گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر: زندگی انسان حوزه های مختلفی دارد که همان طور که از نامش پیداست، مؤمن باید ایمان خود را به هر یک از آنها نشان دهد. در زمینه های فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری، مذهبی، اخلاقی، علمی، اقتصادی و فیزیکی. تجلی ایمان در این عرصه ها تقوای بیش نیست. یعنی انسان در تمام این ابعاد زندگی بر نظر خدا و رضایت او تمرکز کند. امام صادق علیه السلام درباره وظیفه شیعیان می فرماید: «کنوا لنا زینا ولا تکونوا لنا شینا» زینت و مایه افتخار ما باشید نه مایه شرمساری ما. حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «عیونی بورا، واجتهاد و سداد» سعی کنید تقوا و تقوا داشته باشید. سعی کنید در این راه استقامت داشته باشید. آنچه پیش رو دارید گزیده ای از کلام مرحوم آیت الله مصباح یزدی است; در دفتر مقام معظم رهبری بود که در سال 1386 ایراداتی مطرح شد، قسمت پنجاه و چهارم را با هم می خوانیم:
امام امیرالمومنین علیه السلام در ادامه روایت نوف بکالی در وصف شیعیان می فرماید: بر احدی حسادت مکن، حسد بر تو غلبه نکند، به دیگران آزار نده، آنچه را که باید حفظ کنی، ضایع مکن و به کسی ظلم نکن و شکست نده. حسادت نکن و اذیت نکن. همسایه ات را سرزنش مکن.
امام علی (علیه السلام) می فرماید: شیعه واقعی، هنگامی که نگهداری چیزی را بر عهده بگیرد، آن چیز از بین نمی رود و محفوظ می ماند. یعنی اگر مسئولیتی را بپذیرید، چه پس انداز و چه مراقبت از شخص یا مکانی، آنقدر مراقب آن هستید که هرگز از بین نرود. معظم له نمی فرمایند، شکست نمی خورد; می گویند: آن شیء گم نمی شود; این بدان معنی است که او قطعاً تمام وقت خود را به حفظ امنیت شما اختصاص می دهد.
لقب بد دادن یک رذیله اخلاقی است
و از نام مستعار استفاده نکنید. او دیگران را بد نام نمی کند. این مطلبی است که در قرآن تصریح شده است: «… و لا تنابذوا بی الالقاب…» 1 در میان بسیاری از مردم مرسوم است که گاهی به عنوان شوخی یا تمسخر، نامهای سبک بر مردم می گذارند. مانند حسن کچل و… و در آیه ای که به مسئله عقب نشینی اشاره دارد، قرآن نیز به این نکته اشاره می کند: مردم را بد نام نکنید. این شغل کار زشتی است یَبْغِی على اَحدٍ».شیعیان ما به مرزهای خود احترام میگذارند و به حقوق و مال و ناموس و حیثیت و مقام هیچکس تجاوز نمیکنند.در آیه شریفه «به حق از جانب خدا». او دستور می دهد عادلانه و خیریه و ایتا او خویشاوندان؛ و نهی می کند; در بی حیایی و نفرت انگیز و فاحشه شما را ستایش کنید برای شما تخکارون» 2 مراد از شر، تجاوز به خیری است که خداوند متعال برای انسان در نظر گرفته است.
حسادت و درمان آن
“و اجازه نده حسادت تو را شکست دهد.” او نمی گذارد حسادت بر خود غلبه کند. شروع حسادت تقریباً یک احساس غیرارادی است. افراد کمی هستند که از این احساس رها شوند. این احساس زمانی به وجود می آید که فرد خود را با یکی از همسالان خود به ویژه همتایان خود مانند همکلاسی، همکلاسی، همشهری، همسایه مقایسه کند. در این مقایسه، اگر متوجه شدید که آن شخص مزیتی دارد و به هر دلیلی از آن مزیت محروم است، یک احساس تقریباً غیرارادی، چرا باید از من بهتر باشد؟ این مقایسه هم تقریباً طبیعی است و این طور نیست که اول به این فکر کنم که آیا باید مقایسه کنم یا نه. تا کنون هیچ افتخاری وجود ندارد. چون تقریبا اختیاری است.
