روش مونته سوری؛ ابزار، مزایا و معایب این شیوه آموزش کودکان

احتمالا شما هم وقتی پشت میزهای خسته‌کننده مدرسه می‌نشستید و مجبور بودید ساعت‌ها در سکوت به حرف‌های معلمتان گوش کنید، در ذهن خود مدرسه‌ای شاد و رنگی را تصور می‌کردید که می‌توانستید در کلاس‌های درس آن فعال‌تر باشید. جالب است بدانید ماریا مونته سوری (Maria Montessori)، پزشک و مربی و مبتکر ایتالیایی، بیش از یک قرن پیش ایده چنین مدرسه‌ای را مطرح کرد. در این ایده که به روش مونته سوری معروف است، کودکان از یادگیری لذت می‌برند و توانایی‌های فکری، حسی و استدلالی خود را رشد می‌دهند. گفتنی است از روش تربیتی مونته سوری در خانه هم می‌توانید برای کودکان ۱۸ماه به بالای خود استفاده کنید. اگر دوست دارید با روش لذت‌بخش مونته سوری و تأثیر آن بر آموزش کودکان و نوجوانان بیشتر آشنا شوید، ادامه این مقاله را از دست ندهید.

روش مونته سوری چیست؟

روش مونته سوری که ماریا مونته سوری ابداعش کرد، رویکردی منحصربه‌فرد است که بر استقلال و رشد شخصی در کلاس‌های درس تأکید دارد. هدف این روش ایجاد محیطی است که در آن کودکان بتوانند با سرعت یادگیریِ خود آموزش ببینند و در این بین، کنجکاوی‌ها و توانایی‌هایشان را پرورش دهند. عناصر اصلی روش مونته سوری فعالیت‌های مختلف، کلاس‌های درس بدون شرط سنی، معلم‌های راهنما و مواد آموزشی تخصصی‌اند.

کلاس‌ درس مونته سوری کاملا با محیط‌های خشک و جدی آموزشی فرق دارد. این کلاس محیطی سازمان‌دهی‌شده، منظم، تمیز و هماهنگ است و شامل مواد آموزشی طراحی‌شده برای رشد کودکان در کارهای عملی، کاوش‌های حسی و فعالیت‌های تحصیلی می‌شود. روش مونته‌سوری دانش‌آموزان را به کشف و شناخت علایق خود و انتخاب مستقل تشویق می‌کند.

این کلاس‌ها پویا و بدون محدودیت سنی برگزار می‌شوند. فعالیت‌های آموزشی در کلاس‌های مونته سوری با توجه به توانایی‌های خاص کودکان و مراحل مختلف رشد آنها با رویکردی عملی و جذاب معرفی می‌شوند و در تمام مدت، حس استقلال و کنجکاوی کودک را تحریک می‌کنند. به‌این‌ترتیب، بدون ارائه برنامه‌های آموزشی سختگیرانه، کودکان در موضوعات و مفاهیم مختلف غوطه‌ور می‌شوند و اشتیاقی مادام‌العمر به یادگیری پیدا می‌کنند.

جالب است بدانید افراد برجسته متعددی مانند جف بزوس و سرگئی برین، کارآفرینان و میلیاردران آمریکایی، به‌شیوه مونته سوری آموزش دیده‌اند. در حال‌ حاضر، بسیاری از مدارس مشهور در آمریکا، اروپا و استرالیا با توجه به رویکرد مونته سوری برنامه آموزشی خود را پیش می‌برند و فقط با این روش کلاس‌های درسی خود را برگزار می‌کنند.

ماریا مونته سوری که بود؟

پزشک و مربی ایتالیایی، ماریا مونته سوری در ۳۱ اوت ۱۸۷۰ در کیاراواله ایتالیا به دنیا آمد. او به فداکاری‌ها و پیگیری‌های بی‌وقفه‌ای مشهور است که برای رفع نیازهای آموزشی و پرورشی کودکان انجام داد. مونته سوری از سال‌های اولیه زندگی خود اراده‌ای قوی و کنجکاوی فکری ویژه‌ای از خود نشان می‌داد. حمایت خانواده‌ مونته سوری از تحصیل او بر شکل‌دادن به آینده‌اش بسیار تأثیرگذار بود.

مونته سوری توانست در مؤسسه‌ای فنی درس بخواند؛ این کار در آن زمان برای دختران چندان معمول نبود. او در این مؤسسه دروسی مانند ریاضیات و علوم را مطالعه کرد و بعدا علاقه خود به پزشکی را دنبال کرد. مونته‌ سوری پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه رم در سال ۱۸۹۶ یکی از اولین پزشکان زن در ایتالیا شد.

