خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: قطب جنوب یکی از مناطق ارزشمند کره زمین است که به دلیل شرایط جغرافیایی و طبیعی آن به عنوان منطقه ای دورافتاده، مسائل مربوط به آن چندان مورد توجه قرار نگرفته است. وقایع جامعه بین المللی، به ویژه در دو دهه قرن بیست و یکم، نشان داد که شاید دیگر نتوان منطقه ای را در سطح زمین یافت که کشورهای جهان نسبت به آن بی تفاوت باشند. بنابراین این منطقه در بین کشورهای جهان از جمله کشورهای در حال توسعه از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
سیستم معاهده ای که بر قطب جنوب حاکم است بسته ای است که توسط معاهده 1959 قطب جنوب به همراه سایر کنوانسیون هایی که توسط اعضای مشورتی معاهده 1959 در مورد موضوعات مختلف قطب جنوب تدوین شده است، تشکیل شده است. این معاهده اختلافات مربوط به حاکمیت در منطقه را کنار گذاشته و کلیه فعالیت های نظامی از جمله ساخت پایگاه های نظامی، درگیری های نظامی و آزمایش سلاح های هسته ای را ممنوع کرده است.
اما با شروع دهه 1960، دیدگاه جدیدی به نام قطب جنوب به عنوان میراث مشترک بشریت با محوریت سازمان ملل شکل گرفت. این دیدگاه که اکثریت قریب به اتفاق کشورها آن را پذیرفته اند، اگرچه هرگونه ادعای حاکمیت بر منطقه را رد می کند، خواستار طرح موضوع در مجمع ملل متحد و ایجاد یک رژیم جهانی مبتنی بر میراث مشترک بشریت در منطقه است. این منطقه اهمیت این موضوع با توجه به شواهد وجود منابع معدنی و دریایی، انحصاری بودن سیستم معاهده قطب جنوب، انعقاد کنوانسیون حقوق دریاها در سال 1982 به ویژه پذیرش اصل میراث مشترک افزایش یافت. انسانیت در بستر و کف دریاها و اقیانوس‌های عمیق. در حال حاضر قطب جنوب یک کشور نیست، بلکه یک قلمرو سیاسی است. اگرچه این منطقه از سال 2002 دارای پرچم بوده است، اما تحت نظارت و کنترل مجموعه ای از موافقت نامه های بین المللی الزام آور است و اکثر بازدیدکنندگان قطب جنوب تابع قوانین قطب جنوب کشور خود هستند.
تاریخچه حضور ایران در قطب جنوب.
اولین حضور یک ایرانی در قطب جنوب در سال 1966 بود. در سال 1975 اولین پایگاه علمی ایران در قطب جنوب تأسیس شد. از آن پس این منطقه به عنوان حضور علمی ایران در قطب جنوب شناخته شد. در سال ۱۳۷۸ یک محقق ایرانی به همراه محققان روسی و هندی برای مدت چند ماه به این منطقه اعزام شد. این سفر 99 روزه بر اساس تحقیقات و بررسی های علمی انجام شد و کارشناس ایرانی با هماهنگی مرکز ملی اقیانوس شناسی اعزام شد. اما بعد از آن دیگر هیچ پیامی از ایران منتشر نشد. ایران عضو معاهده قطب جنوب نیست، اما در سال 2014 به عضویت کمیته تحقیقات قطب جنوب SCAR درآمد و زمینی برای مشارکت در تحقیقات قطب جنوب و ایجاد پایگاه تحقیقاتی دائمی در قطب جنوب در اختیار این کشور قرار گرفت.
منطقه قطب جنوب ایران
قطب جنوب به عنوان یک سرزمین وسیع، پنجمین قاره بزرگ این سیاره است. سطح این منطقه حدود 14 میلیون کیلومتر مربع تخمین زده می شود. قطب جنوب ایران منطقه ای است بین مختصات 59.50 شرقی و 63.14 شرقی سواحل ایران. این منطقه تقریباً 3000 کیلومتر طول و 405 کیلومتر عرض دارد و مساحتی بین 200000 تا 250000 کیلومتر مربع دارد که با قلمرو قطب جنوب استرالیا همپوشانی دارد. سازمان اقیانوس شناسی ایران در سال های اخیر در تلاش است تا کلبه تحقیقاتی در قطب جنوب ایجاد کند. سرلشکر محمد حسین باقری در فوریه 2013 اعلام کرد که ایران به دلیل امکان دسترسی به قطب جنوب از طریق دریای مکران و عدم وجود زمین مداخله گر می تواند بر بخشی از قطب جنوب ادعای حاکمیت کند.