اما بقیه این احساس و ترتیب اثر دادن به آن در اختیار است. چیزی مشابه هنگام نگاه کردن، شنیدن و غیره نیز اتفاق می افتد. مثلاً شخصی در خیابان می گذرد. ناخواسته نگاهش به تقوا می افتد; او همچنین در آن حس لذت می یابد. تا کنون هیچ گناهی مرتکب نشده است. چون عمداً نگاه نمی کرد و آن لذت را از روی عمد برای خودش ایجاد نکرد. اما ادامه جستجو بر عهده اوست و از این به بعد ممنوع است. شاید به همین دلیل است که در روایت آمده است:
همین امر در مورد حالات روانی نیز صادق است. وقتی در دل انسان حس حسادت باشد، گناه نیست; اما اگر پس از آن شروع به افکار بد در مورد او کردید، افکاری مانند: “فلانی ناعادلانه به او کمک کرد و او به اینجا رسید، اما من خیلی بهتر از او هستم و بسیار با استعدادتر هستم و …”! اینها اختیاری هستند و نباید ادامه پیدا کنند. به محض اینکه این احساس به یک فرد رسید، او باید دست از کار بکشد و وارد دسته دیگری شود. مثلا مطالعه مقاله … اگر دلیلی برای کناره گیری وجود نداشته باشد با افکار خاص می توان این احساس را از بین برد. این امر مخصوصاً برای مؤمن آسانتر است که در پایان به آن اشاره خواهد شد.
ملا علی علیه السلام می فرماید: شیعه از حسد شکست نمی خورد. یعنی ممکن است یک لحظه حسادت کنید اما ادامه پیدا نمی کند. اگر انسان خواه ناخواه به این احساس ادامه دهد، سعی در تحقیر و آسیب رساندن به فرد آزاردهنده دارد. او سعی می کند امتیاز خود را از دست بدهد و از چشم مردم دور شود. اینها اثرات طبیعی حسادت است و حسادت متوجه نمی شود که چه می کند. گاهی فکر می کند وظیفه شرعی خود است که او را از چشم مردم دور نگه دارد!
توجه به همسایه
«و لا یظهر بلجار»: قصد آزار همسایه را ندارد. گاهی بر اثر تصادف شخصی باعث آسیب به انسان می شود. مثلاً ناخودآگاه دست شما به چیزی برخورد می کند و می شکند. در این موارد می گویند: «آذره به». اما گاهی اوقات مردم سعی می کنند صدمه بزنند. اگر چه ممکن است نتواند آسیبی وارد کند. اما قصدش این است. به این نیت «مضر» می گویند. این نوع نیت گاهی ناخودآگاه به دلیل کدورتی است که قبلاً در دل بود و گاهی به انسان ظلم شده و اکنون به دنبال انتقام است. مؤمن اینطور نیست. گاه ممکن است کار مؤمن موجب ضرر همسایه شود و در این صورت عذرخواهی کرده و جبران کند; اما او هرگز سعی نمی کند به همسایه اش آسیب برساند.
غرور شما نشانه دانایی است.
و به قربانی حسادت مکن». یکی از زشت ترین راه هایی که نشان از کوچکی و کوچکی صاحب آن دارد، دیدن مصیبتی است و از رنج او شادی می کند و بالاتر از آن ابراز شادی و ستایش می کند. مؤمن هرگز شکایت نمی کند حتی از; دشمن او اگر مصیبتی به دشمنش برسد، ابراز همدردی می کند و به او تسلیت می گوید. ریشه غرور شما حسد یا انتقام است و مؤمن از همه اینها مستثنی است.
آموزه های توحیدی، بهترین راه درمان رذائل
معمولاً در کتب اخلاقی، وسایلی که برای درمان رذائل اخلاقی تجویز می شود، از سه قسمت تشکیل شده است:
گام اول: بیندیش و فواید و مضرات انواع افعال و صفات را بشناس.
مرحله دوم: اکنون. وقتی مزایای آن را درک کردید، باید سعی کنید آنها را در خود ایجاد کنید.
مرحله سوم یک سری تمرینات عملی است.