حین کار در محیط‌های بالینی مختلف، علاقه مونته سوری به رشد کودکان افزایش یافت. او کودکان دچار ناتوانی‌های ذهنی و رشدی را زیر نظر گرفت و تلاش کرد نیازها و پتانسیل آنها را درک کند. این مسئله سبب شد مونته سوری روش‌های آموزشی نوآورانه‌ای را ابداع کند که بر حمایت فردی و ویژه از هر کودک بر اساس توانایی‌ها و سرعت یادگیری منحصربه‌فرد هریک از آنها متمرکز بود. در واقع تعهد مونته سوری به صلح و آموزش در سرتاسر جهان در رویکرد او انعکاس پیدا کرد. هدف اصلی مونته سوری آموزش، تربیت و پرورش افراد دلسوز، آگاه و مسئولیت‌پذیر بود.

مونته سوری کار خود را در اواخر قرن ۱۹ در ایتالیا آغاز کرد، اما روش او به‌زودی در سرتاسر جهان گسترش یافت. همچنین به‌رغم انتقادهایی که به کارایی این روش و هزینه ساخت کلاس‌های درس مونته سوری مطرح می‌شد، مونته سوری در سال ۱۹۱۹ توانست اولین دوره آموزشی بین‌المللی این روش را در لندن برگزار کند و پس از آن، روش خود را در مراکز آموزشی مخصوص در کشورهای مختلف گسترش دهد.

فلسفه و ابزار مونته سوری چیست؟

مونته سوری معتقد بود سال‌های اولیه زندگی در شکل‌دادن به شخصیت افراد و توانایی‌های ذهنی آنها نقش حیاتی دارند. روش او بر ایجاد محیطی تأکید دارد که استقلال، انضباط شخصی و عشق به یادگیری را تقویت می‌کند. کلاس درس مونته سوری طوری برگزار می‌شود که دانش‌آموزان به اکتشاف، یادگیری عملی و فعالیت‌های خودگردان تشویق شوند.

۲ عنصر اساسی روش مونته سوری محیط آموزشی آماده و نقش محوری معلم در کلاس درس هستند. کلاس‌های درس مونته سوری با مواد آموزشی مناسبی چیده شده‌اند که پاسخگوی علایق طبیعی و مراحل مختلف رشد کودکان هستند. این مواد آموزشی مانند مهره‌های رنگی یا حروف کاغذی اجازه تصحیح و آزمون‌وخطا به کودکان می‌دهند. همچنین، کودکان در کلاس‌های مونته سوری و به‌کمک ابزارهای مونته سوری می‌توانند مهارت‌های حل مسئله و احساس موفقیت خود را تقویت کنند.

همچنین باید اشاره کنیم یکی دیگر از جنبه‌های جالب‌توجه روش مونته‌سوری تأکید بر مهارت‌های عملی زندگی است. مونته‌سوری معتقد بود که کارهای روزمره مانند ریختن مایعات، بستن بند کفش و شستن ظروف نه‌تنها مهارت‌های حرکتی کودک را تقویت می‌کنند، بلکه مسئولیت‌پذیری و نظم را در کودک پرورش می‌دهند. این فعالیت‌های عملی جزئی جدانشدنی از رشد کل‌نگر کودک هستند و باید در روال روزانه کلاس درس مونته سوری جای بگیرند.

نقش معلم در روش مونته سوری

معلم مونته سوری هم در این روش آموزشی نقشی بسیار حیاتی ایفا می‌کند. معلم مونته سوری به‌جای اینکه شخصیتی مرجع باشد، نقش راهنما و ناظری را ایفا می‌کند که به فردیت هر کودک احترام می‌گذارد. در روش مونته‌ سوری معلم‌ها به‌دقت پیشرفت، علایق و چالش‌های هر کودک را مشاهده می‌کنند و در صورت نیاز، راهنمایی و حمایت دلسوزانه و محبت‌آمیز ارائه می‌دهند. این رویکرد به کودکان کمک می‌کند تا احساس استقلال کنند و به توانایی‌های خود بیشتر اطمینان پیدا کنند.

برخلاف نقش‌های آموزشی سنتی، مربیان مونته سوری همچون راهنما عمل می‌کنند. هدف آنها تسهیل گرایش طبیعی کودکان به ابداع و اکتشاف است. معلم‌های مونته سوری محیطی مناسب و طراحی‌شده فراهم می‌کنند تا کودکان بتوانند با انجام فعالیت‌ها احساس غرور و کامیابی پیدا کنند و علاقه مادام‌العمر به یادگیری را در خود پرورش دهند.

آیا روش مونته سوری محدود به بازه سنی خاصی است؟

در حال‌ حاضر معمولا روش مونته سوری در مهد کودک‌ به کار گرفته می‌شود، اما این روش مختص بازه سنی خاصی نیست. روش مونته سوری برای مراحل مختلف رشد طراحی شده است. از روش تربیتی مونته سوری حتی در خانه هم می‌توان استفاده کرد. در این روش، کودکان نوپا می‌توانند مهارت‌های حرکتی و فعالیت‌های استقلال‌طلبانه خود را رشد دهند و کودکان در پیش‌دبستانی یا مهدکودک می‌توانند تعامل اجتماعی و یادگیری عمومی خود را تقویت کنند.

