تقریبا ۱ تا ۲درصد از کودکان به شیر حساسیت دارند و سیستم ایمنی بدنشان به آن واکنش نشان می‌دهد. این مشکل به‌شکل خارش، ناراحتی‌های معده و سوزن‌سوزن‌شدن اطراف دهان بروز می‌کند و اگر حساسیت شدید باشد، آنافیلاکسی (anaphylaxis) هم ایجاد می‌کند. آنافیلاکسی نوعی واکنش شدید بدن به حساسیت‌هاست که حتی ممکن است باعث مرگ هم بشود. در ادامه بیشتر درباره حساسیت به شیر می‌گوییم تا بدانید که علتش چیست، چه علامت‌هایی دارد و برای درمانش چه باید کرد.
حساسیت به شیر چیست؟
سیستم ایمنی بدن بعضی از کودکان به پروتئین‌های موجود در شیر واکنش نشان می‌دهد. حساسیت به شیر گاو در بزرگسالان هم دیده می‌شود، اما بسیار اندک و محدود. این حساسیت در کودکان رایج است که البته شیر گاو تنها عامل بروز آن نیست. شیر برخی از حیوانات دیگر مانند بز هم ممکن است سبب چنین واکنش‌هایی شود.
علت حساسیت به شیر
بدن افراد حساس به شیر هنگامی که نخستین بار شیر مصرف می‌کنند، ایمونوگلوبولین ای (immunoglobulin E) تولید می‌کند که نوعی آنتی‌بادی یا همان محافظ سیستم ایمنی بدن است که با انواع مشخصی از محرک‌های حساسیت‌زا مقابله می‌کند.
این آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های ماده حساسیت‌زا روی پوست، در مجاری تنفسی و سیستم قلبی‌عروقی متصل می‌شوند. ایمونوگلوبولین‌ها در مواجهه با پروتئین‌های شیر ماده هیستامین (histamine) ترشح می‌کنند. همین ماده است که علامت‌های آلرژی به شیر را نمایان می‌کند. این واکنش بعد از هضم شیر و خیلی سریع رخ می‌دهد.
گاهی اوقات حساسیت به شیر با خطرات جدی مانند مشکلات تنفسی شدید و حتی مرگ همراه است. اگر کودکتان دچار چنین واکنشی به شیر یا مواد خوراکی حاوی آن شد، باید فوری به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
چه کسانی دچار حساسیت به شیر می‌شوند؟
حساسیت به شیر ممکن است در هر سن‌وسالی رخ دهد؛ بااین‌حال در کودکان زیر ۱۶ سال رایج‌تر است. معمولا این مشکل با بزرگ‌شدن کودکان از بین می‌رود. چنین حساسیتی در کودکانی که شیر خشک مصرف می‌کنند هم ممکن است رخ دهد.
امکان بروز ناگهانی حساسیت هم وجود دارد؛ یعنی برخی از افراد پیش‌تر به شیر حساسیت نداشته‌اند و یکباره دچار آن می‌شوند. حساسیت به شیر مسری نیست و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمی‌شود.
راه پیشگیری از بروز حساسیت به شیر چیست؟
راه پیشگیری خاصی برای این مشکل وجود ندارد. تنها راهی که ممکن است مانع از بروز حساسیت شود، همان خط‌کشیدن دور نوشیدن شیر است. پیش از مصرف هرگونه ماده و محصول خوراکی هم باید از نبود شیر در ترکیبش مطمئن شوید.
اگر کودکتان به شیر حساسیت دارد، حتما این موضوع را با او در میان بگذارید. به کودک یاد بدهید که محصولات حاوی شیر را میل نکند و این موضوع را با مسئولان مدرسه یا مهدکودکش را هم در میان بگذارید.
نشانه‌های حساسیت به شیر چیست؟
شدت علائم حساسیت به شیر از متوسط تا خفیف متغیر است. نشانه‌های خفیف تا متوسط این حساسیت عبارت‌اند از:
- بثورات پوستی (کهیر یا اگزما)؛
- تورم لب‌ها و صورت و چشم‌ها؛
- سوزن‌سوزن‌شدن اطراف دهان؛
- استفراغ و اسهال.
