انواع مختلفی از نابرابری وجود دارد. هر گونه نابرابری در هر بخشی می تواند مایه نارضایتی باشد و شهروندان را در دو گروه دارای امکانات و فاقد امکانات قرار دهد. یکی از نابرابری های قابل توجه، نابرابری است که در استان های کشور در بخش های مختلف وجود دارد. شکاف و نابرابری بزرگ در استان های ایران که ریشه در تاریخ معاصر دارد، نابرابری تولید است.
حساب تولید استانی یکی از مهمترین شاخص های ارزیابی عملکرد دولت در حوزه عملکرد اقتصادی است و توزیع استانی فعالیت ها و تولیدات همواره در کنار تولید ملی حائز اهمیت بوده است. فرض اصلی این سوال این است که دو کشور می توانند تولید کل یا تولید سرانه (درآمد سرانه) نزدیک به یکدیگر داشته باشند، اما توزیع این تولیدات در سطح مناطق (استان ها یا ایالت ها) متفاوت و غیر منطقی است. . ایران یکی از کشورهایی است که درآمد سرانه پایینی دارد، اما همین درآمد با تفاوت های قابل توجهی بین استان ها توزیع می شود.
در سال های اخیر تلاش شده تا چارچوب و فرآیند مشخصی برای محاسبات تولیدات استانی در کشور ایجاد شود و این محاسبات به طور مرتب در سطح استان توسط مرکز آمار ایران انجام می شود. اگرچه عقب ماندگی آماری در اینجا نیز دردناک است، اما با توجه به گزارش اخیر مرکز آمار ایران که داده های سال های 1395 تا 1399 را برای تولید استانی ارائه کرده است، می توان تحلیلی مختصر در این زمینه ارائه داد.
در واقع علاوه بر تولید ناخالص ملی (GNP)، از تولید ناخالص منطقه ای (GRP) نیز باید برای برنامه ریزی استفاده کرد تا به یک برنامه جامع و کافی برای کل کشور دست یافت. مناطق ایران استان هستند و حساب های منطقه ای به حساب استانی تعبیر می شود. البته فضای فرامنطقه ای میانی نیز تعریف شده است که شامل بخش هایی از قلمرو اقتصادی کشور می شود که قابل انتساب به هیچ یک از مناطق نیست که طبق تعاریف مرکز آمار ایران موارد زیر را شامل می شود:
1- حریم هوایی کشور، آبهای فلات قاره و آن قسمت از آبهای بین المللی که کشور بر آن دارای حقوق انحصاری بوده و مورد استفاده واحدهای مقیم است.
2- قلمرو سیاسی کشور در سایر نقاط جهان که به موجب قراردادهای سیاسی برای مقاصد سیاسی، نظامی، علمی و غیره اجاره یا تملک شده است، مانند سفارتخانه ها، کنسولگری ها، پایگاه های نظامی و غیره.
3- ذخایر نفت و گاز طبیعی و غیره در آبهای بین المللی خارج از فلات قاره کشور که توسط واحدهای مقیم اداره می شود.
از موارد فوق که بگذریم، تولید خالص استان ها را می توان به صورت حساب های منطقه ای محاسبه کرد. بر اساس جدیدترین اطلاعات مرکز آمار ایران، استان تهران در سال های 1395 تا 1397 با میانگین بیش از 22 درصد بیشترین سهم را در تولید ناخالص کشور داشته است. پس از استان تهران، خوزستان با 14.6 درصد و اصفهان با 5.7 درصد در رده های بعدی قرار دارند. در سمت مقابل، استان های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحال بختیاری، کردستان و قم با سهمی کمتر از یک درصد در انتهای این جدول قرار دارند.
نکته قابل توجه این است که این رتبه لزوما به معنای سطح رفاه مردم این استان ها نیست. نمونه بارز آن مربوط به استان خوزستان است; اگرچه این استان حدود 15 درصد از پای اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده است، اما در واقعیت می توان دریافت که سطح امکانات و رفاه خانوارهای این استان متناسب با این تعداد نیست.
صرف نظر از طبقه بندی استان ها، یکی از نکات مهم تغییر سهم استان ها از تولید در سال های اخیر است. به عبارت دیگر با توجه به داده های موجود، روند تولید استان ها و سهم آنها در پای اقتصاد ایران طی سال های 1395 تا 1396 چقدر تغییر کرده است؟
بر اساس اطلاعات موجود، استان کهگیلوبه و بویراحمد بدترین عملکرد را داشته است. سهم این استان از تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1394 حدود 1.94 درصد بوده که از این نظر رتبه چهاردهم را در بین استان های کشور به خود اختصاص داده است. اما در سال 2019 این تعداد به 1.22 درصد کاهش یافت و رتبه این استان به رتبه بیستم سقوط کرد.
از نظر کاهش سهم، پس از کهگیلوبه و بویراحمد، استان فارس با کاهش 0.58 و استان خراسان رضوی با کاهش 0.54 واحد درصدی از سهم تولید ناخالص داخلی کشور بدترین عملکرد را بین سال‌های 95 تا 99 داشته‌اند. واقع در نقطه مقابل استان خوزستان؛ سهم این استان از تولید ناخالص داخلی در سال 1398 به 13.92 درصد رسید که نسبت به سال 1394 حدود یک درصد افزایش را نشان می دهد و پس از خوزستان، استان های کرمان و هرمزگان در رتبه بندی قرار دارند.
البته در اینجا لازم به ذکر است که بین سال های 1395 تا 1399 تغییرات سهام استان ها با نوسانات بالایی همراه بوده است. اما برای دستیابی به یک مقایسه ساده، اعداد بین آغاز و پایان سال مقایسه شده است. به عنوان مثال، استان خوزستان که در این رتبه بندی رتبه اول را به خود اختصاص داده است (مقایسه سال 2019 با سال 2015). در طی این سالها روند نوسانی قوی را تجربه کرده است. سهم این استان در اقتصاد ایران در سال 2018 به 16.7 درصد رسید، اما این رقم در سال 2018 با کاهش 15 درصدی مواجه شد.