علاوه‌بر این، کلاس‌های ابتدایی مونته سوری مشوق همکاری، تفکر انتقادی و پروژه‌های ابتکاری هستند. همچنین این روش بر استقلال فکری و رهبری شخصی دانش‌آموزان در سطوح راهنمایی و دبیرستان تأکید دارد. در ایران هم برخی مهدکودک‌ها و مدارس از روش مونته سوری بهره می‌برند. با کمی جست‌وجوی ساده اینترنتی برای مدارس مونته سوری در ایران و شهر خود، می‌توانید با مؤسسات آموزشی‌ای آشنا شوید که از مربی‌های آموزش‌دیده و کلاس‌های آموزشی مجهز به ابزار مونته سوری استفاده می‌کنند.

کارایی روش مونته سوری

تحقیقات انجام‌شده درباره روش مونته سوری نتایج متفاوتی داشته‌اند. برخی از تحقیقات حاکی از اثرات مثبت روش مونته سوری روی مهارت‌های تحصیلی و اجتماعی هستند و برخی دیگر بر محدودیت‌های این روش از نظر هزینه و کارایی تأکید می‌کنند. بااین‌همه، روش مونته سوری شهرت بسیاری کسب کرد و تحسین بسیاری را برانگیخت و در طول سالیان، توجه مربیان و والدین و پژوهشگران زیادی در سرتاسر جهان را به خود جلب کرده است.

در حال‌ حاضر، ایده‌های مونته سوری به کلاس‌های درس سنتی محدود نمی‌شود. رویکرد مونته سوری در خانه‌های پرورش کودکان بی‌سرپرست و مدارس کودکان کم‌توان ذهنی هم کاربرد دارد. همچنین از روش تربیتی مونته سوری در خانه هم می‌توان برای رشد توانایی‌های فکری و حسی کودکان استفاده کرد. در کل روش مونته سوری بر مبنای احترام به رشد طبیعی و عشق همیشگی افراد به یادگیری در محیط‌های مختلف عمل می‌کند.

مزایا و معایب روش مونته سوری

به‌کمک این روش، کودکان می‌توانند مستقل‌تر شوند و در تعامل اجتماعی خود موفق‌تر باشند. بااین‌همه، هزینه زیاد روش مونته‌سوری و فقدان چارچوب سنتی و ساختارمند چالش‌هایی ایجاد می‌کند. در ادامه، به برخی از مزایا و معایب روش مونته‌سوری اشاره می‌کنیم. بدیهی است که این مزایا و معایب ممکن است بر اساس ترجیحات فردی، مدرسه خاص مونته سوری و نیازهای هر کودک متفاوت باشند.

مزایای روش مونته‌سوری

• رشد عاطفی، اجتماعی، جسمی و فکری کل‌نگر برای کودکان.
• یادگیری کودک‌محور و آموزش حس استقلال، تفکر انتقادی و مهارت‌های حل مسئله به کودک.
• انطباق با سرعت یادگیری فردی هر کودک.
• تأکید بر یادگیری عملی، لمسی و تجربی کودکان برای ارائه مفاهیم انتزاعی از طریق تجربیات عینی.
• گروه‌بندی با سنین مختلط و یادگیری احساس همدلی و توانایی آموزش به سایر دانش‌آموزان.
• علاقه طولانی‌مدت به یادگیری و کنجکاوی خودانگیخته.
• احترام به اختلافات و تنوع‌ها با مشاهده کودکان مختلف در محیط آموزشی.

معایب روش مونته‌سوری

• استانداردهای محدود و برنامه‌های درسی متنوع با نتایج مختلف که به‌شدت به نوع آموزش معلم وابسته است.
• چالش‌های انتقال از محیط مونته سوری به مدرسه سنتی.
• فقدان آموزش رسمی و تأکید کمتر بر اسمارتک نیوز‌بندی و امتحانات سنتی.
• آموزش غیرمستقیم و بدون ساختار که ممکن است در آینده تحصیلی کودک مشکلاتی ایجاد کند.

جمع‌بندی

ارزش میراث ماریا مونته سوری از محبوبیت و موفقیت مداوم آموزش مونته سوری در سراسر جهان مشهود است. رویکرد او از آزمون زمان سربلند بیرون آمده و با شیوه‌های آموزشی مدرن ادغام شده است. روش مونته سوری مسیری متمایز برای پرورش و رشد همه‌جانبه کودکان در زمینه‌های اجتماعی، عاطفی، فیزیکی و تحصیلی ارائه می‌دهد. این روش از طریق محیط‌های یادگیری شخصی‌سازی‌شده، فعالیت‌های خودراهبر و رویکردی کل‌نگر به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا پتانسیل‌های خود را کشف کنند و زیربنای موفقیت را در جنبه‌های مختلف زندگی پایه‌ریزی کنند.

نظر شما درباره مدارس مونته سوری و کلاس‌های آموزشی با روش مونته سوری چیست؟ آیا این روش برای یادگیری کودکان کافی است؟ نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.

مهم‌ترین و سخت‌ترین وظیفه پدران و مادران تربیت فرزند است

تربیت کودکان شاد و سالم امروز، و انسان‌های موفق فردا