خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: تعاملات در سطح منطقه یکی از مهم ترین موضوعات بین قدرت های بزرگ غرب آسیا است. با گذشت بیش از یک سال از حملات رژیم صهیونیستی به غزه و گسترش آن به جنوب لبنان، نکته مهم در سطح تحلیل منطقه ای این است که علیرغم رقابت ایران و عربستان، سطح مشخصی از تعامل بین این دو قدرت منطقه ای وجود دارد. در تلاش برای مدیریت بحران رخ داده است.
اهمیت روابط ایران و عربستان با وجود اهداف متفاوت در غزه
اگرچه توافق نامه احیای روابط ایران و عربستان سعودی پس از 7 سال در مارس 2023 به امضا رسید، اما مشخص است که ایران و عربستان سعودی به عنوان دو بازیگر اصلی در منطقه غرب آسیا، منافع و اهداف متفاوتی را در خارج از کشور دنبال می کنند. نزدیکی ریاض و تهران حیاتی است. در عین حال، جنگ غزه که از 7 اکتبر 2023 آغاز شد، پیچیدگی و مرکزیت روابط ایران و عربستان در غرب آسیا را به وضوح نشان می دهد.
در حالی که ایران از گزینه مقاومت و جنبش های مقاومت فلسطین از جمله حماس و جهاد اسلامی حمایت می کند، عربستان سعودی از مقاومت حمایت نمی کند. در بهترین حالت، ریاض به دنبال پیشرفت سیاسی در فلسطین در ازای عادی سازی است. در حالی که مقامات سیاسی ایران از نابودی رژیم صهیونیستی صحبت می کنند، محافل تصمیم گیری در ریاض از تل آویو به عنوان بخشی از روند امنیتی منطقه و نظام اقتصادی غرب آسیا حمایت می کنند.
با این حال، باید گفت که دولت ها همیشه با دقت بین همکاری و درگیری انتخاب می کنند. با توجه به اهداف متفاوت ایران و عربستان، به نظر می‌رسد نشانه‌های رقابت، درگیری، تقابل و همکاری این دو قدرت منطقه‌ای باید در کنار هم مورد توجه قرار گیرد.
تقویت دیپلماسی منطقه ای ایران و عربستان در جنگ غزه
تقویت دیپلماسی منطقه ای در جنگ غزه یکی از مهمترین اولویت های ایران و عربستان است. برخی کارشناسان معتقدند در شرایطی که دیپلماسی قدرت‌های بزرگ در حل بحران‌های منطقه مؤثر نیست، تقویت دیپلماسی منطقه‌ای چشم‌اندازی برای برقراری ثبات در منطقه ارائه می‌کند. به همین دلیل در دو سال اخیر ریاض و تهران تلاش کرده اند تا سیاست منطقه ای خود را از استراتژی بازدارندگی به استراتژی همکاری تغییر دهند. جنگ غزه فرصتی را برای ایران و عربستان سعودی فراهم کرده است تا برنامه‌های امنیتی منطقه‌ای خود را با واقعیت‌های سیاسی مربوط به فلسطین، دریای سرخ، خلیج فارس و غیره هماهنگ کنند.
عربستان سعودی و ایران به دنبال این بوده اند که روایتی را که بر قانونی بودن تجاوزات تل آویو به فلسطین و لبنان تاکید دارد، به چالش بکشند. وزیر امور خارجه عربستان سعودی در چارچوب کمیته مشترک اتحادیه عرب و سازمان کشورهای اسلامی از پایتخت‌های مختلف از جمله پکن و مسکو بازدید کرد و با رهبران جهان درباره آتش‌بس فوری گفت‌وگو کرد. مقامات ریاض همچنین اعلام کردند تا زمانی که آتش بس غزه روشن نشود، هیچ بحث عادی سازی با تل آویو را نمی پذیرند. وزیر خارجه عربستان در نوامبر 2023 اظهار داشت: وقتی غزه در حال نابودی است، چه آینده ای برای صحبت وجود دارد؟
ایران هم در جلسات متعدد سازمان همکاری اسلامی، بریکس و شانگهای، از دیپلماسی برای برقراری آتش بس در غزه و کاهش رنج استفاده شد. مردم فلسطین در شرایطی که مقامات تل آویو تلاش می کردند از جنگ غزه برای تثبیت موقعیت خود و گسترش حوزه نفوذ خود استفاده کنند، ایران تلاش کرد این طرح را خنثی کند. روند تعامل با کشورهای عربی ادامه یافت. وزیر امور خارجه ایران در چارچوب سازمان کشورهای اسلامی رایزنی با مقامات کشورهای اسلامی برای دستیابی به آتش بس با سفر به عربستان را در اولویت قرار داد. مرحوم ابراهیم رئیسی رئیس جمهور سابق ایران به دعوت ولیعهد عربستان سعودی وی در نشست اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی پس از آغاز جنگ غزه که اولین نشست دوجانبه در سطح عالی بین دو کشور در یک دهه اخیر بود، شرکت کرد.
بهبود مسیر دیپلماسی پس از وعده صادق 1
شتاب دیپلماسی منطقه ای ایران و عربستان سعودی در دوره ریاست جمهوری مسعود البادیشیان با تمرکز بر جنگ غزه ادامه یافت. پزشکان در سفر خود به قطر در اکتبر 2024 برای شرکت در اجلاس انجمن گفتگوی همکاری آسیا وزیر خارجه عربستان از و وی بر اهمیت نقش عربستان سعودی در توقف جنایات تل آویو تاکید کرد. وزیر امور خارجه عربستان همچنین گفت: قصد داریم صفحه اختلافات دو کشور را برای همیشه ببندیم و مشکلات را حل کنیم و روابط خود را به عنوان دو کشور دوست و برادر توسعه دهیم. ما برای کنترل اوضاع و ایفای نقش در دستیابی به صلح و آرامش در منطقه به خرد و درایت شما تکیه می کنیم.
به ویژه پس از عملیات صادق 1، کشورهای حوزه خلیج فارس با محوریت عربستان سعودی، تعامل خود را با تهران مضاعف کردند. در واقع هر دو بخش لازم است. تعاملات دو طرفه برای جلوگیری از گسترش درگیری غزه به یک جنگ منطقه ای، آنها آن را یافته اند. کشورهای عربی به ویژه به این نتیجه رسیده اند که برنامه های توسعه آنها در منطقه ای که درگیر درگیری دائمی است قابل تحقق نیست.
وزیر امور خارجه عمان در نشست گفت وگوهای آسیایی به صراحت اظهار داشت: تنها با پایان دادن به اشغال غیرقانونی فلسطین توسط اسرائیل می توان امیدوار بود که صلح در منطقه برقرار شود. هر کس معتقد است که ما می توانیم از راه های دیگر به صلح دست یابیم، متوهم است یا عمدا از حقیقت دوری می کند. وزرای امور خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس در دیدار غیررسمی مشترک با وزیر امور خارجه ایران به تهران از بی طرفی در درگیری ها اطمینان دادند.
نتیجه
همکاری‌های سیاسی ایران و عربستان سعودی در جلسات مختلف از جمله در سازمان همکاری اسلامی، علیرغم اهداف متفاوت در مسئله فلسطین و جنگ غزه، متبلور شده است. دو کشور با درک تلاش های رژیم صهیونیستی برای گسترش جنگ به دیگر مناطق غرب آسیا، خطر گسترش جنگ را عامل بی ثباتی فزاینده در سراسر منطقه می دانند.
سجاد مرادی کلارده; پژوهشگر روابط بین الملل