درباره آنافیلاکسی پیش‌تر هم گفتیم؛ این واکنش شدید بدن ممکن است خطرناک و مرگ‌آور باشد و علامت‌های آن عبارت‌اند از:
- تنگی نفس؛
- گرفتگی صدا؛
- گرفتگی سینه؛
- ورم‌کردن زبان؛
- افت فشار خون؛
- تورم و گرفتگی گلو؛
- خس‌خس سینه و تنفس صدادار؛
- ازدست‌دادن هوشیاری و بی‌حالی کودک.
تشخیص حساسیت به شیر چگونه است؟
گاهی اوقات علائم چند دقیقه بعد از نوشیدن شیر ظاهر می‌شوند. در چنین موقعیتی، تشخیص حساسیت دشوار نیست. برای تأیید این مسئله آزمایش‌های مختلفی وجود دارند، از جمله:
- آزمایش خون؛
- خراش پوستی یا اسکین پریک ( Skin prick)؛
- آزمایش مصرف اندک ماده خوراکی (Graded oral challenge).
۱. آزمایش خون
در این آزمایش، با سوزنی باریک از ناحیه بازو کمی خون کشیده می‌شود. نمونه خون به آزمایشگاه می‌رود و در آنجا با اضافه‌کردن شیر به آن به میزان حساسیت پی برده می‌شود. جواب چنین آزمایشی بعد از ۱ هفته یا بیشتر در اختیارتان قرار می‌گیرد.
۲. خراش پوستی یا اسکین پریک
در این روش هم بدن در معرض اندکی پروتئین شیر قرار می‌گیرد. ابتدا بخشی از پوست بدن به‌عنوان ناحیه آزمایش یا بتادین یا الکل تمیز می‌شود. ناحیه انجام آزمایش معمولا بالای کمر یا ساعد است.
از سوزنی باریک برای سوراخ‌کردن بخشی از پوست و قراردادن بدن در معرض پروتئین شیر استفاده می‌شود. این فرایند درد ندارد و چند ثانیه طول می‌کشد. البته برخی از متصدیان آزمایشگاه هم از روشی دیگر بهره می‌برند. آنها چند قطره از پروتئین شیر را روی پوست می‌گذارند و از لانست (وسیله نمونه‌برداری خون) برای خراشیدن آرام پوست استفاده می‌کنند. قطره‌های پروتئین از راه خراش پوستی به بدن وارد می‌شوند. متخصصان از دو مسیر موسوم به کنترل مثبت و منفی برای مقایسه واکنش‌های بدن در ادامه کار بهره می‌برند.
در کنترل مثبت از محلول هیستامینی استفاده می‌شود که در تماس با پوست منجر به ایجاد حس خارش می‌شود. محلول سالین یا آب‌نمک هم کنترل منفی است که واکنشی در پوست ایجاد نمی‌کند. بعد از آزمایش پوست، باید ۱۵ دقیقه صبر کنید. وجود هرگونه تغییر رنگ روی پوست نیاز به بررسی دارد. این آزمایش حدود ۱ ساعت طول می‌کشد.
۳. آزمایش مصرف مقدار اندکی از ماده خوراکی
اگر سابقه حساسیت‌ها به خوراکی و نتایج آزمایش‌های آلرژی به شیر یکسان نباشد از این روش استفاده می‌شود. در آزمایش مصرف اندک ماده خوراکی، فرد باید اندکی شیر بنوشد.
متخصص هم روند تغییرات بدن پس از نوشیدن شیر را بررسی می‌کند. گاهی اوقات لازم است که مصرف شیر کمی بیشتر شود تا نتایج دقیق‌تری به دست بیایند. این روش ساعت‌ها طول می‌کشد.
در مواردی که نشانه‌های حساسیت دیرتر ظاهر می‌شوند، تشخیص هم سخت‌تر خواهد بود. آزمایش حساسیت به شیر بعضی از کودکان مثبت می‌شود اما علامت خاصی نشان نمی‌دهند. پزشکان پیش از انجام آزمایش، پرسش‌های زیر را مطرح می‌کنند:
- سابقه حساسیت به شیر در خانواده وجود دارد؟
- به مواد خوراکی دیگری هم حساسیت دارید؟
- نشانه‌های حساسیت در شما چه بوده است؟
- از داروهای بی‌نیاز به نسخه برای مهار علائم استفاده کرده‌اید؟
- از چه زمانی احساس کردید که نشانه‌هایی از حساسیت در شما بروز کرده است؟
تفاوت حساسیت به شیر و تحمل‌نکردن لاکتوز چیست؟
در برخی از افراد، مصرف شیر باعث بروز واکنش حساسیتی به پروتئین‌های موجود در آن می‌شود. برخی افراد هم فقط به لاکتوز یا همان قند موجود در شیر واکنش نشان می‌دهند. میان این ۲ واکنش حساسیتی تفاوت وجود دارد. تحمل‌نکردن لاکتوز علائمی مانند اسهال، استفراغ، نفخ و درد شکم دارد، اما سبب بثورات پوستی و آنافیلاکسی نمی‌شود.
