لوکیشن کاروانسرای شیخ علی خان زنگنه روی گوگل‌مپ

– قلعه مورچه خورت اصفهان

یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های ایران قلعه خشتی مورچه خورت بوده که در وسعت سی هزار متر مربعی خود دارای برج، بارو و دو دروازه است. قدمت این قلعه خیلی دقیق معلوم نیست اما احتمالا به دوره قبل از صفویان برمی‌گردد و پیروزی نادرشاه افشار بر اشرف افغان و فرار افغان‌ها را از اصفهان دیده است.

در مسیر رسیدن به قلعه تاریخی مورچه خورت نزدیک قنات وزوان جاهای مختلفی مثل کوچه‌های سرپوشیده و تودرتو، امام‌زاده، مسجد، راه‌پله، بازار سنتی و حمام برای تماشاکردن و لذت‌بردن وجود دارد. قلعه مورچه خورت دیگر کاربرد قبل را به عنوان دژ نظامی ندارد و حالا کاربری مسکونی پیدا کرده است. در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ گذرها و دیوار بیرونی این قلعه بازسازی شد.

آدرس قلعه مورچه خورت اصفهان

شاهین‌شهر و میمه، مورچه‌خورت

– حمام گرده میمه

حمام گرده میمه از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه، قدمتش به دوران صفوی می‌رسد و در زبان محلی به معنای بزرگ است. این حمام مثل همه حمام‌های قدیمی گرم‌خانه، رختکن و فضایی بین رختکن و گرم‌خانه با سقف گنبدی‌شکل داشته که به شکلی چهارضلعی و با ستون‌های بلند از جنس آجر و آهک ساخته شده‌اند.

برای ورود به حمام گرده میمه باید بلیط تهیه کنید و چندین سال است که این حمام به موزه مردم‌شناسی و کلاس آموزش صنایع دستی تبدیل شده است. در موزه مردم‌شناسی میمه با وسایل قدیمی کشاورزی و ابزار کار و آداب و رسوم و فرهنگ مردم میمه آشنا می‌شوید.

آدرس حمام گرده میمه

اصفهان، میمه

– قنات مزدآباد

قنات مزدآباد از نظر قدمت چند هزار ساله، ثبت در میراث جهانی یونسکو و داشتن سد زیرزمینی به قنات وزوان شباهت زیادی دارد. این قنات از جاهای دیدنی شاهین شهر و میمه است و طول آن به ۲۳ کیلومتر می‌رسد. وقتی به قنات مزدآباد می‌روید با دیدن استلاگمیت و استالاکتیت (چکیده‌سنگ‌ها) حال‌وهوای غار برای شما تداعی می‌شود.

آدرس قنات مزدآباد

جاده قدیم اصفهان- تهران، میمه

لوکیشن قنات مزدآباد روی گوگل مپ

توصیه‌هایی برای بازدید از قنات وزوان

• بازدید از قسمت‌های مختلف قنات وزوان را با یک راه‌بلد یا راهنما انجام دهید تا این مسیر را با آگاهی بیشتر و سختی کمتری طی کنید.
• ساعت رفتن به قنات وزوان را طوری تنظیم کنید که به گرمای ظهر نخورد و از طرفی هوا خیلی تاریک نشود.