این مراحل برای مؤمن نیز وجود دارد; اما طرز تفکر، خلق و خو و تمرینات آنها با افراد دیگر متفاوت است. چون انگیزه آنها متفاوت است. مؤمن به جای این که فکر کند مثلاً حسد چه ضررهایی دارد، فکر می کند: اگر غبطه بخورم باعث می شود خدا مرا دوست نداشته باشد و در این صورت گوهر باقی مانده را از دست می دهم. عشق خدا کجا، منافع دنیوی کجا؟ وقتی چیزی با میل انسان مطابقت ندارد، مثلاً اینکه کسی مزیت دارد و محروم است و به این دلیل حسادت می‌کند، فوراً فکر کنید که این تدبیر خداست. خدا خواست که او اینگونه باشد و من اینگونه. اتفاقی که الان افتاده مشیت خداست و باید برآورده شود. این فکر دلایل حسادت را از بین می برد.
برای رهایی از صفات بد باید در نظر داشت که: خداوند این صفات را دوست ندارد. ثانیاً: برکات و بلاها همه از اراده و تقدیر خداست. هر اتفاقی می افتد اولاً خدا می داند و بعد اجازه داده و مهلت گذاشته و در کتابی نوشته است. این متن آیات و روایات قرآنی منسجم است. البته درک این مطالب کار آسانی نیست; بلکه نیازمند نور الهی است. همه مومنان باید بدانند که حوادث جهان بدون اذن خداوند اتفاق نمی افتد. خداوند می فرماید: «ما در زمین بلاها گرفتار شدیم، نه در آن؛ جان شما جز من؛ کتابی پیش از پیامبران، که این برای خداست، یاسر * فی سبیل الله؛ ما فتاکم و لا تفاهووا بیما آتکم». . هر مصیبتی پیش بیاید در کتابی نوشته شده است. سرنوشت همان چیزی است که از ابتدا نوشته شده است.
یعنی اینها چیزهایی نیست که خدا ندانست در مقابل کار انجام شده اتفاق افتاده است، به این معنا که خدا نخواسته باشد، بلکه از دست قدرت خدا بیرون آمده و انجام شده است! اینطور نیست؛ بلکه همه اینها نوشته شده است. سپس می گوید: «اینا بعدی یاسر: این برای خدا آسان است. همین که بخواهم همه چیز نوشته شود، نوشته می شود. در آیه بعد اشاره می کند که چرا این را به آنها گفتیم و از آنها خواستیم که آن را باور کنند. می گوید: «لکایله تاسوعا علی مفتکم»:; بنابراین وقتی چیزی را از دست می دهید خیلی ناراحت نمی شوید. “و خوشحال نباش با چی آتاکام::; و اگر نعمتی از قبیل علم، مال، سلامتی، قدرت، محبوبیت اجتماعی، پسر خوب، همسر خوب به تو رسید، زیاد خوشحال و مست و مغرور نباش.
مغرور نشوید که من فلان هستم، این علوم را دارم، این همه استعداد دارم، این حسن بیان را دارم و دیگران محرومند. هر وقت چنین افکاری به ذهنتان خطور کرد، به یاد بیاورید که چه بودید. شما الان هم همینطور هستید و آنچه اضافه شده نعمت هایی است که خداوند به شما اضافه کرده است و همه اینها بر اساس یک برنامه قوی است و برای همه مقدراتی در نظر گرفته شده است و ما بر اساس آن وظایفی داریم. البته وجود این نامه ها ما را از تکلیف معاف نمی کند. اگر ما مقصر این اتفاق بودیم، تقصیر ما بود. سعی کنید تکالیف خود را انجام دهید و اگر کمبودی وجود داشت از خدا بخواهید که آن را برطرف کند. اگر خطایی مرتکب شده اید، با توبه جبران کنید. بنابراین آنچه مؤمن را در کنار آمدن با این رذایل اخلاقی یاری می دهد، شناخت توحید است که اصلی ترین آن توحید افعالی، توجه به قضا و قدر و تقدیر و هستی الهی است. راضی به قضای الهی که در نظر خدا از همه بهتر است باز می گردد.
1 اتاق ها / 11.
2 زنبور عسل/90.
3; الخصال، ج 2، ص 138. 1، ص.
4 حدید / 22 و 23.