روش درمان حساسیت به شیر چیست؟
اگر شما یا کودکتان دچار این حساسیت هستید، باید شیر را از رژیم غذایی‌تان حذف کنید. چنین کاری چندان ساده نیست، چون شیر در ترکیب بسیاری از مواد غذایی مانند شکلات، شیرینی، غلات صبحانه و سُس‌ها وجود دارد.
برای درمان حساسیت به شیر باید با دقت از توصیه‌های پزشک معالجتان پیروی کنید. یادتان باشد که بسیاری از محصولات خوراکی هم حاوی شیر گاوند اما شیر یکی از مواد تشکیل‌دهنده اصلی‌شان نیست.
بعضی از عناوین جایگزین شیر که نشان می‌دهند این ماده در ترکیب یک خوراکی وجود دارد عبارت‌اند از:
- کره؛
- خامه؛
- کشک؛
- پنیر؛
- آب پنیر؛
- کازئین و کازئینات (محصولی جانبی از شیر که رنگ آن را سفید می‌کند و ۸۰درصد از پروتئین شیر را تشکیل می‌دهد).
در واقع اگر به شیر حساسیت دارید، باید در مصرف هرگونه ماده لبنی با پایه شیر هم احتیاط کنید. این را هم بدانید که اغلب، ۹۰درصد افراد حساس به شیر گاو به شیر حیوانات دیگر مانند بز هم حساسیت دارند. بهترین درمان حساسیت به شیر گاو در بزرگسالان حذف آن از رژیم غذایی است.
پزشکان از خودتزریق‌کننده‌های اپی‌نفرین (epinephrine) برای درمان این حساسیت استفاده می‌کنند. این دستگاه دوزهای مشخصی از اپی‌نفرین را برای رفع و مهار آلرژی به شیر در خود دارد و بیمار می‌تواند به‌تنهایی آن را به عضله خود تزریق کند. اثرگذاری این آمپول سریع است و بعد از تزریق اثرش نمایان می‌شود.
عوارض جانبی احتمالی تزریق اپی‌نفرین
گاهی اوقات تزریق اپی‌نفرین برای مهار حساسیت به شیر سبب بروز عوارضی به شرح زیر می‌شود:
این عوارض خفیف‌اند و زود از بین می‌روند.
چه موادی را جایگزین شیر کنیم؟
شیر گاو حاوی کلسیم است و اگر دچار حساسیتید، باید حتما فکری برای جبران این ماده کنید. برای کودکان تا یک‌سالگی از موارد زیر به‌جای شیر گاو استفاده می‌شود:
- پروتئین سویا که فقط مناسب کودکان بالای ۶ ماه است.
- شیر هیدرولیزشده (EHF) یعنی شیری که پروتئین‌هایش تجزیه شده‌اند. این محصول همچنان برای کودکان دچار حساسیت به شیر و آنافیلاکسی توصیه نمی‌شود.
- شیر مبتنی بر پروتئین‌های موجود در برنج.
- شیرهای حاوی آمینواسید.
مصرف شیر سویا برای کودکان بالای یک سال جایگزین مناسبی برای شیر گاو است. بنا به وضعیت هر کودک، متخصص تغذیه یا پزشکان مصرف شیر جوی دوسر، برنج یا دانه‌های دیگر را توصیه می‌کنند. شیرهای جایگزین شیر گاو باید حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلی‌گرم کلسیم داشته باشند.
حالا نوبت شماست
حساسیت به شیر در بسیاری از افراد دیده می‌شود. اگر شما یا کودکتان دچار آن هستید، باید شیر و محصولات حاوی آن را از رژیم غذایی‌تان حذف کنید. یادتان باشد که گاهی واکنش‌های بدن به آن بسیار شدید است و حتی زندگی را هم تهدید می‌کند.
اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید، حتما ما را در جریان بگذارید. تابه‌حال خودتان یا افرادی که می‌شناسید به این مشکل دچار شده‌اند؟ برای درمان چه کرده‌اند و چه عوارضی داشته‌اند؟