دلایل اهمیت حضور ایران در قطب جنوب
حضور ایران در قطب جنوب نشانه قدرت و نفوذ بین المللی ایران از منظر سیاسی است. کشورهایی که در این منطقه حضور دارند می توانند در بحث ها و تصمیم گیری های مربوط به این منطقه شرکت کنند. بنابراین قطب جنوب به دانشمندان بسیاری از رشته ها فرصت های منحصر به فردی برای بهبود درک شرایط منطقه ای و جهانی ارائه می دهد.
معاهده قطب جنوب دارای 53 کشور عضو است که بسیاری از آنها از نظر جغرافیایی به این قاره نزدیک نیستند. در حوزه نظامی همانطور که دریادار ایرانی درباره ساخت پایگاه در قطب جنوب می گوید: این منطقه بهترین مقر برای کنترل موشک های بالستیک است و دشمن از این منطقه استفاده می کند و ابتدا باید یک تیم تحقیقاتی به آنجا اعزام کنیم تا شرایط را بررسی کنند. … مهمتر از آن، ما باید ارتباط مستمر با این پایگاه را حفظ کنیم.» با این حال، طبق سیستم پیمان قطب جنوب، کل قاره تنها منطقه ای برای تحقیقات علمی، و هرگونه اقدام نظامی و ادعای مالکیت است.
از نظر علمی حضور در این منطقه این فرصت را به ایران می دهد تا تحقیقات مرتبط با این منطقه را که شرایط منحصر به فردی دارد انجام دهد. حسین فرجامی، رئیس وقت مرکز تحقیقات ملی قطب جنوب در سال 1400، گفت: وجود منابع غنی معدنی، تنوع زیستی با ویژگی‌های منحصر به فرد و وجود 70 درصد آب شیرین جهان از عواملی است که ایران باید در قالب برنامه پنج ساله ایجاد پایگاه دائمی برای مطالعه و ساخت یخ‌شکن‌ها در حوزه‌های فضایی، نجوم و اقیانوس‌شناسی و از نظر اقتصادی علی‌رغم وجود ذخایر نفت خام در این قاره و وجود منابع زغال‌سنگ، هیدروکربن، سنگ آهن، پلاتین، مس، کروم، نیکل و طلا، فعالیت اقتصادی در قطب جنوب وجود ندارد و فقط ماهیگیری در خارج از آن انجام می شود، این قاره و گردشگری کوچک در سواحل آن دیده می شود.
بنابراین می توان گفت که عمده فعالیت های تعریف شده در این قاره تحقیقاتی است و حدود 30 کشور دارای حدود 70 پایگاه تحقیقاتی در این زمینه هستند. ایران با توجه به اهمیت حضور خود در قطب جنوب نیز در تلاش است تا در این زمینه با سایر کشورها همکاری کند. در سال 2021 قرارداد همکاری سه ساله در چارچوب تفاهم نامه همکاری بین المللی بین صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور و صندوق و بنیاد تحقیقات بنیادی روسیه در این زمینه به امضا رسید.
نتیجه
حضور ایران در قطب جنوب برای نشان دادن قدرت این کشور قابل توجه است و اقداماتی در این زمینه انجام شده است. به نظر می رسد برای انجام فعالیت های جدی در قطب جنوب، ایران به یک برنامه راهبردی نیاز دارد که چشم انداز و اهداف برنامه قطب جنوب و همچنین پیامدهای مالی و لجستیکی را مشخص کند. طرح ملی ایجاد پایگاه دائمی جمهوری اسلامی ایران در قطب جنوب تکمیل و به تصمیم گیران پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ارائه شد. ادامه پیوستن به معاهده قطب جنوب و ایجاد پایگاه دائمی و فصلی در قطب جنوب که هزینه آن بیش از 100 میلیون دلار برآورد شده است، از دیگر موضوعات مهم در این زمینه است که برای حصول نتیجه باید در دستور کار قرار گیرد.
سجاد مرادی کلارده; پژوهشگر روابط بین الملل
